به گزارش ایسنا، مجتبی علیشاهی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در نشست نقش فناوری های نوین در امنیت غذایی پایدار، افزایش بهره وری مصرف آب در کشاورزی و کاهش ناترازی آب کشور که با حضور کارشناسان سازمان برنامه و بودجه و جهاددانشگاهی برگزار شد، اظهار کرد: گوشت ماهی از نظر ارزش غذایی، اسیدهای چرب ضروری و ریزمغذی‌ها برتری قابل‌توجهی نسبت به سایر منابع پروتئینی دارد و از نظر بروز بیماری‌های مشترک انسان و دام (زئونوزها) نیز بسیار ایمن‌تر است.
وی افزود: ماهی و میگو به‌دلیل خونسرد بودن و بی‌مهرگی، تقریباً فاقد بیماری‌های مشترک انسان و دام هستند و از این منظر، خطر انتقال بیماری‌هایی مانند آنفلوانزای مرغی، جنون گاوی و سارس که منشأ دامی دارند، در آن‌ها وجود ندارد.
صرفه‌جویی انرژی و رشد سریع در پرورش ماهی
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه اقتصاد انرژی در پرورش ماهی بسیار به‌صرفه‌تر از دام‌های گرم‌خون است، گفت: ماهی‌ها برای تنظیم دمای بدن انرژی مصرف نمی‌کنند و حتی می‌توان آن‌ها را تا دو ماه بدون غذا زنده نگه داشت. این ویژگی در هیچ حیوان دیگری وجود ندارد.
او ادامه داد: از سوی دیگر، تکثیر سریع ماهی باعث می‌شود توسعه این صنعت در مقایسه با دامپروری بسیار سریع‌تر باشد. برای مثال، در حالی‌که ایجاد یک گله گاو مولد به ۱۰ تا ۲۰ سال زمان نیاز دارد، از دو قطعه ماهی مولد می‌توان در همان سال اول بیش از یک میلیون بچه‌ماهی تولید کرد.
دامداری و تولید گازهای گلخانه‌ای؛ چالشی برای محیط زیست
علیشاهی با اشاره به اثرات زیست‌محیطی دامپروری سنتی تصریح کرد: تولید گوشت قرمز در گاوها حجم زیادی از گازهای گلخانه‌ای از جمله متان و دی‌اکسیدکربن تولید می‌کند، به‌گونه‌ای که هر گاو در طول عمر خود به‌اندازه یک خودرو آلاینده ایجاد می‌کند. به همین دلیل بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده، برنامه‌های توسعه دامپروری خود را محدود کرده‌اند.
وی ادامه داد: در دهه اخیر بیشترین رشد در تأمین منابع پروتئینی مربوط به بخش آبزی‌پروری بوده است؛ به‌طوری‌که تولید پروتئین از آبزیان سالانه حدود ۳/۸ درصد رشد داشته است.
کاهش منابع طبیعی و گرایش جهانی به آبزی‌پروری
علیشاهی گفت: تا چند دهه پیش تصور می‌شد منابع صید دریاها پایان‌ناپذیر است، اما امروزه بسیاری از گونه‌های دریایی در معرض انقراض قرار دارند و روند صید طبیعی از دهه ۹۰ میلادی به بعد متوقف و حتی کاهشی شده است.
وی افزود: به‌دنبال این موضوع، آبزی‌پروری جایگزین صید طبیعی شد و سهم خود را در تولید جهانی آبزیان از کمتر از ۳ درصد در ۵۰ سال گذشته به حدود ۵۰ درصد در سال ۲۰۱۹ رسانده است.
ضرورت توجه به آبزی‌پروری در کشورهای کم‌آب
این عضو هیئت علمی با اشاره به محدودیت‌های منابع آبی در کشور گفت: ایران به‌دلیل قرار داشتن در اقلیم خشک و تنش‌های آبی گسترده، باید توسعه آبزی‌پروری را با رویکرد صرفه‌جویی در مصرف آب دنبال کند.
او خاطرنشان کرد: در حال حاضر بیشتر قزل‌آلاهای کشور در آب شیرین پرورش داده می‌شوند، در حالی‌که در سطح جهانی تولید قزل‌آلا در آب‌های شیرین روند کاهشی داشته و پرورش گونه‌های مقاوم در آب شور جایگزین آن شده است.
