تمرکزگرایی در حوزه هنر و فرهنگ، پدیده‌ای قدیمی اما همچنان اثرگذار در ساختار هنری کشور است. بسیاری از هنرمندان شهرستانی با وجود استعداد و پشتکار، به دلیل نبود زیرساخت و حمایت کافی، ناگزیر به مهاجرت به پایتخت می‌شوند. نتیجه این روند، شکل‌گیری یک چرخه معیوب است که در آن ذائقه و نگاه فرهنگی جامعه از تنوع و چندصدایی فاصله می‌گیرد. در روز هنرمند، شاید بیش از هر زمان دیگری لازم باشد به این پرسش اندیشید که چگونه می‌توان با توزیع عادلانه امکانات و تقویت بسترهای هنری در سراسر کشور، جریان زنده و متکثر هنر ایرانی را احیا کرد.
مرکزگرایی معضلی که می‌تواند مانع بالندگی شود
مریم امینی، فعال سینمایی، در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز هنرمند با اشاره به پدیده تمرکزگرایی در سینما گفت: تمرکزگرایی در هر رشته‌ای به خودی خود ایراد نیست؛ چرا که ممکن است موجب شکل‌گیری مزیت نسبی در یک منطقه شود. برای نمونه، شهر زنجان را با ملیله‌کاری و اصفهان را با میناکاری می‌شناسیم. اما زمانی تمرکزگرایی به یک مشکل تبدیل می‌شود که مانع رشد و بالندگی سایر مناطق شود.
وی افزود: در سراسر جهان نیز سینما در شهرهای خاصی برجسته شده و تولیدات عمده در همان شهرها صورت می‌گیرد، زیرا شرایط تولید در آن مناطق فراهم‌تر است و به‌عنوان مزیت نسبی شناخته می‌شود. با این حال، این مسئله به معنای آن نیست که لزوماً پایتخت باید مرکز سینما باشد. نمونه‌های شناخته‌شده‌ای مانند کن، برلین، ونیز و تورنتو در کشورهای مختلف وجود دارند که هر یک از مراکز مهم سینمایی محسوب می‌شوند، بدون آن‌که پایتخت آن کشور باشند. این نمونه‌ها نشان‌دهنده تکثر و پویایی زیست سینمایی در جغرافیای گوناگون جهان است.
وی با اشاره به پیوند تنگاتنگ سینما و اقتصاد ادامه داد: یکی از عوامل اصلی رونق تولید فیلم، حضور سرمایه‌گذاران و اسپانسرهاست. در کشور ما به دلیل تمرکز مالی در پایتخت، طبیعی است که سینمای حرفه‌ای نیز در تهران متمرکز شود. این تمرکز از جهتی قابل درک است، اما از سوی دیگر سبب می‌شود ذائقه سینمایی کل کشور تحت تأثیر سلیقه یک منطقه قرار گیرد.
این فعال سینمایی تصریح کرد: شاید به همین دلیل است که بسیاری از فیلم‌های هنری و غیرهنری دهه‌های اخیر شباهت زیادی به یکدیگر دارند. زیرا فیلم‌سازانی که در تهران فعالیت می‌کنند، اغلب با موضوعات مشابهی درگیرند و همین مسئله موجب یکنواختی در آثار می‌شود. اگر امکان شکل‌گیری سینمای حرفه‌ای در شهرهای دیگر نیز وجود داشت، می‌توانستیم شاهد رنگین‌کمانی از ایده‌ها، روایت‌ها و فرهنگ‌های متنوع در سینمای ایران باشیم.
وی در پایان خاطرنشان کرد: تمرکزگرایی اگرچه پدیده‌ای تا حدی اجتناب‌ناپذیر است، اما عوارض نامطلوب بسیاری دارد و از جمله مهم‌ترین آن‌ها، محروم شدن سینما از تنوع مضامین و روایت‌هایی است که از دل زیست‌بوم‌های مختلف کشور می‌توانند زاده شوند.
ریشه مرکزگرایی در ساختار فرهنگی است
نادر فرجی، مستندساز و هنرمند سینما، در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز هنرمند با اشاره به پدیده مرکزگرایی در حوزه فرهنگ و هنر گفت: متأسفانه مرکزگرایی یکی از مشکلات ریشه‌دار در ساختار فرهنگی کشور است که هنوز بین مردم و حتی برخی از مدیران جا نیفتاده است. دولتمردان نیز ناخواسته به این روند دامن می‌زنند و توجه و امکانات بیشتر را به پایتخت معطوف می‌کنند.
