شهرستان بم بیش از ۱۶ هکتار باغ و ۶۵ هکتار مزرعه دارد که حدود ۸۵ درصد این اراضی کشاورزی از طریق بیش از ۴۶ رشته قنات فعال منطقه آبیاری می‌شوند. این وابستگی بالای کشاورزی به منابع زیرزمینی، نیاز مبرم به اتخاذ راهکارهایی برای مقابله با تک‌محصولی بودن و مدیریت بهینه آب به ویژه انتقال آب مازاد قنوات در فصول پاییز و زمستان به اراضی مجاور و تسریع در روند احداث گلخانه‌ها برای تنوع‌بخشی محصولات توسط سرمایه‌گذاران را بیش از پیش ضروری ساخته است.
احسان فکری، کارشناس ارشد کشاورزی شهرستان بم در گفت و گو با خبرنگار ایسنا با اشاره به ساختار غالب کشت در منطقه، بر پتانسیل‌های استفاده نشده زمین‌های کشاورزی برای توسعه کشت‌های گلخانه‌ای تأکید کرد و آن را راهکاری برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری دانست.
وی اظهار کرد: در شهرستان بم حدود ۱۰ هزار هکتار نخلستان مثمر داریم که در نواحی مرکزی، روداب و بروات پراکنده‌اند. معیشت اصلی مردم این منطقه بر پایه نخل‌کاری و نگهداری درختان خرما است.
فکری در ادامه به سایر محصولات کشاورزی اشاره کرد و گفت: سطح زیرکشت مرکبات در شهرستان بم بالغ بر ۲۵۰۰ هکتار و پسته نیز در حدود ۲۵۰۰ هکتار در مناطقی چون ابارق، تهرود و دکفن وجود دارد.
ظرفیت مغفول مانده کشت گلخانه‌ای
این کارشناس ارشد کشاورزی با ابراز نگرانی از توسعه نامتوازن محصولات، به وضعیت گلخانه‌ها اشاره کرد و افزود: متأسفانه در منطقه‌ای با این پتانسیل‌های اراضی، تنها قریب به ۲۵ هکتار سطح زیرکشت گلخانه‌ای داریم. نکته قابل تأمل آنکه تمامی این گلخانه‌ها دارای پروانه تاسیس هیدروپونیک هستند.
وی توضیح داد: برخی کشاورزان به دلیل اثرات منفی ناشی از کوتاهی در تزریق سم و کود از طریق سیستم هیدروپونیک، ترجیح می‌دهند کشت خاکی را در گلخانه‌ها انجام دهند. این امر به خاصیت بافری (تامپنی) خاک در برابر دوزهای بالای مواد شیمیایی و جذب اثرات منفی از طریق ریشه برمی‌گردد.
فکری گفت: یکی از دلایل اصلی این عقب‌ماندگی، سنت دیرینه کشاورزان منطقه در تمرکز بر نخل است. کشاورزان ما از دیرباز بنا به سنت نسل‌های پیشین، تمرکز اصلی خود را بر نخیلات گذاشته‌اند تا بتوانند بیش از محصول خرما، فروش محصول داشته باشند. من معتقدم این موضوع ریشه در عدم آگاهی کافی نسبت به جایگزین‌های سودآور دارد.
وی به ظرفیت‌های جایگزین اشاره کرد و افزود: به عنوان مثال، با توجه به افزایش قیمت محصولات گوشتی، برخی توصیه‌های پزشکی مبنی بر جایگزینی با قارچ به دلیل پروتئین موجود در آن مطرح شده است. در چند سال گذشته مردم از فواید این محصول آگاه شدند و باید زمینه کشت گلخانه‌ای آن فراهم شود.
این کارشناس کشاورزی در مقایسه زمان بازگشت سرمایه و بهره‌وری، بر برتری کشت گلخانه‌ای تأکید کرد: برداشت محصول نخل معمولاً ۱۱ تا ۱۲ ماه زمان می‌برد. در مقابل، در گلخانه‌ها می‌توان در قریب به هشت ماه سال، چندین بار محصول برداشت کرد. در یک سالن گلخانه‌ای، با یک بار فروش کلی محصول، می‌توان هزینه اولیه را در حدود چهار تا پنج سال بازگرداند و پس از آن به سوددهی رسید.
وی افزود: در نخل، شرایط آب و هوایی و نگهداری درخت، به ویژه جلوگیری از خشکیدگی و مصرف کود و سم در طول تابستان، نیازمند رسیدگی کامل است و بازدهی محصول تقریباً ۱۱ ماه به طول می‌انجامد.