تنوع بالای گونه‌های دریایی؛ مزیت رقابتی در آبزی‌پروری
علیشاهی در ادامه گفت: حدود ۶۰ درصد از آبزی‌پروری جهان در آب‌های شیرین انجام می‌شود که بیش از ۹۰ درصد آن مربوط به سه گونه کپور، تیلاپیا و گربه‌ماهی است. در مقابل، گرچه سهم آبزی‌پروری دریایی حدود ۴۰ درصد است، اما از تنوع گونه‌ای بسیار بیشتری برخوردار است که ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصادی و صادرات ایجاد می‌کند.
لزوم تغییر ریل‌گذاری در صنعت پرورش ماهی؛ رشد سنتی متوقف شده است
عضو هیئت علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز با تأکید بر اینکه صنعت آبزی‌پروری کشور نیازمند تحول در شیوه‌های تولید است، گفت: برای کشورهایی مانند ایران که با محدودیت منابع آب شیرین روبه‌رو هستند، تنها دو مسیر پیش‌رو وجود دارد؛ اجرای سیستم‌های پرورش متراکم و فوق‌متراکم در آب شیرین، یا حرکت به سمت آبزی‌پروری دریایی. بهترین راهکار نیز پیشبرد هم‌زمان هر دو مسیر است.
میانگین رشد آبزی‌پروری ایران بالاتر از میانگین جهانی
وی با اشاره به وضعیت توسعه این بخش در چهار دهه گذشته افزود: در ۴۰ سال گذشته، رشد آبزی‌پروری در ایران حدود ۵۹ درصد بوده که دو برابر نرخ رشد جهانی صید است. با وجود این، در سال‌های اخیر به نقطه‌ای رسیده‌ایم که ادامه روند فعلی دیگر ممکن نیست.
او ادامه داد: بر اساس برنامه پنج‌ساله توسعه، هدف‌گذاری برای دو برابر شدن تولید پیش‌بینی شده، اما با تداوم روش‌های سنتی این هدف محقق نخواهد شد. رشد کمی صنعت پرورش ماهی در شیوه‌های سنتی عملاً متوقف شده و برای عبور از این مرحله باید به‌سمت مکانیزه شدن، افزایش تراکم، ارتقای بهره‌وری و به‌کارگیری فناوری‌های نوین در پرورش متراکم و فوق‌متراکم حرکت کنیم.
حرکت به سمت دریا؛ راهکار پایدار توسعه
علیشاهی با اشاره به اهمیت توسعه آبزی‌پروری دریایی تصریح کرد: ورود به دریا و ایجاد قفس‌های پرورشی (کیج) در سواحل، یکی از مهم‌ترین مسیرهای تحقق انقلاب آبی و اقتصاد دریامحور است. در برنامه‌های ششم و هفتم توسعه کشور، هدف تولید ۲۰۰ هزار تُن ماهی در دریا تعیین شده بود، اما تاکنون کمتر از پنج درصد آن محقق شده است.
ظرفیت‌های بالقوه و موانع موجود
وی با بیان اینکه ایران از نظر منابع طبیعی، انسانی و جغرافیایی ظرفیت بالایی برای توسعه پرورش ماهی در دریا دارد، گفت: در سواحل جنوبی و شمالی کشور، نیروی انسانی تحصیل‌کرده، متخصصان شیلات و شرایط مساعد زیست‌محیطی وجود دارد. اجرای این طرح‌ها علاوه بر ایجاد اشتغال در مناطق ساحلی محروم، به کاهش فشار بر ذخایر طبیعی و کاهش صید بی‌رویه کمک می‌کند.
او افزود: با این حال، چند چالش اساسی در مسیر توسعه این صنعت وجود دارد؛ از جمله تأمین بچه‌ماهی، فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم، مدیریت بیماری‌ها و بازاریابی محصولات. جهاددانشگاهی در سال‌های اخیر برای رفع این چالش‌ها وارد عمل شده است.
دستیابی جهاددانشگاهی به دانش فنی تکثیر سیباس آسیایی
علیشاهی با اشاره به اقدامات علمی انجام‌شده در این حوزه اظهار کرد: تنها گونه دریایی که تاکنون به‌صورت تجاری در کشور پرورش داده می‌شود، سیباس آسیایی است، اما متأسفانه بچه‌ماهی آن هنوز از خارج از کشور وارد می‌شود. جهاددانشگاهی با تشخیص این نیاز، پروژه تولید و بیوتکنیک تکثیر این گونه را آغاز کرد و طی پنج سال گذشته، با وجود محدودیت‌های دوران کرونا، موفق به دستیابی به دانش فنی تکثیر سیباس آسیایی شد.
وی ادامه داد: تکنولوژی و دانش فنی این طرح اکنون ارزش‌گذاری شده و در قالب قراردادی قرار است با همکاری بخش خصوصی و جهاددانشگاهی به مرحله تجاری‌سازی برسد.
