دکتر امیرحسین چیذری، استاد گروه اقتصاد کشاورزی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا، با تأکید بر اینکه محاسبه رشد بهره‌وری برای ۱۳ محصول زراعی نشان داد که نرخ رشد بهره‌وری آن‌ها دارای نوسانات زیادی بوده است، اظهار کرد که تنها دوره‌ای که از رشد بهره‌­وری نسبتاً مناسبی برخوردار بوده، برنامه سوم توسعه است.

وی ادامه داد: چون رشد مداوم بهره‌وری به‌صورت سالیانه یکی از معیارهای سنجش رشد پایدار دربخش کشاورزی محسوب می‌شود، این امر نشان‌دهنده نبود پایداری در رشد بخش کشاورزی ایران است که ناشی از سیاست‌گذاری‌های متنوع و متغیری است که در بخش صورت می‌گیرد.

سیاست‌های مقطعی متغیر در بخش کشاورزی مانعی برای رشد بهره‌وری محصولات زراعی

مدیر قطب کشاورزی ایران افزود: به‌عبارت دیگر سیاست‌ها در بخش کشاورزی به‌صورت مقطعی در حال تغییر است و یک سیاست مشخص بلند مدت در این بخش وجود ندارد. این امر بر لزوم تدوین یک برنامه جامع استراتژیک و بلند مدت در جهت رشد مداوم بهره‌وری تک تک محصولات زراعی تأکید می‌کند تا در سایه آن بخش کشاورزی رشد پایداری را تجربه کند.

وی گفت: دکتر وحیده انصاری، عضو گروه اقتصاد کشاورزی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، در طرحی با عنوان «بررسی تأثیر تغییر تکنولوژی بر رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش زراعت ایران» میزان تأثیر تغییر تکنولوژی بر رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش زراعت ایران را بررسی و روند آن طی سال‌های برنامه‌های توسعه را تحلیل کرده است.

چیذری گفت: نتایج این پژوهش  که حاصل بررسی تکنولوژی تولید در بخش زراعت ایران است، نشان داده که این تکنولوژی منطبق بر تابع هزینه ترنسلوگ است و سهم‌های نهاده‌های حاصل از این تابع، رفتار بخش زراعت ایران را به‌طرز مناسبی تبیین می‌کند. همچنین در این پژوهش برای تصریح بهترین فرم تابعی، الگو داینامیک و استاتیک برآورد شد که نتایج تصریح حاکی از آن بود که الگوی استاتیک بهترین الگو و فرم تابعی منطبق بر تکنولوژی تولید در بخش زراعت ایران است.

وی ادامه داد: محاسبه و تحلیل روند رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش زراعت ایران طی دوره زمانی ۱۳۹۰-۱۳۶۹ نشان داد که رشد بهره‌وری کل عوامل تولید به‌طور متوسط سالانه  ۱.۱۶ درصد بوده است.

این استاد گروه اقتصاد کشاورزی در ادامه خاطرنشان کرد که نتایج حاصل از تجزیه رشد بهره‌وری نیز نشان داد که تغییر تکنولوژی تأثیر چندانی بر رشد بهره‌وری ندارد. همچنین با توجه به هموتتیک بودن تکنولوژی تولید در بخش زراعت ایران، مقیاس تولید در سطح کلان نیز اثری بر رشد بهرهوری  این بخش ندارد.

چیذری افزود: بر اساس نتایج این مطالعه کارآیی بیشترین سهم را در رشد بهره‌وری کل عوامل  تولید، داشته است. این نتیجه بدان معناست که طی دوره مورد بررسی در سطح تکنولوژی موجود، نهاده‌ها به‌صورت کارآتر مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛ اما در جهت ارتقای تکنولوژی موجود تلاشی صورت نگرفته و عملاً بخش کشاورزی از حالت سنتی خارج نشده که ایرادی جدی در بخش محسوب می‌شود.

توصیه مدیر قطب کشاورزی ایران مبنی بر ورود تکنولوژی‌های مناسب به بخش کشاورزی

وی تصریح کرد: از این‌رو پتانسیل افزایش بهره‌وری از طریق ارتقای تکنولوژی وجود دارد. بنابراین پیشنهاد می‌شود که ضمن این‌که با تقویت کارآیی به روال گذشته زمینه رشد هر چه بیشتر بهره‌وری در بخش زراعت ایران فراهم شود، سیاستگذاران عرصه کشاورزی برنامه‌ریزی‌های خود را معطوف به ورود تکنولوژی‌های مناسب و مطابق با شرایط اقتصادی کشور کرده تا بتوانند از این طریق رشد بهره‌وری و در نتیجه رشد بخش کشاورزی را تقویت کنند.

