آمارهای رسمی از کاهش ۴۸ درصدی بارش‌ها نسبت به سال گذشته و افت ۴۲ درصدی در مقایسه با میانگین بلندمدت خبر می‌دهند. ورودی سدهای استان نصف شده و مخازن آن‌ها با کاهش ۳۵ درصدی ذخایر روبه‌رو هستند. به بیان ساده‌تر، خراسان شمالی در حالی به استقبال سال آبی تازه می‌رود که پشتوانه آبی‌اش تحلیل رفته و توان کشاورزی، صنعت و حتی تأمین آب شرب مردم با تهدیدی جدی مواجه است.
کارشناسان و مسئولان استانی نیز یک‌صدا هشدار می‌دهند: بحران آب تنها یک عدد روی کاغذ نیست. این بحران معیشت، امنیت غذایی، مهاجرت روستاییان و حتی ماندگاری حیات اجتماعی استان را نشانه رفته است. از فرماندار بجنورد گرفته تا مدیران آب و استاندار، همگی بر این باورند که بدون تغییر فرهنگ مصرف و شتاب‌بخشی به طرح‌های آبرسانی، سال آبی پیش‌رو سخت‌تر از آن چیزی خواهد بود که امروز دیده می‌شود.
بحران در قلب بجنورد؛ روستاهایی که چشم‌انتظار تانکرند
محمدرضا موفق، فرماندار بجنورد در گفت‌وگو با ایسنا درباره وضعیت آب در مرکز استان می‌گوید: بیش از ۴۰ درصد شبکه انتقال آب در بجنورد پوسیده است و همین موضوع در کنار خشکسالی و الگوی نادرست مصرف به یکی از دلایل اصلی هدررفت آب بدل شده است.
او تأکید می‌کند: مجتمع‌های آبرسانی شهرستان بجنورد به دلیل افت نزولات جوی، دچار کاهش شدید ظرفیت شده‌اند و اگر مدیریت و تأمین اعتبار صورت نگیرد، روند آبرسانی در آینده‌ای نه چندان دور مختل خواهد شد.
به گفته فرماندار، اعتبارات مرتبط با آبرسانی از ۹۲ میلیارد تومان به ۲۰۹ میلیارد تومان افزایش یافته و علاوه بر آن، با تشخیص استاندار، ۳۳۰ میلیارد تومان نیز از محل اعتبارات ملی مدیریت بحران برای رفع تنش آبی بجنورد اختصاص یافته است.
اما مشکل فقط کمبود بارش نیست؛ مصرف نادرست نیز بحران را عمیق‌تر کرده است. موفق می‌گوید: ۶۷ روستای مرکز خراسان شمالی با تنش آبی مواجه‌اند و در ۱۱ روستا نیز وضعیت از تنش گذشته و به بی‌آبی رسیده‌ایم؛ این روستاها اکنون تنها با تانکر سیار آبرسانی می‌شوند.
فرماندار بجنورد با اشاره به نمونه‌ای که نشان می‌دهد تغییر فرهنگ مصرف می‌تواند مؤثر باشد، می‌گوید: در برخی روستاها که با چاه‌ها و شیرهای غیرمجاز برخورد کردیم، بلافاصله مخزن آب آن روستا سرریز شد. این نشان می‌دهد که اگر مصرف بهینه باشد، می‌توان بخشی از ناترازی‌ها را جبران کرد.
تولید ۳۴ میلیون مترمکعب آب؛ اما کافی نیست
امیر فاطمی، سرپرست آب و فاضلاب خراسان شمالی در گفت‌وگو با ایسنا از تولید بیش از ۳۴ میلیون مترمکعب آب آشامیدنی در استان از ابتدای سال تاکنون خبر می‌دهد.
او توضیح می‌دهد: این میزان آب پس از تصفیه و گندزدایی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گرفته است.
