اشاره:
آن چه كه در پي مي‌آيد گزيده‌اي است از 2 پژوهش «بررسي وضعيت كشاورزي ارگانيك درايران وجهان» و هم‌چنين «كشاورزي زيستي» كه پيش از اين در موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي  انجام گرفته است.
اجراي كشاورزي پايدار علاوه بر آن‌كه منجر به سود بخشي اقتصادي- اجتماعي مي‌شود، مانع از پيدايي آلودگي‌هاي آب و خاك شده و با حفاظت از محيط زيست از به خطر افتادن حيات گياهان، حيوانات و انسان‌ها جلوگيري خواهد كرد. اين در حالي است كه الگوهاي كشاورزي متداول خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري به منابع زيستي كشور وارد آورده و درصورت غفلت سياست‌گذاران از اصلاح سياست‌هاي جاري توسعه‌ي بخش كشاورزي، پيش‌بيني مي‌شود اين روند مخرب به نحو روزافزوني ادامه يابد.
با توجه به آن‌كه کشاورزي ارگانيک (کشاورزي زيستي) شاخه‌اي از کشاورزي پايدار است بنابراين در تكميل كارگاه‌ها و مقالات سياست‌هاي توليد محصول سالم به توضيح اين نوع از نظام كشاورزي پرداخته مي‌شود. در كشاورزي ارگانيك کاربرد مواد شيميايي مصنوعي ممنوع و تمام مراحل توليد، فرآوري و بازاريابي محصولات  داراي استاندارد‌هاي خاصي‌ است. اجراي اين استانداردها در توليد محصولات كشاورزي ارگانيك توسط يک موسسه‌ي گواهي کننده، نظارت مي‌شود.
 گفتني‌ست در کشاورزي ارگانيک تاکيد بيشتري بر استفاده از نهاده‌هاي درون مزرعه‌اي و طبيعي همانند کود سبز، کود دامي، بقاياي گياهي، تناوب زراعي، کشت مخلوط و... مي‌شود و محصول سالم  با کيفيت مطلوب و طبيعي در اختيار مصرف کنندگان قرار مي گيرد. اين نوع محصولات براي خريداران با برچسب ارگانيك يا زيستي مشخص مي‌شوند و قيمت آن‌ها در بازار گرانتر از ساير محصولات است.
توصيه‌هاي پزشكان و متخصصان سلامت غذايي درباره خطرات فراوان باقيمانده‌ي غير مجاز كود و سم شيميايي در محصولات كشاورزي و هشدارهاي كارشناسان محيط زيست درباره‌ي آلودگي‌هاي خطرناك طبيعت از جمله آلودگي مخازن آب زيرزميني و خاك مزارع به خوبي نشان مي‌دهد كه اين نوع كشاورزي بايد به عنوان يكي از اولويت‌هاي سياست‌هاي عمومي بخش كشاورزي، مورد توجه سياست‌گذاران قرار گيرد.
گفتني است در اولين ماده‌ي سياست‌هاي كلان نظام در بخش كشاورزي آمده است؛ توسعه‌ي پايدار كشاورزي با حفاظت از منابع طبيعي پايه توليد و صيانت و توانمندسازي منابع انساني بوده و از سوي ديگر در ماده‌ي 8 اين سياست‌ها مراعات معيارهاي زيست محيطي، به عنوان يكي از اهداف تخصيص يارانه هدفمند به بخش كشاورزي مورد تأكيد قرار مي‌گيرد.
هم‌چنين در بخش امور كشاورزي، دام و آبزيان شرح وظايف تفصيلي وزارت جهاد كشاورزي مصوب 1379 بر موضوع نظارت بر ورود، توليد، توزيع و مصرف سموم مورد نياز بخش كشاورزي با رعايت شاخص‌هاي زيست محيطي كشور تاكيد دارد.
سرويس مسائل راهبردي  ايران ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت (
isnakeshavarzi@yahoo.com)  مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم و پيشنهادات آن‌ها در ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش مقالات منتشرشده، اعلام مي‌كند.
در ادامه متن كامل مقاله به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.