وی بیان کرد: وقتی هنرمند در شهر خود می‌بیند سقف پرواز کوتاه است و مسیر پیشرفت محدود می‌شود، ناچار می‌شود برای ادامه فعالیت به تهران برود. این موضوع نه‌تنها باعث مهاجرت هنرمندان از شهرستان‌ها می‌شود، بلکه به نوعی تبعیض مضاعف فرهنگی نیز دامن می‌زند؛ به‌ویژه در شهرهایی مانند تبریز که ظرفیت هنری بالایی دارند اما از نظر حمایت و زیرساخت نادیده گرفته می‌شوند.
وی تأکید کرد: نباید منتظر باشیم تا از مرکز به ما توجه شود یا امکانات بدهند. باید خودمان پشتوانه خودمان باشیم و حرکت کنیم. امروز در عصر ارتباطات زندگی می‌کنیم و دیگر نیازی نیست برای تبادل اطلاعات یا دیده‌شدن، منتظر مرکز بمانیم. اگر فرهنگ خوداتکایی و استقلال هنرمند جا بیفتد، می‌توان حتی در رشته‌های پرهزینه‌ای مانند سینما هم بدون اتکا به دولت، مسیر تولید و خلاقیت را ادامه داد.
فرجی در پایان خاطرنشان کرد: ما در تبریز بارها ثابت کرده‌ایم که می‌توان بدون امکانات گسترده، آثار ارزشمند خلق کرد. مهم این است که باور کنیم توانایی پیشرفت در دل شهرستان‌ها وجود دارد و فقط باید آن را جدی گرفت و تقویت کرد.
شهرستان‌ها، منابع تمام نشدنی هنر هستند
حسین پورستار، نویسنده، کارگردان و هنرمند سینما، در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز هنرمند با تبریک این روز به همه فعالان عرصه هنر، گفت: هنوز باور دارم شهرستان‌ها منابع تمام‌نشدنی هنرمند هستند. این شهرها مانند چشمه‌های جوشان هنرند که در نهایت به مرکز می‌رسند. اگرچه این جریان همیشه عادلانه و پذیرفتنی نیست، اما نشان‌دهنده قدرت و پویایی شهرستان‌ها در پرورش مداوم استعدادهای هنری است.
وی با اشاره به اینکه مرکزگرایی آسیب‌زا اما پایان‌پذیر است، افزود: در سال‌های اخیر در سینمای تبریز نمونه‌های بسیاری از هنرمندان و گروه‌های فنی دیده‌ایم که با وجود محدودیت‌ها، درخشش قابل توجهی داشته‌اند و حتی در برخی زمینه‌ها از همتایان خود در پایتخت پیشی گرفته‌اند. با این حال، اغلب همین هنرمندان نیز در نهایت جذب مرکز می‌شوند و تمرکز بار دیگر به تهران بازمی‌گردد.
وی بیان کرد: سینما هنری پرهزینه و وابسته به اقتصاد است. هر جا که امکان سرمایه‌گذاری فراهم شود، سینما نیز می‌تواند رشد کند. در حال حاضر تمرکز سرمایه و بخش اقتصادی کشور در پایتخت است و به همین دلیل، تمایل طبیعی جریان هنری به سمت مرکز کشیده می‌شود. این روند تا حدی اجتناب‌ناپذیر است، اما در دل همین محدودیت‌ها نیز می‌توان هنرمند پرورش داد و جریان خلاقیت را زنده نگه داشت.
پورستار تأکید کرد: اگر در شهرستان‌ها آموزشکده‌ها و دانشگاه‌های سینمایی فعال‌تر شوند و نسل جدیدی از فیلم‌سازان در بستر زندگی و زیست‌بوم خود تربیت شوند، می‌توان جریان‌های بومی و مستقل پدید آورد. همان‌گونه که در جهان نیز در کنار مراکز بزرگ سینمایی مانند هالیوود، سینمای مستقل رشد و تأثیرگذاری بالایی دارد.
وی همچنین تصریح کرد: چنانچه پرورش نیروی انسانی، تأمین تجهیزات، اقتصاد پایدار و فرهنگ سرمایه‌گذاری در شهرستان‌ها تقویت شود، تمرکزگرایی به مرور شکسته خواهد شد و شاهد رشد چشمگیر تولیدات سینمایی در استان‌ها خواهیم بود؛ همانند دهه‌های ۶۰ و ۷۰ که شرایط متوازن‌تری حاکم بود.
پورستار در پایان گفت: خوشبختانه در حوزه فیلم کوتاه طی سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل توجهی در شهرستان‌ها به‌ویژه تبریز داشته‌ایم که نویدبخش روزهای روشن‌تر برای سینمای مستقل ایران است.
انتهای پیام
نظرات