در گوشه و کنار استان پهناور خراسان رضوی، از شهرهای کوچک گرفته تا روستاهای دامنه‌های کوه‌های بینالود، آیین باران‌خواهی با نام‌ها و شیوه‌های گوناگونی اجرا می‌شود. یکی از مشهورترین و پرطنین‌ترین این آیین‌ها، مراسمی است که با نوای جانسوز « الله بده تو باران، به حق شاه مردان» شناخته می‌شود.

علی‌اکبر خلیلی، پژوهشگر فرهنگ بومی خراسان رضوی، در گفت و گو با ایسنا گفت: آیین باران‌خواهی ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ ایران دارد. در باورهای اساطیری ایران، ایزدبانوی «آناهیتا» نماد آب‌های پاک و بارور کننده بود و نیاکان ما برای طلب باران به درگاه او متوسل می‌شدند.

وی با بیان اینکه با ورود اسلام به ایران، این آیین‌های کهن، رنگ و بویی اسلامی به خود گرفتند و حول محور اولیای خدا و ائمه اطهار(ع) بازتعریف شدند، خاطرنشان کرد: مراسم باران‌خواهی معمولاً به صورت خودجوش و از سوی بزرگان و ریش‌سفیدان محل سازمان‌دهی می‌شود. زمانی که خشکسالی بیداد می‌کند، خبر از مسجد به مسجد و از خانه به خانه می‌پیچد که فردا یا پس ‌فردا، مراسم «عبادت» یا «دعای باران» برگزار خواهد شد.

این پژوهشگر فرهنگ بومی خراسان رضوی اظهار کرد: صبح روز موعود، مردان، زنان و کودکان، با لباس‌های ساده و اغلب رنگ‌رو رفته، به آرامی و با وقار به سمت نقطهٔ تجمع که معمولاً یک مکان مقدس مانند مسجد، حسینیه، امامزاده یا حتی زمین‌های باز و بی‌آب ‌و علف حاشیهٔ شهر است، حرکت می‌کنند. این حرکت، خود نمادی از ترک زرق و برق دنیا و روی آوردن به سادگی و بندگی است.

وی افزود: مردم در مکانی باز برای خواندن نماز باران جمع می‌شوند؛ این کنار هم نشستن، نماد وحدت و برابری است. در اینجا، فقیر و غنی، پیر و جوان، همگی در یک صف و برای یک هدف متحد شده‌اند.

خلیلی بیان کرد: روحانی یا معتمد محل، پیشگام دعا می‌شود؛ دعاهای مأثور از ائمه، مانند «دعای استسقا» خوانده می‌شود؛ اما قلب تپندهٔ مراسم، زمانی است که همهٔ حاضران، یک‌صدا و با حسی آکنده از اشتیاق و تضرع، شروع به خواندن اشعار و اذکار محلی می‌کنند. شعر کامل این نیایش که گواهی از درد مردم و اشاره‌ای مستقیم به فاجعهٔ خشکسالی است، این‌گونه خوانده می‌شود:

الله بده تو بارون، به حق شاه مردان

گندم به زیر خاک، خدا از تشنگی هَلاکا

یا خدا یا محمد، یا علی مددی کن

مادران گریه می‌کنن، برای نان و آبی

این ابیات ساده و پرمعنا، بارها و بارها با آهنگی حزن‌انگیز و امیدبخش تکرار می‌شود. چهره‌ها به آسمان است، دست‌ها به حالت التماس باز است و در دل‌ها، آرزوی ریزش قطره‌های زندگی نهفته است. گاهی در حین دعا، یک کاسه یا سینی بزرگ را پر از آب می‌کنند و از بالای سر مردم عبور می‌دهند، یا سنگ‌های کوچکی را برمی‌دارند و به نشانهٔ درهم شکستن خشکی، پشت سر خود پرتاب می‌کنند.

این پژوهشگر فرهنگ بومی خراسان رضوی ادامه داد: در بسیاری از موارد، این مراسم با «نماز باران» به اوج معنوی خود می‌رسد. نماز باران (نماز استسقا) یک سنت اسلامی است که با آیین‌های خاصی در مکانی باز اقامه می‌شود. در این نماز، مردم با حالت خاصی (مانند برگرداندن عباء) از خداوند طلب باران می‌کنند که نشان از خواری و نیاز بنده در پیشگاه خالق دارد.

