محمدتقی غلامی، در دومین نشست از سلسله نشست‌های توانمندسازی روان یار با عنوان «اصول پیشگیری از اعتیاد و مواد مخدر» که امروز ۶ مهر به همت جهاد دانشگاهی قم برگزار شد، اظهار کرد: در مواجهه با مسائل پیچیده اجتماعی، درک پیچیدگی‌ها ضروری است. این آسیب‌ها ریشه در عوامل متعدد فرهنگی، اقتصادی، روانی و اجتماعی دارند و راهکارهای ساده و خطی گذشته پاسخگوی ابعاد چندلایه آن‌ها نیست. بنابراین، نیازمند پرورش انسان‌های حرفه‌ای، توانمند و دارای مهارت‌های زندگی هستیم؛ افرادی که با کسب دانش روز و توانایی تحلیل، قادر به انطباق با تغییرات پرشتاب اجتماعی و فرهنگی باشند.
وی با اشاره به اینکه این فرآیند چرخه وابستگی(اعتیاد) را در چند مرحله می‌توان توضیح داد، تصریح کرد: کنجکاوی اولین گام و یک غریزه ذاتی محسوب می‌شود. دومین مرحله باورهای غلط را شامل می‌شود، باورهای نادرستی مانند «مصرف تفننی مشکلی ندارد» یا «مواد انسان را جوان نگه می‌دارد» که زمینه‌ساز قدم بعدی «میل و تمایل» هستند، یعنی با شکل‌گیری باورهای غلط میل به مصرف ایجاد می‌شود.
غلامی با اشاره به اینکه در چهارمین گام از چرخه وابستگی(اعتیاد)، اولین مصرف رخ می‌دهد، ادامه داد: اولین مصرف مواد مخدر توسط فرد معمولاً در جمع دوستان اتفاق می‌افتد و به دلیل تأثیر بر سیستم عصبی و ترشح دوپامین، حالتی خوشایند ایجاد می‌کند و در نهایت، تکرار مصرف و وابستگی شکل می‌گیرد.
این روانشناس گفت: در دوره جوانی، تمایل به مورد پذیرش قرار گرفتن توسط همسالان و حس تعلق به گروه، از عوامل مهم و تأثیرگذار در گرایش به رفتارهای پرخطر از جمله اعتیاد است. در این میان، ویژگی متهور بودن و روحیه متهورانه جوانان نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند.
وی با بیان اینکه جوانی، دوره اکتشاف و آزمون مرزهاست اظهار کرد: یک جوان متهور که ذاتاً به دنبال هیجان، تجربیات جدید و نشان دادن شجاعت خود است، ممکن است مصرف مواد مخدر را به عنوان نمادی از بزرگ‌منشی، استقلال و نترس بودن تفسیر کند. این فرد برای به دست آوردن تأیید گروه و حفظ جایگاه خود در میان دوستان، حاضر می‌شود خطرات را بپذیرد و به سمت رفتارهایی برود که دوستانش آن را جسورانه می‌پندارند.
غلامی اضافه کرد: در حقیقت، متهور بودن مانند یک شمشیر دولبه عمل می‌کند، از یک سو می‌تواند سرمنشأ موفقیت‌ها و دستاوردهای بزرگ باشد، اما از سوی دیگر در غیاب آگاهی و مهارت‌های لازم می‌تواند به عاملی برای گرفتار شدن در دام آسیب‌هایی مانند اعتیاد تبدیل شود. این روحیه در ترکیب با نیاز روانی عمیق به تعلق‌خاطر، ممکن است فرد را وادار کند تا حتی برتر از دیگران در گروه، رفتارهای پرخطری مانند مصرف مواد را انجام دهد تا شجاعت و تعهد خود به جمع را ثابت کند.
وی با بیان اینکه گام نخست در این مسیر، پذیرش واقعیت است، گفت: لازم است همگان وسعت، بروز و شیوع این معضل را به عنوان یک واقعیت انکارناپذیر عصر حاضر بپذیرند و از انکار، کتمان یا ساده‌انگاری آن پرهیز کنند. تنها با پذیرش این امر است که می‌توان زمینه برای برنامه‌ریزی و اقدام جمعی فراهم آورد.
