فرونشست زمین به‌ عنوان یک پدیده طبیعی و انسانی، در سال‌های اخیر به‌ طور فزاینده‌ای در مناطق مختلف ایران، به‌ویژه در استان خراسان رضوی، به چشم می‌خورد. این پدیده به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی به وقوع می‌پیوندد.

محمود فخرائیان یک کارشناس ارشد زمین‌شناسی گفت: فرونشست زمین به معنی کاهش ارتفاع سطح زمین است که معمولاً به دلیل برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، فعالیت‌های معدنی و تغییرات طبیعی در ساختار زمین رخ می‌دهد؛ این پدیده می‌تواند عواقب جدی برای زیرساخت‌ها، محیط‌زیست و زندگی روزمره افراد داشته باشد.

وی با بیان اینکه فرونشست زمین به‌ طور عمده ناشی از کاهش فشار آب در لایه‌های زیرزمینی است، اظهار کرد: وقتی آب از لایه‌های خاک و سنگ استخراج می‌شود، این لایه‌ها به‌ دلیل عدم وجود فشار کافی، شروع به فشرده شدن و فرونشست می‌کنند؛ این فرآیند می‌تواند به ‌صورت تدریجی و یا ناگهانی اتفاق بیفتد و در هر دو حالت می‌تواند تأثیرات منفی بر روی زیرساخت‌ها داشته باشد.

این کارشناس ارشد زمین‌شناسی بیان کرد: در خراسان رضوی، شهرهایی مانند مشهد، نیشابور، سبزوار، کاشمر، تربت‌حیدریه و تعدادی دیگر نیز به ‌طور خاص با مشکل فرونشست زمین مواجه هستند، این شهرها به‌ دلیل رشد جمعیت و افزایش نیاز به آب، فشار زیادی بر منابع آب زیرزمینی وارد کرده‌اند.

وی وضعیت نیشابور، با تاریخچه‌ای غنی و منابع طبیعی فراوان را نگران کننده‌تر دانست و بیان کرد: نیشابور در رتبه بالایی از نظر نشست زمین قرار دارد به طوری که از حد بحران عبور کرده است؛ در حالی که آستانه استاندارد برای فرونشست ۴ میلیمتر تعیین شده، اما فرونشست در دشت نیشابور ۲۴ برابر بیشتر از حد مجاز است.

براساس گزارش‌های علمی، میزان فرونشست در برخی مناطق خراسان رضوی به ‌طور متوسط بین ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر در سال متغیر است، این میزان در نقاط خاصی که برداشت آب زیرزمینی بیشتر است، حتی بیشتر نیز می‌شود.

تحقیقات و نقشه‌های تهیه‌شده توسط سازمان‌های جغرافیایی و محیط‌زیست نشان می‌دهند که مناطق بحرانی در خراسان رضوی مشخص شده‌اند. این نقشه‌ها می‌توانند به ‌عنوان ابزارهایی برای مدیریت منابع آب و پیشگیری از فرونشست مورد استفاده قرار گیرند.

فرونشست زمین یکی از چالش‌های جدی

کشاورزی در خراسان رضوی به دلیل شرایط اقلیمی و خاکی خاص خود، به آب زیادی نیاز دارد. استفاده از چاه‌های عمیق و روش‌های آبیاری ناکارآمد، منجر به کاهش شدید منابع آب زیرزمینی شده است و از سویی افزایش جمعیت و نیاز به آب برای مصارف خانگی نیز به برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی دامن زده است. در شهرهایی مانند مشهد، مصرف آب به‌طور چشمگیری افزایش یافته و این موضوع فشار بیشتری بر منابع آب زیرزمینی وارد کرده است.

احمد رضاپور، کارشناس ارشد مخاطرات محیطی در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها نیز به پدیده فرونشست زمین دامن زده است، گفت: با کاهش بارش‌ها، منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند.

وی با اشاره به اینکه گرمایش جهانی و تغییرات در الگوهای بارش، منجر به بروز خشکسالی‌های متوالی در خراسان رضوی شده است، اظهار کرد: این خشکسالی‌ها باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش فرونشست زمین می‌شوند.

رضاپور با بیان اینکه فعالیت‌های عمرانی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در برخی مناطق می‌تواند به تخریب ساختار زمین و افزایش خطر فرونشست منجر شود، خاطرنشان کرد: همچنین عوامل طبیعی مانند زلزله و تغییرات زمین‌شناسی نیز می‌توانند در فرونشست زمین نقش داشته باشند، اما تأثیر آنها معمولاً کمتر از عوامل انسانی است.

وی در خصوص آینده خراسان رضوی در سایه فرونشست زمین گفت: فرونشست زمین یکی از چالش‌های جدی است که در سال‌های اخیر به ویژه در خراسان رضوی به شدت در حال افزایش است. این پدیده به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های عمرانی غیر مؤثر به وجود آمده و می‌تواند عواقب وخیمی برای محیط‌زیست، اقتصاد و زندگی روزمره مردم این استان به همراه داشته باشد.

این کارشناس ارشد مخاطرات محیطی با اشاره به اینکه پیامدهای فرونشست زمین در خراسان رضوی می‌تواند به شدت نگران‌ کننده باشد، تصریح کرد: یکی از اصلی‌ترین عواقب این پدیده، آسیب به زیرساخت‌های شهری است. فرونشست می‌تواند باعث ترک‌خوردگی و تخریب ساختمان‌ها، جاده‌ها و پل‌ها و زیرساخت‌ها شود که این موضوع نه تنها هزینه‌های تعمیر و نگهداری را افزایش می‌دهد بلکه امنیت ساکنان را نیز به خطر می‌اندازد.