*بازار محصولات ارگانيک*

ارزش محصولات ارگانيک در بازارهاي جهاني در سال 2002، 23 ميليارد دلار بوده است. با وجود آن‌که توليدجهاني محصولات ارگانيک درحال افزايش است اما فروش اين محصولات محدود به کشورهاي صنعتي مي باشد. آمريکاي شمالي و اروپاي غربي بخش عمده‌ي درآمدجهاني اين محصولات را به‌خود اختصاص داده‌اند، اما با اين حال مصرف کنندگان علاقمند به اين محصولات در ديگر نقاط دنيا نيز رو به افزايش هستند.
گفتني‌ست قيمت بالاي محصولات ارگانيک دليل اصلي محدود شدن مصرف اين محصولات در کشورهاي صنعتي مي باشد اين در حاليست که درکشورهاي در حال توسعه بخش اعظم جمعيت زيرخط فقر مي باشند و اين مهمترين عامل عدم گسترش مصرف اين محصولات در کشورهاي در حال توسعه است.
بررسي رفتاري مصرف کنندگان محصولات ارگانيک در کشورهاي گوناگون تصوير کلي از اين مصرف کنندگان را نشان مي دهد، به‌طوري‌که مصرف کننده محصول ارگانيک داراي ويژگي‌هاي زير است: 
موقعيت و محل: مصرف کنندگان محصولات ارگانيک درنواحي شهري به‌خصوص شهرهاي بزرگ زندگي مي‌کنند.
رفتارخريداران: مصرف کنندگان به هنگام خريد غذا به عواملي همانند کيفيت، منشاء و روش‌هاي توليد محصول اهميت مي دهند.
جمعيت: مصرف کنندگان محصولات ارگانيک به‌طور عمده تحصيل کرده و به طبقات اجتماعي متوسط روبه بالا تعلق دارند.
قدرت خريد: اين مصرف کنندگان در طبقات و گروه‌هاي با درآمد متوسط و با قدرت خريد تقريبا" بالا جاي دارند. با توجه به‌آن‌که بيشتر جمعيت کشورهاي صنعتي را طبقات اجتماعي تحصيل کرده و متوسط تشکيل مي‌دهند و سطح اطلاعات آنها در خصوص مسائل بهداشتي و غذايي بالاست، بنابراين سطح فروش محصولات ارگانيک دراين کشورها بالا خواهد بود.
گفتني‌ست عامل بيان شده يکي از عوامل مهم در مصرف محصولات ارگانيک است به‌ شيوه‌اي كه کشورهايي كه از نظر اقتصادي توسعه يافته و مردم در اين كشورها از سطح قابل توجه تحصيل و ثروت برخوردار باشند  در نتيجه تقاضا براي محصولات ارگانيک افزايش خواهد يافت.
در موارد ديگر  افزايش زمين‌هاي کشاورزي ارگانيک ناشي از علاقمندي کشاورزان به توليد براي صادرات تلقي مي‌شود و با وجود آن‌که بيشتر توليدات کشورهاي آسيايي و آفريقايي صادر مي‌شوند اما شاهد گسترش بازارهاي محصولات ارگانيک در اين کشورها و  عرضه‌ي محصولات ارگانيک به مصرف کنندگان داخلي نيز هستيم.
در ادامه به بررسي و رشد بازار محصولات ارگانيک در قاره‌هاي كوناگون خواهيم پرداخت:

