حامد نوذری، عضو هیئت علمی و دانشیار مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینای همدان یادداشتی در اختیار ایسنا قرار داده است که در آن به صورت مختصر به چگونگی تأثیر تغییر اقلیم بر منابع آب و کشاورزی ایران و ارائه راهکارهای مدیریتی برای مقابله با این بحران اشاره شده است. 

در این یادداشت آمده است: بر اساس مطالعات انجام‌ شده، گرمایش جهانی در دهه‌های اخیر منجر به تضعیف پُرفشار سیبری و تقویت پُرفشار جنب حاره شده است. این تغییرات باعث عقب‌نشینی پُرفشار سیبری به سمت عرض‌های جغرافیایی بالاتر و پیشروی پُرفشار جنب حاره بر روی ایران شده است. این پدیده موجب کاهش بارش و تشدید خشکسالی در کشور شده است. شواهد این امر افزایش دما، کاهش بارش، افزایش تبخیر و تعرق و تشدید پدیده‌های حدی مانند بارش‌های ناگهانی و سیلاب‌هاست. 

علاوه بر موضوع مذکور، میانگین بارش در ایران کمتر از یک ‌سوم میانگین جهانی بوده درحالی‌که میزان تبخیر آب آن حدود دو برابر میانگین جهانی است. بنابراین کشور ما با چالش‌های جدی در مدیریت منابع آب مواجه است. توزیع نامنظم بارش در زمان و مکان، با تمرکز بیشتر در مناطق شمالی و غربی کشور، وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. حدود ۷۵ درصد بارندگی‌ها نیز در فصول غیرکشاورزی رخ می‌دهد، که این امر نیاز به مدیریت بهینه منابع آب را بیش از پیش ضروری می‌سازد. 

تأثیر تغییر اقلیم بر منابع آب و کشاورزی

تغییر اقلیم تأثیر قابل‌توجهی بر رواناب سطحی در ایران داشته است. کاهش بارش و افزایش تبخیر و تعرق به دلیل افزایش دما، منجر به کاهش حجم رواناب سطحی در بسیاری از حوضه‌های آبریز شده است. از سوی دیگر، تغییر الگوهای بارشی به شکل بارش‌های شدید و کوتاه‌مدت، باعث وقوع سیلاب‌های ناگهانی و افزایش رسوبات در رودخانه‌ها شده است. 

بخش کشاورزی، به‌عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان آب، به‌طور ویژه از این تغییرات متأثر شده است. افزایش نیاز گیاهان به آب به دلیل افزایش دما، کاهش نزولات آسمانی، و عدم تغذیه صحیح آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، منجر به بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب شده است. این شرایط تولید محصولات زراعی را با محدودیت‌های جدی مواجه کرده و آسیب‌پذیری ایران را در برابر تغییر اقلیم افزایش داده است. 

راهکارهای مدیریتی

برای مقابله با بحران آب ناشی از تغییر اقلیم، راهکارهای متنوعی وجود دارد که نیازمند همکاری گسترده بین سازمان‌ها و نهادهای مختلف است. برخی از این راهکارها عبارتند از: 

۱. بهبود سیستم‌های آبیاری در بخش کشاورزی، استفاده از فناوری‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و هوشمند، و کاهش تلفات آب در شبکه‌های توزیع شهری و روستایی. 

۲. اجرای قوانین سختگیرانه برای محدود کردن حفر چاه‌های غیرمجاز و کنترل برداشت آب، و تدوین برنامه‌های جامع برای احیای سفره‌های آب زیرزمینی. 

۳. توسعه زیرساخت‌ها برای بازیابی و استفاده از پس آب‌ها و منابع آب غیرمتعارف.

۴. آموزش روش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب، ترویج فرهنگ استفاده بهینه از منابع و تشویق به مشارکت عمومی در برنامه‌های حفاظت از آب. 

بنابراین می‌توان گفت، تغییر اقلیم تأثیرات عمیقی بر منابع آب و کشاورزی ایران داشته است. مدیریت این بحران نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ بین سازمان‌های مختلف است. اجرای راهکارهایی مانند مدیریت پایدار منابع آب، حفاظت از منابع آب زیرزمینی، استفاده از منابع آب غیرمتعارف، و افزایش آگاهی عمومی، تنها با همکاری نهادهای دولتی، بخش خصوصی، و مردم جامعه امکان‌پذیر است.

تنها با چنین همکاری‌هایی می‌توان به بحران آب در ایران غلبه کرد و آینده‌ای پایدار برای منابع آب کشور تضمین کرد بنابراین با توجه به شرایط فعلی، هرگونه اظهارنظر مبتنی بر امکان بازگشت سریع به شرایط ایده‌آل در بازه‌ زمانی کوتاه‌مدت، فاقد پایه‌های علمی و تخصصی لازم است و دستیابی به این هدف، مستلزم هماهنگی ساختاریافته میان کلیه نهادهای ذی‌صلاح و مشارکت فعال مصرف‌کنندگان در چارچوب زمانی میان‌مدت و بلندمدت است.

لازم به ذکر است در حال حاضر، سازمان‌های مرتبط با مدیریت و مصرف آب، از جمله وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و آب منطقه‌ای، با تمرکز بر مطالعات آبخوان‌ها و تحلیل الگوهای کشت کشاورزی، در حال طراحی و اجرای راهکارهای بهینه‌سازی الگوی کشت و مدیریت بهینه مصرف آب هستند. این اقدامات با هدف کنترل روند کاهش تراز سطح آب‌های زیرزمینی و ارتقای پایداری منابع آب صورت می‌گیرد.

امید است با مشارکت فعال همه مصرف‌کنندگان در اجرای دستورالعمل‌های تخصصی مدیریت آب، گامی اساسی در راستای تحقق اهداف کلان مدیریت منابع آب و تضمین پایداری آن در آینده، برداشته شود.

انتهای پیام