فکری در پایان مهم‌ترین مزیت کشت گلخانه‌ای را کاهش شدید مصرف آب دانست و اظهار کرد: همانطور که از نام آن پیداست، کمترین میزان مصرف آب در این روش محقق می‌شود. نخل در تابستان (مردادماه) به ازای هر درخت بیش از ۲۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند. اگر همین میزان آب صرفه‌جویی شده در استخرها ذخیره شود، می‌توان محصولات گلخانه‌ای را با حداقل آب مورد نیاز کشت کرد.
عباس رخشان رئیس سازمان جهاد کشاورزی شهرستان بم نیز در این رابطه به تشریح وضعیت توسعه گلخانه‌ای منطقه و چالش‌های پیش روی تولیدکنندگان پرداخت و افزود: با تلاش همکاران و همچنین بهره‌گیری از اعتبارات توسعه روستایی که در پی تبلیغات منطقه‌ای محقق شده، شهرستان بم موفق به ایجاد بیشترین سطح گلخانه‌ها در بین ۱۶ شهرستان تحت مدیریت جهاد کشاورزی شمال استان شده که این روند توسعه از سال ۱۳۹۷ آغاز شده است.
وی به آسیب‌شناسی انجام شده در این حوزه اشاره کرد و دو چالش اصلی تولیدکنندگان گلخانه‌ای را شامل افزایش قیمت نهاده‌ها و مشکل بازاریابی و قیمت‌گذاری برشمرد و در ادامه افزود: افزایش قیمت نهاده‌های وارداتی به‌ویژه سموم یا کودهای خاص باعث می‌شود که سودآوری گلخانه‌های ما پایین بیاید.
رخشان با اشاره به نوسانات شدید قیمت محصولات نظیر گوجه فرنگی، تأکید کرد: زمانی بود که گوجه فرنگی کیلویی ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان قیمت داشت اما تا چندین برابر هم شنیدیم، این عدم ثبات، باعث دلسردی برخی تولیدکنندگان شد که نتوانستند هزینه‌ها و سود خود را مدیریت کنند.
رئیس جهاد کشاورزی شهرستان بم اظهار کرد: تلاش مجموعه بر تولید است، اما بسته‌بندی و بازاریابی همچنان نیازمند تقویت است و باید با مشارکت تشکل‌ها، اتاق بازرگانی و بانک‌ها پیگیری شود.
وی به موضوع سازه‌های گلخانه‌ای نیز پرداخت و اظهار کرد: به دلیل بحث وزش باد در منطقه، سازه‌هایی که توسط نظام مهندسی طراحی شده، سنگین و گران هستند. با توجه به افزایش قیمت فولاد و آهن که تماماً ارزی است، باید به سمت سازه‌های ارزان‌تر با استفاده از مشاوره مناسب برویم تا فضای مناسب کشت ایجاد شده و سرمایه‌گذار با هزینه کمتری تولید کند.
رخشان با تأکید بر محدودیت‌های موجود در بخش کشاورزی سنتی، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای را راهبردی ضروری برای افزایش بهره‌وری و تأمین نیازهای غذایی کشور در آینده دانست و افزود: در فضای گلخانه، ما می‌توانیم تولید محصولات را در واحد سطح به میزان بیشتری افزایش دهیم و محصولات خارج از فصل را تولید کنیم؛ محصولاتی که نیاز کشورهای مجاور و همچنین کشور خودمان را تأمین می‌کند.
صرفه‌جویی ۷۰۰ میلیون دلاری با تولید داخلی موز
رئیس جهاد کشاورزی شهرستان بم یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها را کاهش وابستگی به واردات محصولات اساسی دانست و گفت: سالانه شاهد واردات موز به ارزش ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلار به کشور هستیم. با ایجاد گلخانه‌های تخصصی موز، می‌توانیم نیاز داخلی را به طور کامل تأمین کرده و کشور را از خروج ارز بی‌نیاز سازیم.
وی به مقایسه ظرفیت تولید در کشاورزی سنتی و مدرن پرداخت و افزود: در یک هکتار گلخانه هیدروپونیک، امکان تولید ۳۰۰ تا ۵۰۰ تن گوجه‌فرنگی وجود دارد، در حالی که در یک هکتار باغ خرما تنها حدود ۳۰ تن محصول برداشت می‌شود. این تفاوت فاحش نشان می‌دهد که نیازهای غذایی که امکان تولید آن‌ها در گلخانه وجود دارد، باید با توجه به افزایش جمعیت، به سمت کشاورزی مدرن منتقل شوند.
رخشان، چشم‌انداز شهرستان بم را در این حوزه مثبت ارزیابی کرد و گفت: در شهرستان بم، ظرفیت ایجاد ۱۰۰۰ هکتار گلخانه در آینده وجود دارد. از کشاورزان و بهره‌برداران استدعا داریم که با پیوستن به کشاورزی مدرن، آینده بخش کشاورزی منطقه را تضمین کنند.
