جاروبافی که از دیرباز به عنوان یکی از صنایع دستی کاربردی و در دسترس در مناطق مختلف ایران رواج داشته است در خراسان رضوی، این هنر به دلیل در دسترس بودن مواد اولیه و نیاز جوامع روستایی و عشایری به وسایل پاکیزگی، توسعه یافته است. جاروبافی نه‌تنها یک هنر، بلکه بخشی از فرهنگ بومی و نشان دهنده سبک زندگی و تعامل انسان با طبیعت اطرافش است. این هنر سنتی به‌دلیل کاربردی بودن و استفاده از مواد اولیه ارزان و در دسترس محلی، توانسته است تا به امروز تداوم نسبی پیدا کند و جایگاه خود را در زندگی روزمره حفظ کند.
یک پژوهشگر صنایع دستی در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه در گذشته‌های نه چندان دور، در بسیاری از مناطق روستایی خراسان رضوی، جاروبافی به عنوان یک هنر خانگی و خودکفا رواج داشت، گفت: هر خانواده با توجه به نیاز خود و با استفاده از مواد اولیه موجود در محیط اطراف، به تولید جارو اقدام می‌کرد. این هنر نه تنها نیازهای داخلی خانواده را برطرف می‌کرد، بلکه به عنوان یک منبع درآمد مکمل نیز محسوب می‌شد.
اعظم ناصری درباره ویژگی‌ها و فنون تولید جاروبافی اظهار کرد: جاروبافی هنری است که زیبایی و کارایی را به شکلی منحصر به فرد ترکیب می‌کند.
وی سبکی و سهولت در استفاده، دوام و استحکام بالا، تارهای موازی ضخیم و انعطاف‌پذیری را از ویژگی‌های منحصر به فرد جارو دانست و افزود: فرآیند تولید جارو شامل مراحل مختلفی از جمله جمع‌آوری مواد اولیه، آماده‌سازی چوب‌ها، بافت و در نهایت تکمیل محصول است.
این پژوهشگر صنایع‌دستی خاطرنشان کرد: این فرآیند نیازمند مهارت و دقت زیادی است که معمولاً از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. مواد اولیه عمدتاً از طبیعت اطراف تهیه می‌شود که شامل ساقه‌های خاص گیاهان و درختان منطقه است.
وضعیت کنونی جاروبافی در خراسان رضوی
وی ادامه داد: در میان شهرستان‌های مختلف خراسان رضوی درگز تنها منطقه‌ای است که خرید و فروش و جاروبافی به شکل حرفه‌ای در آن انجام می‌شود. در این شهرستان، این حرفه شغل اصلی تعدادی از مردان خانواده محسوب می‌شود و به منبع درآمدی برای برخی خانوارها تبدیل شده است.
ناصری افزود: در سایر شهرستان‌های استان از جمله شهرستان کشت، به جاروبافی پرداخته می‌شود، اما این فعالیت به صورت جزئی و عمدتاً برای تأمین نیازهای خانواده یا روستا انجام می‌گیرد و جنبه تجاری گسترده‌ای ندارد.
وی با اشاره به اینکه جاروبافی به عنوان یکی از صنایع دستی خراسان رضوی در آستانه فراموشی قرار دارد و تنها در چند منطقه محدود به حیات خود ادامه می‌دهد، درباره عوامل مختلفی که در کاهش رونق این هنر سنتی مؤثر بوده‌اند، گفت: ورود محصولات صنعتی و پلاستیکی به بازار، کاهش تقاضا برای محصولات سنتی، کم‌رغبتی نسل جوان به یادگیری هنرهای سنتی، عدم حمایت کافی از تولیدکنندگان محلی، نبود بازارهای مناسب برای فروش محصولات و همکاری خانوادگی در حفظ هنر جاروبافی از جمله این عوامل بوده است.
