به گزارش ایسنا، روز جهانی ترجمه که هر ساله در تاریخ ۳۰ سپتامبر مطابق با هشتم مهر برگزار می‌شود، صرفاً یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه فرصتی برای ارج نهادن به نقش حیاتی مترجمان در برقراری ارتباط، تفاهم میان فرهنگی و حفظ میراث فکری بشر است. این روز به افتخار «سنت جروم»(Saint Jerome)، مترجم بزرگ کتاب مقدس مسیحیان و یکی از برجسته‌ترین مترجمان تاریخ، نام‌گذاری شده است.

ترجمه مانند پلی نامرئی اما قدرتمند، تمدن‌ها را به هم پیوند داده، دانش را منتشر کرده و درک متقابل را در میان ملت‌ها تسهیل نموده است. امروز با هدف گرامیداشت کار مترجمان و ارتقای جایگاه حرفه‌ای آنها، از سوی جامعه جهانی مورد تأیید قرار گرفته است. منشأ این روز در سال ۱۹۵۳ توسط «فدراسیون بین‌المللی مترجمان»(FIT) پایه‌گذاری شد. این سازمان از انجمن‌های ملی مترجمان در سراسر جهان تشکیل شده است و با هدف ارتقای حرفه ترجمه و تأکید بر اهمیت آن، پیشنهاد نام‌گذاری یک روز جهانی را به مناسبت روز ترجمه مطرح کرد. سرانجام در سال ۲۰۱۷، سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای، روز ۳۰ سپتامبر مطابق ۸ مهر را به عنوان روز جهانی ترجمه به رسمیت شناخت.

انقلاب دیجیتال و افزایش چشمگیر مهاجرت و تبادلات بین‌المللی در عصر حاضر، منجر به حیاتی شدن نقش ترجمه بیش از هر زمان دیگری شده است. دامنه ترجمه به طور قابل توجهی گسترش یافته است. ترجمه انواع مختلفی شامل ترجمه ادبی، ترجمه فنی و تخصصی، ترجمه هم‌زمان و ترجمه محتوای دیجیتال دارد. مترجمان نقش مهمی برای در دسترس گذاشتن این محتوا به مخاطبان جهانی ایفا می‌کنند. آنها موانع زبانی را از میان برمی‌دارند و امکان تعامل، همکاری و درک متقابل را در سطوح مختلف فراهم می‌سازند. بسیاری از دستاوردهای بشری بدون وجود و دقت مترجمان در مرزهای زبانی محصور می‌ماند.

سنت جروم، بنیان‌گذار ترجمه غربی

نام‌گذاری روز جهانی ترجمه به افتخار «سنت جروم»، یک امر تصادفی نیست. وی نمادی از تعهد، دقت و بینش عمیق در هنر ترجمه است که تأثیرات آن تا به امروز ادامه دارد. «سنت جروم» متولد ۳۴۷ میلادی، یکی از برجسته‌ترین الهی‌دانان، تاریخ‌نگاران و مترجمان مسیحی اولیه بود. وی در شهری در منطقه بالکان امروزی متولد شد و تحصیلات کلاسیک خود را در رم گذراند. وی به زبان‌های لاتین، یونانی و عبری تسلط یافت و زندگی وی صرف مطالعه، نوشتن و به ویژه ترجمه شد.

تعهد «جروم» به حقیقت و انتقال دقیق کلام الهی، وی را به یکی از ارکان مهم در تاریخ کلیسا و فرهنگ غربی تبدیل کرد. «سنت جروم» انجیل را از زبان عبری به زبان لاتین ترجمه کرد و به نوعی فرشته محافظ مترجمان به شمار می‌آید. وی بیشتر به خاطر ترجمه کتاب مقدس مورد توجه واقع شده‌ است. این کتاب اکنون به نام «ولگاته»(Vulgate) یا «ولگاتا» مشهور است. «ولگاتا» یا «قانون مقدس غربی»؛ قدیمی‌ترین متن موجود از تمام کتاب مقدس و متن لاتینی رسمی کلیسای کاتولیک رومی است و همچنان از منابع مهم متون مسیحی به‌شمار می‌رود. نام این کتاب به معنی نسخه رایج یا نسخه مردمی است و کاری عظیم و طاقت‌فرسا بود که چندین دهه از زندگی «جروم» را به خود اختصاص داد.