وی همچنین از پیگیری حل مشکلات زیرساختی خبر داد و گفت: در حال پیگیری هستیم تا زمینی از شهر خرما صرفاً برای فرآوری و بسته‌بندی خرما و محصولات مرتبط اختصاص یابد.
رئیس جهاد کشاورزی بم در پایان از تلاش فعالان این حوزه و همکاری مسئولان امنیتی، شهرستان و فرماندار تشکر کرد و خواستار همکاری بیشتر با توجه به شرایط تحریمی کشور شد و افزود: زمانی که کشاورزان گلخانه‌ها را ایجاد کردند، سوخت یارانه‌ای وجود نداشت و با سرمایه خود این کار را کردند؛ اکنون باید در زمینه تخصیص سوخت، مثلاً الزام به استفاده از گاز، با توجه به شرایط موجود، همکاری لازم صورت گیرد.
وحدت عیدی فرماندار شهرستان بم نیز در گفت و گو با ایسنا بر ضرورت حیاتی تنوع‌بخشی به محصولات کشاورزی و گذار از کشت سنتی نخل به روش‌های گلخانه‌ای تاکید کرد.
وی با ابراز تأسف از استقبال کم کشاورزان، گفت: با توجه به منابع محدود آبی و اراضی قابل کشت، توسعه نخیلات دیگر تقریباً غیرممکن است.
عیدی با مقایسه کشت نخل و گلخانه، ادامه داد: درخت نخل ۱۵ تا ۲۰ سال زمان می‌برد تا به باردهی برسد و تنها سالی یک‌بار محصول می‌دهد، که این امر دیگر صرفه اقتصادی ندارد. از سوی دیگر کشت گلخانه‌ای از بذر تا برداشت تنها ۴۵ روز زمان می‌برد و مصرف آب آن به دلیل سیستم‌های تحت فشار، بسیار پایین است.
فرماندار بم اظهار کرد: کشت گلخانه‌ای نقدینگی پیوسته برای حداقل ۶ ماه سال را تضمین می‌کند و تناژ محصول جالیز در هر هکتار، بسیار بالاتر از محصول خرما است.
وی تأکید کرد که کشاورزان گلخانه‌ای برخلاف سایر کشاورزان، معمولاً ضرر نمی‌کنند و محصولات آن‌ها غالباً برای صادرات (به بازارهای مسکو و کشورهای همسایه) پیش‌خرید می‌شود.
عیدی، الگوبرداری از مناطق موفق مانند جیرفت (با بیش از ۲۰۰۰ هکتار گلخانه) را ضروری دانست و در پایان بر حمایت قاطع فرمانداری و جهاد کشاورزی از کشاورزانی که به سمت کشت‌های متنوع گلخانه‌ای (مانند توت فرنگی، فلفل دلمه‌ای و …) حرکت کنند، تأکید کرد.
فرماندار بم چشم‌انداز نهایی را تبدیل بم به طب گلخانه‌ای در شرق کشور اعلام کرد و افزود: این هدف دور از انتظار نیست و تنها همت می‌خواهد، دورنمای پروژه احداث حداقل ۲۰۰۰ هکتار گلخانه در شرق استان طی سال‌های آینده است. ضمن اینکه توان اقتصادی و فنی کشاورزان بم در حال حاضر بسیار بالاست و شرایط برای ورود حرفه‌ای آنان به این حوزه کاملاً مهیاست.
وی به اقدامات جهاد کشاورزی اشاره کرد و افزود: مجوز احداث ۲۰۵ هکتار شهرک گلخانه‌ای و همچنین ۵۰ هکتار شهرک پرورش شتر دریافت شده و بنا داریم میزان مجوزها را افزایش دهیم.
عیدی ضمن تشویق کشاورزان به آغاز کشت‌های کوچک در حاشیه باغات و استفاده از آب اضافی موجود، اعلام کرد که برای رفع مشکل آب، پیگیری‌های لازم انجام شده و نامه‌ای با امضای استاندار درباره استفاده از آب اضافی قنوات به شورای نظارتی استان ارسال شده است.
در ادامه این گزارش به گفت و گو با عباس غفرانی، کشاورز پیشرو در زمینه کشت گلخانه‌ای، در شهرستان بم نشستیم که دیدگاه‌ها و تجربیات ارزشمند خود را درباره این صنعت به اشتراک گذاشت.