وی در خصوص نمادها و باورهای پنهان در این آیین گفت: پوشیدن لباس ساده و حضور در بیابان، نماد رهایی از غرور و بازگشت به فطرت پاک انسانی است؛ ضمن اینکه این مراسم مرزهای قومی، قبیله‌ای و اجتماعی را در هم می‌شکند و همه را برای نجات از یک بحران جمعی متحد می‌سازد.

خلیلی با تأکید بر گوناگونی آیین‌ها در گستره خراسان رضوی، خاطرنشان کرد: اگرچه شعار اصلی این مراسم‌ یکسان است، اما هر شهر و روستای این استان جلوه‌های منحصربه ‌فردی از آن را ارائه می‌دهد.

وی با بیان اینکه این تفاوت‌های ظریف، نشان‌ دهنده غنای فرهنگی خراسان رضوی است که آیین‌های مشترک را در بستر محلی خود پرورش داده و به آن عمق و غنای خاصی می‌بخشد، به وجود آیین‌های همزاد در دیگر سرزمین‌ها اشاره کرد و افزود: ایرانیان تنها مردمی نیستند که برای طلب باران دست به نیایش می‌زنند. در بسیاری از فرهنگ‌های جهان که با اقلیم خشک دست و پنجه نرم می‌کنند، آیین‌های مشابهی وجود دارد. از رقص‌های باران گرفته تا مراسم خاص در برخی مناطق دیگر و حتی کشورهای همسایه. این اشتراک، نشان ‌دهنده این است که انسان در مواجهه با عظمت طبیعت و درماندگی در برابر آن، همواره راهی به سوی ماوراء الطبیعه گشوده است.

خلیلی ادامه داد: البته امروزه، آیین باران‌خواهی که ریشه در سنت‌های کهن دارد، به شکلی نوین و با استفاده از فناوری‌های جدید اجرا می‌شود. مردم در شبکه‌های اجتماعی با هشتگ‌هایی مانند #الله_بده_تو_باران به انتشار تصاویر و فیلم‌های مراسم می‌پردازند و گویی صدای نیایش خود را از حصار جغرافیا فراتر می‌برند. این پدیده، اگرچه ممکن است به خلوص مراسم آسیب بزند، اما نشان می‌دهد که این سنت هنوز نفس می‌کشد و خود را با شرایط زمانه تطبیق می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه آیین باران‌خواهی در خراسان رضوی، تنها یک رسم قومی و محلی نیست؛ این آیین، فریاد خاموش جامعه‌ای است که معیشت و هستی‌اش به ریسمان نازک باران گره خورده است، افزود: این مراسم، درس بزرگی در «توکل» را به ما می‌آموزد؛ اینکه انسان پس از به کارگیری تمام توان خود در کشاورزی و قنات‌سازی، در نهایت دست نیاز به درگاه بی‌نیاز دراز می‌کند.

پائیز به نیمه رسیده و بارانی در کار نیست؛ اما مردم خراسان، با ایمانی راسخ، بار دیگر نجوا می‌کنند: «الله بده تو بارون، به حق شاه مردان». این دعا، تنها طلب آب نیست، بلکه طلب رحمت، زندگی و تداوم امیدی است که در رگ‌های این سرزمین خشک، همچنان جاری است.

در این عصر دیجیتال، جایی که ارتباطات به مراتب آسان‌تر شده، مردم با استفاده از فناوری نه ‌تنها به یادآوری این سنت‌های کهن می‌پردازند، بلکه با همبستگی و اتحاد، می‌کوشند تا صدای خود را به گوش آسمان برسانند. این نشان می‌دهد که آیین باران‌خواهی نه‌تنها یک مراسم محلی، بلکه یک حرکت جمعی و جهانی است که انسان را به هم متصل می‌کند و یادآور این است که در مواجهه با چالش‌های بزرگ، همواره امید و توکل می‌تواند راهگشا باشد.

این دعا و نیایش، نه تنها در پی طلب باران است، بلکه خواستار بهبود شرایط زندگی و تداوم امیدی است که در دل‌ها و زندگی‌های مردم این سرزمین ریشه دارد.

انتهای پیام