این پژوهشگر صنایع دستی خاطرنشان کرد: یکی از ویژگی‌های قابل توجه در هنر جاروبافی، همکاری و مشارکت اعضای خانواده در فرآیند تولید است. در این شاخه از صنایع‌دستی، مردان و زنان با همکاری یکدیگر این صنعت را در شهر حفظ کرده‌اند، این همکاری نه‌تنها به تداوم تولید کمک می‌کند، بلکه به تقویت پیوندهای خانوادگی و انتقال دانش سنتی از نسلی به نسل دیگر منجر می‌شود.
وی بیان کرد: در این سیستم خانوادگی، معمولاً هر عضو خانواده مسئولیت بخش خاصی از فرآیند تولید را برعهده دارد. ممکن است جمع‌آوری مواد اولیه برعهده مردان و مراحل بافت و تکمیل محصول برعهده زنان باشد. این تقسیم کار طبیعی و سنتی، به بهینه‌سازی فرآیند تولید کمک می‌کند.
ضرورت احیا و توسعه جاروبافی
این پژوهشگر صنایع دستی با توجه به فراموشی این هنر سنتی، حفظ و توسعه آن را نیازمند اقدامات فوری دانست و گفت: ثبت این هنر به عنوان میراث فرهنگی ناملموس در فهرست ملی و پیگیری برای ثبت جهانی آن می‌تواند به رسمیت شناختن و حفاظت از آن کمک کند.
وی با اشاره به اینکه ایجاد کارگاه‌های آموزشی برای انتقال مهارت‌های جاروبافی به نسل جوان در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی می‌تواند به تداوم این هنر بینجامد، اظهار کرد: معرفی محصولات جاروبافی به بازارهای داخلی و بین‌المللی و استفاده از روش‌های نوین بازاریابی از جمله فروش اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به افزایش درآمد صنعتگران بینجامد.
ناصری بر تلفیق سنت و نوآوری تأکید کرد و افزود: طراحی محصولات جدید با استفاده از تکنیک‌های سنتی و ایجاد تنوع در تولیدات می‌تواند به گسترش بازار این محصولات کمک کند.
وی همچنین با بیان اینکه ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی و فنی از تولیدکنندگان، معافیت‌های مالیاتی و ایجاد صندوق‌های حمایتی می‌تواند به توسعه این صنعت کمک کند، گفت: ایجاد تورهای گردشگری برای بازدید از کارگاه‌های جاروبافی و معرفی این هنر به گردشگران داخلی و خارجی نیز می‌تواند به رونق اقتصادی این حرفه کمک کند.
این پژوهشگر صنایع دستی با اشاره به اینکه جاروبافی در خراسان رضوی هنری اصیل و ریشه‌دار است که با وجود کاربردهای گسترده و ویژگی‌های منحصر به فرد، در معرض فراموشی قرار دارد، خاطرنشان کرد: این هنر نه‌تنها یک فعالیت اقتصادی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی منطقه است که نشان‌دهنده تعامل پایدار انسان با طبیعت است.
وی حفظ و توسعه صنایع‌دستی را نیازمند عزم ملی و مشارکت تمامی ذینفعان شامل دولت، سازمان‌های مردم‌نهاد، صنعتگران و جامعه محلی دانست و افزود: با اجرای برنامه‌های منسجم و هدفمند، می‌توان این هنر ارزشمند را احیا و علاوه بر حفظ میراث فرهنگی، به ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی منطقه نیز کمک کرد.
آینده حفاظت از صنایع دستی به تلاش‌هایی که امروز انجام می‌دهیم وابسته است و این مسئولیت بزرگی بر دوش دست‌اندرکاران و علاقه‌مندان صنایع دستی قرار دارد تا این هنرهای اصیل را از خطر نابودی حفظ کنند. با برنامه‌ریزی اصولی و سرمایه‌گذاری هدفمند، می‌توانیم هنرهایی را که در آستانه فراموشی هستند، نه تنها به عنوان یک هنر سنتی بلکه به عنوان یک صنعت خلاق و پایدار در مناطق مختلف زنده کنیم. این اقدامات می‌تواند به حفظ میراث فرهنگی و ارتقای اقتصاد محلی کمک کند و فرصت‌های جدیدی برای توسعه فراهم آورد.
انتهای پیام
نظرات