وی با اشاره به اینکه برخی افراد با صرف هزینه‌های گزاف و زمان طولانی به دنبال سودجویی در این حوزه هستند، تاکید کرد که رویکرد صحیح؛ دقت در تمام جزئیات از جمله تامین آب، کود و رعایت مدت زمان مناسب کشت است.
غفرانی به شیوه‌های نادرست کشت اشاره کرد و گفت: اگر دمای مناسب و رطوبت را تامین کنیم، حتی می‌توانیم شرایطی شبیه به آلاسکا را در گلخانه فراهم کنیم. ضمن اینکه در گلخانه تنها کود گاوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه روزانه مسافت ۶۰ کیلومتری را برای سرکشی به گلخانه‌ها طی می‌کند، به چالش‌های احتمالی مانند پارگی پلاستیک گلخانه در اثر باد و طوفان اشاره کرد و گفت: باید گلخانه‌هایی محکم بنا شوند تا در برابر باد مقاوم باشند.
غفرانی درباره کشت موز در گلخانه‌ها، ابراز امیدواری کرد که در آینده‌ای نزدیک، تمام جنوب شرق و شرق استان کرمان به کشت موز در گلخانه‌ها روی آورند.
وی روند برداشت موز را بسیار ساده و سریع توصیف کرد و گفت: پس از طی دوره رشد دو تا سه ماهه، خوشه موز آماده برداشت است و فرآیند جدا کردن آن نیز بسیار آسان است.
این کشاورز بمی، همچنین به موضوع نهال‌های گلخانه‌ای اشاره کرد و گفت: در گذشته نهال‌های وارداتی از ترکیه خریداری می‌شد، اما اکنون نهال‌های اصفهانی نیز با کیفیت مطلوب در دسترس هستند.
غفرانی با اشاره به اعلام آمادگی مسئولان استان کرمان برای تامین دو میلیون و ۳۰۰ هزار نهال آماده کشت، بر ضرورت تامین نهال‌های مورد نیاز تاکید کرد.
این پیشکسوت کشاورزی، کمبود مهندسان و متخصصان حفظ نباتات در شهرستان را یک چالش جدی دانست و گفت: در صورت بروز بیماری، تخصص لازم برای تشخیص و درمان آن ضروری است. بیماری‌های گلخانه‌ای ضعیف هستند و در صورت عدم رسیدگی به موقع، می‌توانند مشکل‌ساز شوند.
وی در پایان، با اشاره به نیاز به سازه‌های شیشه‌ای مقاوم در برابر طوفان گفت: این سازه‌ها به زودی در منطقه نصب خواهند شد.
اتاق بازرگانی بم به‌دنبال تنوع‌بخشی کشت گلخانه‌ای
حامد بدرآبادی رئیس اتاق بازرگانی بم نیز در این رابطه از برگزاری یک تور بازدید یک‌روزه به استان یزد با اقامت یک‌شبه برای جمعی از فعالان حوزه کشاورزی و گلخانه‌داران شرق استان خبر داد و گفت: هدف از این تور، بررسی میدانی امکان‌سنجی اقتصادی و فنی کشت موز در گلخانه‌های یزد به منظور تنوع‌بخشی محصولات گلخانه‌ای منطقه بم اعلام شده است.
وی با تأکید بر جایگاه کنونی منطقه در تولید گوجه فرنگی گلخانه‌ای، به چالش اصلی پیش روی تولیدکنندگان اشاره کرد و افزود: همانطور که روسای جهاد کشاورزی و گلخانه‌داران مطلع هستند، منطقه ما به‌ویژه در کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی باکیفیت، به یک برند در بازارهای صادراتی تبدیل شده اما متأسفانه، بزرگ‌ترین مشکلی که ما درباره این محصول یا سایر محصولات کشاورزی با آن مواجهیم، عدم ثبات بازار، نوسانات بازار مصرف و صادرات و گاهی مشکلات ناشی از فعالیت دلالان است.
بدرآبادی افزود: یکی از راه‌های مصون‌سازی سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان در حوزه گلخانه از نوسانات بازار، تنوع‌بخشی به کشت گلخانه‌ای است. فکر می‌کنم باید از تک‌محصولی خارج شویم تا تاب‌آوری خود را در برابر شرایط بازار حفظ کنیم.
رئیس اتاق بازرگانی بم ضمن ابراز نگرانی از وضعیتی که برخی تولیدکنندگان را مجبور به فروش محصولات با کمتر از قیمت تمام‌شده می‌کند، خواستار ارائه رهنمودهای لازم شد: و گفت: نیاز است صحبت دوستان را بشنویم و بدانیم چه کارهایی بهتر است انجام دهیم تا بتوانیم تنوعی به این حوزه، به‌ویژه کشت گلخانه‌ای بدهیم.
انتهای پیام
نظرات