بر اساس آمار ارائه‌شده، حدود ۴.۵ میلیون مترمکعب از طریق سه سد شیرین‌دره، بیدواز و بارزو استحصال شده و نزدیک به ۳۰ میلیون مترمکعب نیز از منابع زیرزمینی شامل ۳۸۸ حلقه چاه، ۱۷۹ دهنه چشمه و ۱۱ رشته قنات تأمین شده است.
فاطمی می‌گوید: خشکسالی‌های اخیر باعث کاهش شدید آبدهی منابع آبی استان شده و به همین دلیل، مطالعات متعددی برای شناسایی منابع جایگزین در حال انجام است.
به گفته او، امروز آنچه بیش از هر چیز نیاز است، فرهنگ‌سازی در مصرف آب و اجرای طرح‌های نوآورانه برای تعادل‌بخشی منابع و مصارف است.
طبق گزارش شرکت آب و فاضلاب، در حال حاضر ۲۶ شهر و ۷۲۳ روستا با حدود ۴۹۴ هزار اشتراک تحت پوشش شبکه آبرسانی قرار دارند. این شبکه بیش از ۸۵۴۸ کیلومتر طول دارد، اما فرسودگی آن به‌ویژه در ۵۷۰ کیلومتر شبکه شهری و ۱۲۰۰ کیلومتر شبکه روستایی، یکی از چالش‌های جدی است.
فاطمی می‌افزاید: ۸۵ پروژه فعال آبرسانی با اعتباری بیش از ۱۱۶۹ میلیارد تومان در سطح استان اجرا می‌شود که در صورت تکمیل، بیش از ۴۲۱ هزار نفر از جمعیت استان از آن بهره‌مند خواهند شد.
سدهای تشنه و دشت‌های خالی
سید عقیل مرتضوی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی نیز در گفت‌وگو با ایسنا در تحلیل وضعیت بارندگی و منابع آبی استان می‌گوید: از ابتدای مهر سال گذشته تا نیمه شهریور امسال تنها ۱۵۳ میلی‌متر بارندگی ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۸ درصد کاهش نشان می‌دهد. مقایسه با میانگین بلندمدت (۲۶۴ میلی‌متر) نیز حکایت از افت ۴۲ درصدی دارد. این کاهش بارش، اثر مستقیم خود را بر ورودی و ذخایر سدها گذاشته است.
مرتضوی می‌گوید: ورودی سدها در سال جاری به ۴۱ میلیون مترمکعب رسیده، در حالی که سال گذشته ۸۲ میلیون مترمکعب بود. همچنین ذخایر سدها از ۴۷ میلیون مترمکعب در سال قبل به ۳۱ میلیون مترمکعب کاهش یافته که معادل افت ۳۵ درصدی است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای هشدار می‌دهد: میانگین آب موجود در مخازن استان به ۱۴ درصد رسیده و این رقم به معنای وخامت اوضاع است. در چنین شرایطی، باید کشاورزی با کمترین تخصیص آب مواجه شود و استفاده از پساب و بازچرخانی آب جدی گرفته شود.
وی سه راهکار اصلی را فرهنگ‌سازی برای مدیریت مصرف، استفاده از پساب و اجرای پروژه‌های توسعه‌ای مانند تکمیل سد سرانی دانسته و یادآوری می‌کند که مصرف آب در استان سالانه حدود ۹۸۰ میلیون مترمکعب است که ۸۸ درصد آن در کشاورزی، ۱۰ درصد در شرب و تنها دو درصد در صنعت مصرف می‌شود.
هشدار نسبت به مهاجرت روستاییان
بهمن نوری، استاندار خراسان شمالی نیز در نشست خبری اخیر خود بر وخامت شرایط آبی استان تأکید کرده بود. او گفت: از ۱۱ دشت استان، چهار دشت وضعیت بحرانی دارند، سه دشت فاقد هرگونه پتانسیل هستند و چهار دشت دیگر نیز در شرایط بسیار نامناسب به سر می‌برند.
او با اشاره به وضعیت سدها تصریح کرد: سد شیروان تنها سه درصد آب دارد و ما به شدت نگران وضعیت آب شیروان و اسفراین هستیم. اولویت اصلی در چنین شرایطی، تأمین آب شرب مردم است، هرچند ناچاریم بخشی از آب کشاورزی را نیز از سدها رها کنیم.