ترجمه‌های مختلفی پیش از «ولگاتا» از کتاب مقدس به زبان لاتین وجود داشت، اما هیچکدام از نظر دقت و انسجام در سطح «ولگاتا» نبودند. ترجمه «جروم»، زبانی روشن و قابل فهم را برای عموم فراهم آورد و نقش بسیار مهمی در گسترش و تثبیت آیین مسیحیت در سراسر اروپا ایفا کرد. کار «جروم» به دلیل دقت ادبی، به معیاری برای زبان لاتین تبدیل شد و بر سبک نگارش و واژگان لاتین تأثیر عمیقی گذاشت. «ولگاتا» تا قرن شانزدهم، به عنوان تنها نسخه معتبر و مورد استفاده کتاب مقدس در کلیسای کاتولیک رومی باقی ماند.

این ترجمه نه تنها برای الهیات و دین، بلکه برای مطالعات زبان‌شناسی، تاریخ و ادبیات نیز منبعی تکرارنشدنی بود. «جروم» با تأکید بر لزوم درک عمیق متن مبدأ و انتقال دقیق معنا، نه تنها واژگان، بلکه روح و سیاق متن را نیز در نظر می‌گرفت. این رویکرد، استانداردی برای دقت و وفاداری در ترجمه متون مقدس و حتی متون فنی و علمی ایجاد کرد. وی با این کار، ترجمه را از یک فعالیت فرعی و صرفاً انتقال کلمه به کلمه، به یک وظیفه بنیادین و حیاتی در انتقال دانش و فرهنگ تبدیل نمود.

سیر تاریخی ترجمه

ترجمه همواره عامل پیوند و پیشرفت بوده است و در دوران باستان، به ویژه در بسترهای فرهنگی که با گسترش امپراتوری‌ها یا تأثیرگذاری فرهنگ‌های برجسته همراه بود، نقشی اساسی ایفا می‌کرد. تبادلات فرهنگی و تجاری میان تمدن‌های مختلف نیازمند ترجمه متون دیپلماتیک، تجاری و مذهبی بود. لوح‌های گلی کشف شده، شواهدی از وجود مترجمان و فعالیت‌های ترجمه‌ای در این دوره‌ها را نشان می‌دهند. زبان یونانی پس از فتوحات اسکندر مقدونی، به زبان مشترک در بخش وسیعی از دنیای مدیترانه و خاورمیانه تبدیل شد.

این دوره شاهد ترجمه آثار مهمی به زبان یونانی بود که به گسترش فرهنگ و فلسفه یونانی و همچنین جذب دانش فرهنگ‌های دیگر کمک کرد. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های ترجمه در این دوران، ترجمه کتاب مقدس عهد عتیق از زبان عبری به یونانی است که توسط ۷۲ دانشمند یهودی در اسکندریه مصر در قرن سوم پیش از میلاد انجام شد. این ترجمه برای یهودیان که زبان عبری را به خوبی نمی‌دانستند، حیاتی بود و همچنین دسترسی فیلسوفان و متفکران یونانی به متون یهودی را فراهم آورد.

این اثر، نمونه‌های اولیه از ترجمه در مقیاس بزرگ و با هدف انتشار متون مذهبی و فرهنگی است. عصر طلایی اسلام در قرن هشتم تا سیزدهم میلادی است که یکی از درخشان‌ترین فصول تاریخ ترجمه را رقم زد. در دوران خلافت عباسیان، شاهد یک نهضت ترجمه گسترده و سازمان‌یافته بودیم. هدف اصلی این نهضت، جمع‌آوری، ترجمه و نگه‌داری از دانش و دستاوردهای علمی، فلسفی، پزشکی و ادبی تمدن‌های پیشین به ویژه یونان، ایران و هند بود.