غلامی با اشاره به اینکه راه برون‌رفت از این چالش‌ها، به‌کارگیری «نگاه نو و عقلانیت محور» است، اظهار کرد: باید با کنار گذاشتن دیدگاه‌های کهنه و کلیشه‌ای، با تکیه بر علم سازمان‌یافته، پژوهش و تفکر نقاد، به مدیریت و حل مسائل اجتماعی پرداخت. تقویت عقلانیت جمعی، تشویق به ارائه ایده‌های نوآورانه و سرمایه‌گذاری بر روی آموزش و آگاهی‌بخشی، گام‌های بلند و مؤثری در جهت مهار و کاهش آسیب‌های اجتماعی همچون مواد مخدر خواهد بود. در این مسیر، تنها با همکاری نهادهای مختلف و مشارکت فعال تمامی آحاد جامعه می‌توان به آینده‌ای امن‌تر و سالم‌تر امید داشت.
وی گفت: مسائل دینی و معنوی از جمله تأثیر دعا، توکل، صبر و بخشش نشان می‌دهند در هر منطقه، محله یا خیابانی که این مفاهیم توسط معلمان، اساتید، امامان جماعت و دیگر نهادهای اجتماعی ترویج و تقویت شده، آسیب‌های اجتماعی کاهش چشمگیری یافته است. به این ترتیب، تقویت بنیان‌های دینی و اخلاقی را می‌توان از راه‌حل‌های کلیدی و مؤثر در مقابله با آسیب‌های اجتماعی دانست.
این پژوهشگر با بیان اینکه آموزش و اطلاع‌رسانی در حوزه پیشگیری از اعتیاد، باید به صورت تدریجی و مستمر انجام شود، تصریح کرد: اعتیاد خود پدیده‌ای است که به آرامی و طی زمان در فرد نفوذ می‌کند در نتیجه، مقابله با آن نیز نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و گام‌به‌گام است. در این میان، آموزش مهارت «نه گفتن» به عنوان یکی از کارآمدترین راهکارها می‌تواند سهم قابل‌توجهی در کاهش تمایل به مصرف مواد و سایر رفتارهای پرخطر داشته باشد.
وی ترویج فرهنگ سلامت از طریق تقویت مهارت‌های جایگزین را مورد توجه قرار داد و گفت: هرگاه دانش‌آموز یا جوانی به سمت ورزش، هنر یا اردوهای تفریحی گرایش پیدا کند و اوقات فراغتش به خوبی پر شود، روحیه‌اش شاداب و امیدوار شده و گرایش به مواد کاهش می‌یابد و این خود یک پیشگیری بسیار مؤثر است. بنابراین در استان‌های مختلف، باید با برگزاری مسابقات ورزشی و هنری و اردوهای تفریحی برای سنین مختلف، به ویژه نوجوانان، زمینه شادابی و افزایش دوپامین را فراهم کرد تا از افسردگی و گرایش به مواد جلوگیری شود.
این روانشناس تأکید کرد: توسعه اقدامات مشاوره‌ای تلفنی و ارائه خدمات حمایتی و مددکاری برای دانشجویان و دانش‌آموزان نیز بسیار مهم است. به عنوان مثال، خط ملی اعتیاد با شماره ۰۹۶۲۸ از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب فعال است و خدمات مشاوره ارائه می‌دهد.
غلامی با بیان اینکه گام بعدی، تقویت کانون‌ها و تشکل‌های دانش‌آموزی است، بیان کرد: این مورد به «احساس تعلق» افراد مربوط می‌شود. همان‌طور که در نظریه سلسله مراتب نیازهای مازلو مطرح شده، پس از برآورده شدن نسبی نیازهای فیزیولوژیک و امنیت، نیاز به تعلق‌پذیری مطرح می‌شود. ایجاد کانون‌های مختلف در مدرسه و دانشگاه، این احساس تعلق را تقویت کرده و در پیشگیری مؤثر است.
وی افزود: آخرین راهکار، تولید برنامه‌های جذاب از طریق تلویزیون، سینما، کتاب، بروشور، نشریه و تالارهای گفت‌وگوی مجازی در حوزه پیشگیری از اعتیاد است.
این روانشناس در پایان تأکید کرد: آموزش و اطلاع‌رسانی، چه از طریق سخنرانی، مهارت‌آموزی یا رسانه‌ها، نقش کلیدی در پیشگیری دارد. اگر امروز یک تومان برای پیشگیری هزینه نکنیم، فردا ناچار هستیم ده برابر آن را برای درمان معتادان در کمپ‌ها هزینه کنیم که بازدهی کمتری دارد.
انتهای پیام
نظرات