بر اساس مطالعۀ انجام شده توسط پژوهشگران حوزۀ رسانه و علوم اجتماعی، مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی نوجوانان در چند دستۀ اصلی جای می‌گیرند. آسیب‌های فیزیکی و رفتاری: از نزاع‌های خیابانی گرفته تا اعتیاد به سیگار، مواد مخدر، قرص‌های روان‌گردان و مشروبات الکلی، همگی بخشی از واقعیت‌های تلخ زندگی بخشی از نوجوانان ایرانی هستند. ترک تحصیل، بدحجابی، کودکان کار و اختلال‌های روانی نیز از دیگر مواردی است که کارشناسان بر آن تأکید دارند.
آسیب‌های نوپدید: وابستگی شدید به فضای مجازی، بازی‌های اینترنتی، و تقلید از رفتارهای غربی بدون داشتن «سواد رسانه‌ای» کافی، از جمله چالش‌های جدیدی است که نسل امروز با آن روبروست. شبکه‌هایی مانند اینستاگرام و تلگرام، باوجود کارکردهای مثبت، گاه به بستری برای بلوغ زودرس و بحران هویت تبدیل می‌شوند.
آسیب‌های شناختی: بسیاری از نوجوانان با «بی‌هویتی» و «بی‌هدفی» در زندگی مواجه‌اند. فقدان مهارت‌های زندگی، مسئولیت‌پذیری پایین و بی‌تفاوتی نسبت به آینده، از جمله مواردی است که آیندۀ فردی و اجتماعی آنان را تهدید می‌کند.
آسیب‌های محیطی: خانواده‌های باسواد پایین، فقر فرهنگی و اقتصادی، اعتیاد والدین، روش‌های تربیتی نادرست و نبود چشم‌انداز شغلی، از عوامل اصلی ایجاد آسیب‌های محیطی هستند. دوستان ناباب و گسست نسلی نیز به این موارد اضافه می‌شوند.
آسیب‌های مدیریتی و حاکمیتی: کمبود امکانات آموزشی، تفریحی و ورزشی، عملکرد ضعیف نظام آموزشی به‌ویژه در مدارس دولتی، و نبود برنامۀ مدون برای آموزش مسائل جنسی به نوجوانان، از جمله کاستی‌های ساختاری است که به آسیب‌ها دامن می‌زند.
پژوهش‌های انجام شده با اتکا به نظریه‌های جامعه‌شناسی و روان‌شناسی، بر این نکته تأکید دارد که رسانه‌ها می‌توانند نقش دوگانه‌ای در این زمینه ایفا کنند. هم به‌عنوان عاملی برای تشدید آسیب‌ها و هم به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای پیشگیری و کنترل.
بر اساس «نظریۀ یادگیری اجتماعی» بندورا، نوجوانان بسیاری از رفتارهای خود را از طریق مشاهده و الگوبرداری از محیط اطراف از جمله رسانه می‌آموزند؛ بنابراین، رسانه با تولید محتوای سازنده، آموزش غیرمستقیم و نمایش الگوهای رفتاری سالم، می‌تواند در جهت پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی گام بردارد.
پژوهش‌ها راهکارهای متعددی را برای بهره‌گیری از ظرفیت رسانه در حوزۀ سلامت اجتماعی پیشنهاد می‌دهد. از جمله این برنامه‌ها می‌توان به برنامه‌سازی غیرمستقیم که شامل تولید برنامه‌هایی که به‌طور غیرمستقیم به آموزش مدیریت روابط خانوادگی، مهارت‌های زندگی و مقابله با بحران‌های نوجوانی می‌پردازند. آموزش سواد رسانه‌ای که شامل طراحی دوره‌های آموزشی برای نوجوانان و خانواده‌ها دربارۀ نحوۀ استفاده صحیح از فضای مجازی است. الگوسازی مثبت که شامل معرفی چهره‌های موفق و الگوهای رفتاری سازنده در قالب برنامه‌های مستند و نمایشی است. برجسته‌سازی تهدیدها که شامل نمایش عواقب رفتارهای پرخطر مانند مصرف موادمخدر، خشونت و فرار از خانه است. استفاده از زبان هنر و فناوری که شامل به‌کارگیری هنرهای نمایشی، موسیقی و فناوری‌های روز برای جذب بیشتر نوجوانان است و... اشاره کرد.
نوجوانان امروز، آینده‌سازان فردای ایران هستند. حفظ سلامت روانی و اجتماعی آنان، نیازمند عزمی ملی و برنامۀ منسجم است. رسانه به‌عنوان یکی از اثرگذارترین نهادهای فرهنگی، می‌تواند با تولید محتوای آگاهانه، جلب مشارکت نوجوانان و همکاری با نهادهای آموزشی و حمایتی، سهم به‌سزایی در پیشگیری و کنترل آسیب‌های اجتماعی ایفا کند.
منبع:
مقاله بررسی آسیب‌های اجتماعی نوجوانان و نقش رسانه در پیشگیری و کنترل آن/ بهنام رضا قلی‌زاده
انتهای پیام
نظرات