پایتخت عباسیان، بغداد به مرکز این نهضت علمی تبدیل شد. آنجا در ابتدا شاید یک کتابخانه یا دارالترجمه بود، اما به مرور زمان به یک مؤسسه علمی بزرگ تبدیل شد که شامل کتابخانه، رصدخانه، کتاب‌خانه و دارالترجمه بود. دانشمندان مسلمان، مسیحی و یهودی در این مرکز مشغول به کار بودند و آثار بزرگان یونانی مانند ارسطو و افلاطون و همچنین آثار علمی ایرانیان و هندیان را به زبان عربی ترجمه کردند.

دستاوردهای نهضت ترجمه

بسیاری از متون یونانی که در دوران فروپاشی امپراتوری روم غربی از بین رفتند یا در معرض فراموشی بودند، توسط مترجمان مسلمان حفظ و ترجمه شدند. ترجمه‌های عربی، سال‌ها بعد به زبان لاتین ترجمه شدند و نقشی کلیدی در احیای دانش در اروپا و آغاز دوران رنسانس ایفا کردند. دانشمندان مسلمان با مطالعه این آثار، آنها را نقد و تکمیل کردند و توسعه دادند و دستاوردهای جدیدی در ریاضیات، نجوم، پزشکی، شیمی و فلسفه به ارمغان آوردند.

این دوران شاهد تحولات بزرگی در اروپا بود که ترجمه نیز از آن مستثنی نبود. «یوهانس گوتنبرگ»(Johannes Gutenberg) با اختراع ماشین چاپ، انقلابی در انتشار مطالعات ایجاد کرد. این اختراع باعث شد تا کتاب‌ها ارزان‌تر و در دسترس‌تر شوند و تقاضا برای ترجمه متون به زبان‌های محلی به شدت افزایش یابد. ترجمه کتاب مقدس به زبان‌های محلی تأثیر عمیقی بر توسعه و استانداردسازی زبان‌های اروپایی گذاشت. این ترجمه‌ها نه تنها به گسترش ایده‌های صلح‌طلبانه کمک کردند، بلکه به شکل‌گیری هویت‌های ملی و زبانی نیز یاری رساندند.

این دوره که با تأکید بر خرد، علم و حقوق بشر شناخته می‌شود، شاهد ترجمه گسترده آثار فیلسوفان، دانشمندان و نویسندگان به زبان‌های مختلف اروپایی بود. این امر به ترویج ایده‌های عصر روشنگری در سراسر قاره کمک کرد و زمینه را برای تحولات سیاسی و اجتماعی بعدی فراهم ساخت. ترجمه، در این دوران، ابزاری اساسی برای روشنگری اذهان و تبادل اندیشه‌ها شد. تاریخ ترجمه در حقیقت، تاریخ انتقال تمدن‌ها، دانش، هنر و فرهنگ است.

ترجمه از تلاش‌های فردی و شجاعانه «سنت جروم» برای انتقال متون مقدس به زبانی قابل فهم تا نهضت‌های ترجمه‌ در بغداد که چراغ علم را برای قرن‌ها روشن نگه داشت و تا دوران رنسانس که محرک نوآوری و گسترش اندیشه شد؛ همواره نیرو محرکه‌ای بوده است که جهان را کوچک‌تر و درک متقابل را عمیق‌تر ساخته است.

امروزه در دنیای به هم پیوسته دیجیتال، نقش مترجمان بیش از پیش حیاتی و پیچیده‌تر شده است. مترجمان نه تنها موانع زبانی را از میان برمی‌دارند، بلکه به فرهنگ‌ها اجازه می‌دهند تا با یکدیگر سخن بگویند، به ملت‌ها امکان می‌دهند تا منافع مشترک خود را بیابند و به بشریت فرصت می‌دهند تا از تجربیات یکدیگر بیاموزند.

روز جهانی ترجمه هر ساله در تاریخ ۳۰ سپتامبر، یادآوری قدرتمندی از این مسئولیت مداوم و ارزشمند است. مسئولیتی که زندگی و اندیشه میلیاردها انسان را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. ترجمه، هنری است که مرزها را درهم می‌شکند و دلها را به هم نزدیک می‌کند. این هنر همچنان ستون فقرات ارتباط و تفاهم جهانی باقی خواهد ماند.

انتهای پیام