او هشدار داد: اگر فکر جدی برای آب نشود، خالی‌شدن روستاها و مهاجرت گسترده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
نوری افزود: «به رئیس‌جمهور گفته‌ام اگر امروز برای آب تصمیم‌گیری نشود، فردا شاهد مهاجرت روستاییان و خالی شدن روستاها خواهیم بود.»
استاندار خراسان شمالی درباره پروژه‌های در دست اجرا نیز توضیح داد: طرح آب سرانی با خطوط انتقال ۵۰ و ۸۰ کیلومتری می‌تواند بسیاری از مشکلات استان را برای سال‌ها پوشش دهد. هر چاه این پروژه حدود ۱۰۰ مترمکعب آب دارد و انتقال آن به بجنورد، شیروان، فاروج و اسفراین می‌تواند تحولی بزرگ ایجاد کند.
به گفته او، بازچرخانی آب نیز در دستور کار است و مجتمع فولاد اسفراین برای این موضوع وارد عمل شده است.
فرهنگ مصرف، حلقه مفقوده مدیریت آب
بررسی سخنان مدیران و آمارهای موجود نشان می‌دهد که بحران آب در خراسان شمالی بیش از آنکه محصول کمبود مطلق منابع باشد، نتیجه ناترازی میان مصرف و منابع موجود است. اگرچه تغییر اقلیم و خشکسالی سهم بزرگی در این ماجرا دارد، اما فرسودگی شبکه‌های انتقال، هدررفت گسترده و مصرف بی‌رویه به‌ویژه در بخش کشاورزی، وضعیت را بحرانی‌تر کرده است.
۸۸ درصد مصرف آب استان در بخش کشاورزی است و این در حالی است که بهره‌وری این بخش به هیچ عنوان تناسبی با این حجم مصرف ندارد. بسیاری از روستاها هنوز از شیوه‌های سنتی آبیاری استفاده می‌کنند و در عین حال، آب شرب لوله‌کشی صرف دام و باغداری می‌شود. همین فرهنگ نادرست مصرف، حتی در روزهایی که بارش مناسب است، باعث ایجاد تنش می‌شود.
پروژه‌های ناتمام؛ امیدهای نیمه‌کاره
طرح‌هایی مانند انتقال آب سرانی، پروژه‌های بازچرخانی، اگرچه امیدهایی را در دل مردم ایجاد کرده‌اند، اما هنوز در مرحله اجرا هستند و تا زمان بهره‌برداری کامل فاصله دارند. در این فاصله، بحران همچنان نفس زندگی روزمره را تنگ کرده است.
جمع‌بندی؛ عبور از بحران یا تداوم ناترازی؟
خراسان شمالی با واقعیتی انکارناپذیر روبه‌روست: «آب قابل تولید نیست.» منابع محدود آبی موجود، اگر به درستی مدیریت شوند، می‌توانند نیاز استان را برطرف کنند، اما اگر الگوی مصرف تغییر نکند، حتی پرآب‌ترین سال‌ها هم قادر به جبران نخواهند بود.
فرماندار بجنورد بر ضرورت فرهنگ‌سازی تأکید دارد، مدیرعامل آب منطقه‌ای بازچرخانی و پروژه‌های توسعه‌ای را راهکار می‌داند، سرپرست آب و فاضلاب بر اصلاح الگوی مصرف پای می‌فشارد و استاندار هشدار می‌دهد که در صورت بی‌توجهی، موج مهاجرت و خالی شدن روستاها در انتظار استان است.
اینها همه پیام واحدی دارند؛ بحران آب خراسان شمالی فقط با پروژه‌های عمرانی حل نخواهد شد. اصلاح فرهنگ مصرف، کاهش هدررفت، مدیریت هوشمند کشاورزی و تسریع در تکمیل پروژه‌های توسعه‌ای، چهار ستون اصلی برای عبور از این بحران‌اند.
انتهای پیام
نظرات