وی افزود: علاوه بر این، فرونشست زمین می‌تواند تأثیرات منفی بر کشاورزی داشته باشد. با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، کشاورزان با مشکلات جدی در تأمین آب برای محصولات خود مواجه خواهند شد. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش تولیدات کشاورزی و افزایش قیمت مواد غذایی شود که در نهایت به نارضایتی اجتماعی می‌انجامد.

رضاپور خاطرنشان کرد: همچنین، در مناطق آسیب ‌دیده، احتمال مهاجرت ساکنان به مناطق دیگر افزایش می‌یابد که می‌تواند به مشکلات جدیدی در زمینه مسکن و اشتغال منجر شود.

راهکارهای مقابله با فرونشست

برای مقابله با فرونشست زمین در خراسان رضوی، نیاز به یک رویکرد جامع و همکاری بین‌نهادی است. یکی از راهکارهای کلیدی، مدیریت صحیح منابع آب و استفاده بهینه از آن است. باید سیاست‌هایی برای محدود کردن برداشت آب‌های زیرزمینی و تشویق به استفاده از منابع آب سطحی و بارش‌های فصلی ایجاد شود.

 هادی ناصری کارشناس آموزش و فرهنگ‌سازی محیط‌زیست افزایش آگاهی عمومی در مورد عواقب فرونشست زمین و اهمیت حفاظت از منابع آبی را ضروری دانست و گفت: برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای کشاورزان و ساکنان می‌تواند به کاهش برداشت بی‌رویه آب کمک کند.

وی افزود: آینده خراسان رضوی در سایه فرونشست زمین به شدت وابسته به اقدامات پیشگیرانه و مدیریت منابع آب است؛ اگر این بحران به درستی مدیریت نشود، می‌تواند عواقب وخیمی برای محیط‌زیست، اقتصاد و جامعه به همراه داشته باشد.

ناصری تاکید کرد: نیاز است که تمامی ذینفعان، از دولت گرفته تا مردم عادی، به همکاری و تلاش برای حفظ منابع آبی و جلوگیری از فرونشست زمین بپردازند، تنها با یک رویکرد جامع و پایدار می‌توان به آینده‌ای مطمئن و امن برای خراسان رضوی دست یافت.

این کارشناس آموزش و فرهنگ‌سازی محیط‌زیست ادامه داد: کاهش سطح آب‌های زیرزمینی می‌تواند به افزایش غلظت مواد آلاینده در آب‌های زیرزمینی منجر شود و کیفیت آب شرب را تحت تأثیر قرار دهد.

وی با بیان اینکه با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، آب‌های آلوده می‌توانند به منابع آب شرب نفوذ کنند و سلامت جامعه را به خطر بیندازند، مهاجرت را از دیگر عواقب فرونشست زمین دانست و گفت: مهاجرت به دلیل فرونشست زمین می‌تواند به افزایش جمعیت در مناطق دیگر و فشار بر منابع آن مناطق منجر شود.

ناصری مدیریت بهینه منابع آب را یکی از کلیدی‌ترین راهکارها برای جلوگیری از فرونشست دانست و خاطرنشان کرد: این شامل کنترل برداشت آب، استفاده از روش‌های آبیاری نوین و حفظ منابع آب‌های سطحی می‌شود.

وی افزود: استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند می‌تواند به کاهش مصرف آب و بهبود بهره‌وری در کشاورزی کمک کند. این سیستم‌ها با استفاده از فناوری‌های نوین می‌توانند نیاز آبی گیاهان را به‌ طور دقیق تأمین کنند.

این کارشناس آموزش و فرهنگ‌سازی محیط‌زیست با تأکید بر اینکه ایجاد قوانین و مقررات سخت‌گیرانه در مورد برداشت آب و فعالیت‌های عمرانی می‌تواند به کاهش فرونشست زمین کمک کند، نظارت بر چاه‌های آب و جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز را ضروری دانست و گفت: فرونشست زمین در خراسان رضوی یک معضل جدی است که نیاز به توجه و اقدام فوری دارد.

وی اظهار کرد: با مدیریت صحیح منابع آب، آموزش و آگاهی‌رسانی و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان به کاهش این پدیده و حفظ منابع آب زیرزمینی کمک کرد؛ ضمن اینکه همکاری بین دولت، جامعه و بخش خصوصی می‌تواند نقش مهمی در مقابله با این چالش ایفا کند.

اگرچه چالش‌های زیادی پیش روی ما قرار دارد، اما با برنامه‌ریزی و اقدام‌های مناسب، می‌توان به آینده‌ای پایدار و بدون فرونشست زمین در خراسان رضوی امیدوار بود.

تدوین و اجرای سیاست‌های پایدار در زمینه استفاده از منابع آب و حفظ محیط زیست از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ این سیاست‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که منافع اقتصادی و اجتماعی را با حفظ منابع طبیعی هماهنگ کنند.

امید است با همت جمعی و همکاری بین نهادهای مختلف در خراسان رضوی به یک مدیریت پایدار منابع آب دست یافت و از بروز بحران‌های جدی مانند فرونشست زمین جلوگیری کرد.

انتهای پیام