مدیر قطب کشاورزی ایران ادامه داد: بر اساس نتایج مطالعه دکتر انصاری با وجود این‌که تغییر تکنولوژی عمده‌ای در بخش زراعت ایران اتفاق نیفتادهغ بنابراین تأثیر آن بر رشد بهره‌وری بسیار اندک بوده است، اما نتایج تعیین ماهیت تغییر تکنولوژی در بخش زراعت ایران نشان داد که همان تغییر تکنولوژی اندک نیز در جهت مصرف بیشتر نیروی کار و مصرف کمتر ماشین‌آلات بوده است. این نتیجه بدان معناست که طی دوره مورد بررسی تکنولوژی‌هایی در قالب ماشین‌آلات، تجهیزات و ابزار کار که بتواند به رشد بهره‌وری در بخش منجر شود، کمتر مورد استفاده قرار گرفته است.

چیذری افزود: این نتیجه بار دیگر بر لزوم ترویج تکنولوژی‌هایی نوین و منطبق بر ساختار تولید و شرایط اقتصادی کشور تأکید می‌کند. در این راستا استفاده از ماشین‌آلات مدرن و کارآمد در زمینه کاشت، داشت و برداشت محصولات زراعی (از جمله تجهیزات مدرن آبیاری) در جهت تقویت رشد بهره‌وری در بخش توصیه می‌شود.

سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در حوزه تکنولوژی مؤثر بر رشد بهره‌وری محصولات توصیه متخصصان

وی در ادامه با استناد به نتایج این پژوهش گفت: بر همین اساس مقدار کشش‌های خودی و متقاطع بسیار اندک بوده است، بنابراین سیاست‌های تغییر قیمت نهاده‌ها تأثیر ناچیزی بر تغییر ترکیب استفاده از آن‌ها خواهد داشت. از این‌رو نمی‌توان انتظار داشت که با اجرای سیاست‌های قیمتی موجبات تغییر مصرف نهاده‌ها و یا تغییر تکنولوژی تولید در جهت افزایش بهره‌وری فراهم شودد. بنابراین لازم است سیاستگذاران تمهیداتی به‌جز تغییر قیمت را در جهت تغییر تکنولوژی و تقویت رشد بهره‌وری از طریق آن بیاندیشند. از جمله این تمهیدات می‌توان به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه در زمینه تکنولوژی‌های مؤثر بر رشد بهره‌وری محصولات و آموزش و ترویج این تکنولوژی‌ها اشاره کرد.

این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، توضیح داد: رشد بخش کشاورزی به دلایلی از جمله امنیت غذایی، رشد اشتغال، بهبود توزیع درآمد، کمک به رشد تولید سایر بخش‌ها، پتانسیل صادراتی بالا و قابلیت ارزآوری اهمیت بسزایی دارد. رشد بخش‌های اقتصادی و از جمله بخش کشاورزی از دو راه امکان‌پذیر است؛ یکی به‌کارگیری عوامل‌ تولید بیشتر در سطح تکنولوژی موجود و دیگری افزایش ‌تولید از طریق استفاده از روش‌های کارآمدتر و تکنولوژی بهتر یا به‌عبارتی افزایش بهره‌وری عوامل‌ تولید. با توجه به کمیابی عوامل ‌تولید، افزایش تولید از روش اول کمتر امکان‌پذیر است، از این‌رو افزایش بهره‌وری به‌عنوان بهترین روش دستیابی به رشد بخش کشاورزی ضروری است.

معیار بهره‌­وری آثار سه‌گانه تغییر تکنولوژی، تغییر مقیاس و تغییر در راندمان استفاده از نهاده‌ها را در بر می‌گیرد

چیذری با بیان این‌که معیار بهره­‌وری که یکی از مفاهیم مهم مطالعه عملکرد در طی زمان است، آثار سه‌گانه تغییر تکنولوژی، تغییر مقیاس و تغییر در راندمان استفاده از نهاده‌ها را در بر می‌گیرد، ادامه داد: اگر مقیاس تولید در طول زمان ثابت بماند و همچنین عدم کارآیی در تولید وجود نداشته باشد، آنگاه رشد بهره‌وری کل عوامل تولید به‌عنوان معیار تغییر تکنولوژی در نظر گرفته می‌شود.

وی افزود: شناسایی سهم تغییر تکنولوژی در رشد بهره­‌وری در هر بخش از جمله بخش کشاورزی، همچنین تعیین سهم سایر اجزا (کارآیی و مقیاس) در کنار آن، اهمیت نسبی اجزای بهره­وری را روشن می­کند که از آن می‌توان در جهت تعیین عوامل عمده تأثیرگذار بر رشد بهره‌وری و تسریع بهبود آن بهره گرفت. از آنجا که تقویت اثر هر یک از اجزا، سیاست‌گذاری خاصی را می‌طلبد، بدین‌ترتیب امکان سیاست‌گذاری‌های مطلوب و متناسب با روند تغییرات این مولفه‌ها در جهت رشد بهره‌وری فراهم می­‌شود.