ایجاد مجتمع تکثیر و پرورش ماهی در بوشهر
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به فعالیت‌های انجام‌شده در استان بوشهر گفت: در مجتمع جهاددانشگاهی بوشهر، با همکاری دکتر احمدزاده و حمایت استان، مجموعه‌ای به مساحت ۴۰ هزار متر مربع طراحی و اجرا شده است. این مجتمع اکنون حدود ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و زیرساخت‌ها و مجوزهای لازم برای تولید سالانه حداقل دو میلیون بچه‌ماهی فراهم شده است.
او افزود: این مرکز که در منطقه دلوار بوشهر احداث شده، از دسترسی مستقیم به آب دریای باکیفیت برخوردار است و تجربه موفقی در اجرای فرایند بیوتکنیک تکثیر و تولید غذای زنده برای مراحل لاروی و رشد اولیه ماهی سیباس دارد.
توسعه زیرساخت‌ها و آغاز تولید در آینده نزدیک
علیشاهی در ادامه خاطرنشان کرد: مرحله آبرسانی و احداث کانال‌های انتقال آب این مجموعه تکمیل شده و با هماهنگی میان جهاددانشگاهی و دستگاه‌های اجرایی، به‌زودی تولید بچه‌ماهی در این مرکز آغاز خواهد شد. دستیابی به دانش فنی بیوتکنیک تکثیر و غذای زنده، گامی مهم در بومی‌سازی فناوری آبزی‌پروری دریایی و توسعه اقتصاد دریامحور کشور است.
عضو هیئت علمی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: جهاددانشگاهی موفق به آماده‌سازی پکیج کامل بیوتکنیک تکثیر ماهی سیباس آسیایی شده و قرارداد فروش این فناوری نیز منعقد شده است.
تولید سالانه پنج میلیون بچه‌ماهی سیباس در پروژه دلوار
وی با اشاره به برنامه‌های توسعه جهاددانشگاهی در زمینه ماهیان دریایی افزود: در چارچوب تکمیل پروژه دلوار در استان بوشهر، تولید سالانه پنج میلیون بچه‌ماهی سیباس آسیایی پیش‌بینی شده است. همچنین تحقیقاتی برای تکثیر گونه‌های بومی نظیر “سوییتی‌شانک” و “آمو” آغاز شده تا در آینده به‌عنوان جایگزین‌های مناسب برای سیباس معرفی شوند.
تولید نخستین واکسن بومی آبزیان در کشور
علیشاهی ادامه داد: تنها واکسن بومی مورد استفاده در کشور، محصول جهاددانشگاهی است که علیه بیماری استرپتوکوکوزیس در ماهی سیباس تولید شده است. این واکسن هم به‌صورت غوطه‌وری و هم تزریقی کاربرد دارد. همچنین واکسن دوگانه‌ی ویبریوزیس و استرپتوکوکوزیس نیز توسط محققان جهاددانشگاهی تولید و با موفقیت در کارگاه‌های تکثیر مورد استفاده قرار گرفته است.
وی افزود: مقاوم‌سازی بچه‌ماهی‌ها بر پایه تجربه موفق جهاددانشگاهی در تکثیر قزل‌آلا در حال اجراست و تولید پروبیوتیک‌های بومی برای ماهیان دریایی نیز به مرحله صنعتی نزدیک شده است. این باکتری‌های مفید از منابع داخلی و روده ماهیان بومی جداسازی و غربالگری شده‌اند و اکنون آماده عرضه صنعتی هستند.
تلفات ۹۰ درصدی آبزیان جهان ناشی از بیماری‌ها
علیشاهی با بیان اینکه بیماری‌ها بزرگ‌ترین عامل خسارت در آبزی‌پروری جهان هستند، اظهار کرد: حدود ۹۰ درصد تلفات آبزیان و ۵۰ درصد کاهش تولید جهانی ناشی از بیماری‌هاست. حتی در کشور چین که بیش از ۶۰ درصد تولید آبزیان جهان را در اختیار دارد، سالانه ۱۵ درصد از تولیدات خود را به دلیل بیماری از دست می‌دهد.
او افزود: ۵۵ درصد از این بیماری‌ها منشأ باکتریایی دارند، اما متأسفانه در بسیاری از کشورها به جای واکسیناسیون از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود. مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها منجر به ایجاد مقاومت میکروبی، انتقال مقاومت به انسان و افزایش هزینه‌های درمان شده است. بنابراین واکسیناسیون، تنها راه مؤثر و پایدار برای کنترل بیماری‌هاست.