مدیر قطب علمی کشاورزی ایران خاطرنشان کرد: از این‌رو برآورد مقدار و سهم تغییر تکنولوژی و سایر اجزا (کارآیی و مقیاس) در رشد بهره‌­وری کل از اهمیت ویژه‌­ای برخوردار بوده و می‌­تواند تصویری واضح در اختیار سیاستگذاران این عرصه قرار دهد تا از آن در جهت ارتقای بهره‌­وری و در نتیجه بهبود وضعیت رشد اقتصادی بهره­‌برداری کرد. 

چیذری افزود: در همین راستا در مطالعه دکتر انصاری رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش زراعت محاسبه و سهم تغییر تکنولوژی، کارآیی و مقیاس را در رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش زراعت ایران تعیین شد. به این منظور ابتدا با استفاده از شاخص ترنکوئیست- تیل، بهره­وری ۱۳ محصول زراعی منتخب که تقریباً ۸۵ درصد سطح زیر کشت محصولات زراعی را شامل می‌شوند، همچنین بهره‌وری کل بخش زراعت ایران محاسبه شد.

وی، ادامه داد: سپس الگوی اقتصادسنجی منطبق بر ساختار تولید بخش زراعت ایران با استفاده از تئوری دوگان تعیین شد. برای تصریح بهترین فرم تابعی، ابتدا توابع سهم نهاده­ای منطبق بر تابع هزینه ترنسلوگ به فرم کلی داینامیک برآورد و سپس آزمون‌های اقتصادسنجی برای مقایسه انواع مختلف فرم‌های داینامیک انجام شده و نهایتاً فرم استاتیک پذیرفته شد. همچنین با استفاده از توابع سهم هزینه برآورد شده، اثر تغییر تکنولوژی و تغییر مقیاس تخمین زده شد. نهایتاً اثر تغیر کارآیی به‌صورت پسماند از اختلاف مقدار رشد بهره­وری محاسبه شده با اثر تغییر تکنولوژی و مقیاس حاصل شد. داده­های مورد استفاده در این مطالعه آمار سری زمانی مربوط به مقدار، سطح زیرکشت و هزینه تولید ۱۳محصول زراعی طی سال‌های ۱۳۹۳-۱۳۶۷ است.

اهمیت بخش کشاورزی به جهت تأمین نیازهای غذایی کشور و تأثیر مثبت بر محیط زیست

این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با بیان این‌که بخش کشاورزی در ایران یکی از بخش‌های عمده اقتصادی محسوب می‌شود که به جهت تأمین نیازهای غذایی کشور همچنین تأثیر مثبتی که بر محیط زیست دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، گفت: در واقع توسعه بخش کشاورزی منجر به بهبود وضعیت رفاه درآمد و امنیت غذایی روستاییانی که جزو دهک‌های پایین درآمدی هستند می‌شود و بنابراین کاهش فقر و بهبود وضعیت توزیع درآمد را در پی دارد.

چیذر خاطرنشان کرد: با توجه به اهمیت توسعه بخش کشاورزی و عدم تحقق رشد مناسب آن، پرسش این بود که رشد بخش کشاورزی یا به‌عبارت دیگر افزایش تولید در این بخش به چه طریق میسر است؟ بر اساس ادبیات اقتصادی افزایش تولید به‌طور عمده از دو طریق میسر است، در روش اول افزایش تولید با به‌کارگیری بیشتر عوامل تولید تحقق می‌یابد و راه دیگر، افزایش تولید با به‌کارگیری روش‌های پیشرفته‌تر و کارآمدتر تولید و استفاده از عوامل تولیدی موثرتر است که از آن به‌عنوان بهره‌وری یاد می‌شود.

وی یادآور شد: بنابراین همانطور که گفته شد رشد اقتصادی کشورها ناشی از دو عامل عمده انباشت عوامل تولید و رشد بهره‌وری می‌باشد. افزایش تولید از طریق اول به‌علت کمبود منابع میسر نیست. به‌عبارتی دیگر بهره‌وری به‌عنوان بهترین و کارآمدترین روش دستیابی به رشد اقتصادی با توجه به کمیابی منابع است.

مدیر قطب علمی کشاورزی ایران گفت: با توجه به نقش بهره‌وری در رشد و اهمیت شناسایی نقش تکنولوژی در رشد بهره‌وری این مطالعه انجام شد.

انتهای پیام