الگوی موفق نروژ در واکسیناسیون آبزیان
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به تجربه جهانی واکسیناسیون گفت: در نروژ، از سال ۱۹۹۰ واکسیناسیون گسترده در صنعت پرورش ماهی آزاد آغاز شد. در نتیجه، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تقریباً به صفر رسید و تولید به‌صورت تصاعدی افزایش یافت. اکنون در این کشور از واکسن‌های پنج‌گانه و هفت‌گانه استفاده می‌شود که ماهی‌ها پیش از انتقال به دریا یک‌بار تزریق دریافت می‌کنند و ایمنی کامل به دست می‌آورند.
او افزود: تعداد واکسن‌های آبزیان در جهان از دو مورد در دهه ۱۹۸۰ به بیش از ۴۰ واکسن رسیده است و این روند همچنان رو به رشد است.
تولید واکسن‌های بومی برای قزل‌آلا و سیباس
علیشاهی با اشاره به فعالیت‌های جهاددانشگاهی در حوزه واکسن‌های شیلاتی گفت: در گونه قزل‌آلا، دو بیماری اصلی استرپتوکوکوزیس و یرسینیوزیس وجود دارد که جهاددانشگاهی از ۲۰ سال پیش روی آن‌ها کار کرده است. واکسن‌های تک‌گانه و دوگانه برای این بیماری‌ها در حال حاضر تولید و به‌صورت غوطه‌وری و تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
وی ادامه داد: در ماهی سیباس نیز واکسن‌های بومی علیه دو بیماری استرپتوکوکوزیس و ویبریوزیس توسط جهاددانشگاهی تولید شده و با موفقیت در فارم‌ها آزمایش شده‌اند. همچنین تحقیقات برای تولید واکسن‌های نسل دوم و سوم، از جمله واکسن‌های ژنی، در دستور کار این نهاد قرار دارد.
تجربه موفق واکسیناسیون در مقیاس مزرعه‌ای
او خاطرنشان کرد: اولین واکسیناسیون علمی تزریقی ماهی در سطح فارم کشور با واکسن دوگانه جهاددانشگاهی انجام شد و نتایج بسیار موفقی داشت. این واکسیناسیون‌ها هم‌اکنون در مزارع بزرگ، از جمله مجموعه ۱۰ میلیون قطعه‌ای شارُخی، به‌صورت منظم انجام می‌شود.
لزوم ترویج فرهنگ واکسیناسیون در میان پرورش‌دهندگان
علیشاهی با بیان اینکه هنوز فرهنگ واکسیناسیون در میان پرورش‌دهندگان ماهی به‌درستی نهادینه نشده است، گفت: پرورش‌دهندگان معمولاً به‌دلیل تأثیر سریع آنتی‌بیوتیک تمایل به استفاده از آن دارند، در حالی‌که واکسیناسیون نقش پیشگیرانه دارد و اثر آن در طول زمان مشخص می‌شود. باید فرهنگ پیشگیری و ایمنی‌سازی را در این صنعت نهادینه کنیم.
تولید واکسن بومی بیماری "نئوباو" در طیور
وی افزود: در حوزه دام و طیور نیز پژوهشگاه ابن‌سینا و جهاددانشگاهی با سرعت عمل بالا موفق به تولید واکسن بیماری “نئوباو” شدند که اخیراً خسارات زیادی در صنعت مرغداری کشور ایجاد کرده بود. این واکسن اکنون در مرحله تجاری‌سازی قرار دارد و به‌زودی تولید صنعتی آن آغاز خواهد شد.
پیشرفت در تولید واکسن‌های ویروسی و پروبیوتیک‌های بومی
علیشاهی در ادامه گفت: توسعه واکسن‌های ویروسی آبزیان بر اساس فناوری‌های موجود در مجموعه‌های جهاددانشگاهی، به‌ویژه در پژوهشکده ابن‌سینا، در برنامه جاری این نهاد قرار دارد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: در زمینه پروبیوتیک‌های آبزیان نیز با استفاده از سویه‌های بومی استخراج‌شده از ماهیان مناطق جنوبی، تولید صنعتی این محصولات آغاز شده و نتایج آزمایشی بسیار موفقی در مزارع ماهی و میگو به دست آمده است. با توجه به اهمیت ایمنی غیر اختصاصی در ماهیان، جایگاه پروبیوتیک‌ها در آبزی‌پروری حتی مهم‌تر از کاربرد آن در انسان است.
انتهای پیام
نظرات