 اروپاي غربي
بازار محصولات ارگانيک در کشورهاي اروپاي غربي از گذشته به‌عنوان بزرگترين بازار در دنيا شناخته شده‌است اما هم اکنون اين بازار توسط آمريکاي شمالي تسخير شده است. به‌طور کلي بر اساس پيش بيني‌هاي صورت گرفته فروش محصولات ارگانيک در اروپا درسال 2002، 8 برابر شده و 5/10 ميليارد دلار درآمد حاصل شده است. بازار اروپاي غربي تا اواسط دهه‌ي 90 رشد قابل ملاحظه اي داشته اما درحال حاضر به‌دليل رسيدن اين بازار به حالت نيمه اشباع، رشدآن به آرامي ادامه دارد.
عدم تعادل ميان عرضه و تقاضا از ويژگي‌هاي اصلي صنعت محصولات ارگانيک در اروپاست. در بسياري از کشورها در بخش‌هايي همانند لبنيات و گوشت قرمز عرضه بيش از نياز مصرف کننده است، اين در حالي‌ست که در ديگر بخش‌ها همانند داراي کمبود توليد بوده و دليل آن‌را مي‌توان اين‌گونه بيان كرد که از ابتدا توليدات ارگانيک بر پايه‌ي محصولات دامي يعني لبنيات و گوشت قرمز و گرايش به سوي محصولات زارعي بسيار کم بوده است.
در اروپاي غربي آلمان بيشترين حجم بازار را در اختيار دارد و ارزش آن 06/3 ميليارد دلار است. بازار انگلستان سومين بازار بزرگ دنيا بوده و ميزان فروش آن در سال 2002، 5/1ميليارد دلار تخمين زده شد اما ميزان رشدآن پس از سال‌ها رشد 20 تا40% کم شده است.
بازار ايتاليا و فرانسه پس از اين کشورها مهمترين بازارها هستند که هرکدام ارزشي برابر 3/1 ميليارد دلار دارند. ديگر بازارهاي مهم محصولات ارگانيک در اروپاي غربي سوئيس، دانمارک، سوئد، اتريش و هلند هستند.
بازار سوئيس درسال 2002، 766 ميليون دلار درآمد داشته وپنچمين بازار بزرگ اروپا است. ميزان هزينه‌ي مصرفي محصولات ارگانيک درسوئيس بالاترين ميزان در دنيا بوده و به‌طورميانگين مصرف کنندگان سوئيسي سالانه 105 دلار براي محصولات ارگانيک هزينه مي‌کنند. دانمارکي‌ها دومين مصرف کنندگان در دنيا هستند و ميانگين هزينه‌ي مصرفي آنها 71 دلار در سال است. به‌طور متوسط هزينه‌ي سرانه‌ي مصرف اروپائي‌ها براي محصولات ارگانيک سالانه 2/27دلار است.
آمار نشان داده است که تفاوت‌هاي بسياري در هزينه‌ي سرانه‌ي مصرفي براي محصولات ارگانيک ميان کشورهاي اروپايي وجوددارد به‌طوريکه اين مقدار ميان 3/7 دلار (اسپانيا) تا 105 دلار (سوئيس) در تغيير است. ميزان هزينه‌ي مصرفي کشورهايي مثل سوئيس، دانمارک و سوئد بالاي 40 دلار است که اگر اين عدد به‌عنوان هدف و آرمان براي بقيه کشورهاي اروپايي باشد فرصت‌هاي زيادي براي رشد بازار اروپا در آينده به‌وجود خواهد آمد، به‌طوري‌که افزايش هزينه‌ي مصرف کنندگان تا 40دلار، ارزش بازار محصولات ارگانيک را به 4/15ميليارد دلار در اروپاي غربي خواهد رساند.

آمريکاي شمالي
بازار محصولات ارگانيک آمريکاي شمالي بالاترين رشد جهاني را طي سال‌هاي اخير داشته است. بخش کشاورزي ايالات متحده (USDA) برنامه‌ي ملي ارگانيک (NOP) خود را از سال 2002محقق ساخت به‌طوري‌که NOP تنها به محصولاتي اجازه ورود به بازار ارگانيک ايالات متحده را مي دهد که قوانين USDA را اجرا کرده باشند. اين کار از سويي باعث تقويت اين صنعت شده و از سوي ديگر باعث مي شود محصول به وضوح در دسترس مصرف کننده قرار گيرد و آگاهي مصرف کننده از محصول بالا رود. محصولات ارگانيک بايد  استانداردهاي ملي را رعايت کرده تا علامت مخصوص ارگانيک را دريافت کند. با اين کار اعتماد مصرف کننده به محصولات ارگانيک بيشترمي‌شود.
تخمين درآمد بازار ارگانيک کانادا 750 ميليون دلار در سال 2002 بوده است که بر اساس آمار اين بازار اواخر دهه‌ي 1990 سالانه رشدي برابر 20-15 درصد داشته و يک چنين رشدي تا سال 2003 براي اين بازار پيش بيني مي‌شود.

آسيا
ژاپن مهمترين بازار محصولات ارگانيک منطقه آسياست  و فروش محصولات ارگانيک اين کشور در سال 2002، 350 ميليون دلار تخمين زده شده است و با توجه به آن‌که ژاپن از نظر اقتصادي دومين کشور در جهان و ثروتمندترين کشور در آسياست چنين فروشي بعيد به نظر نمي رسد.
استاندارد کشاورزي ژاپن (JAS) تنها به محصولاتي اجازه فروش در بازار را مي‌دهد که توسط آژانس‌هاي معتبر گواهي شده باشند و اين تصميم باعث شده که بسياري از توليدکنندگان محصولات ارگانيک موقعيت خود را از دست داده و در نتيجه بازار اين محصولات در سال 2002 کوچکتر شود.
افزايش درآمد بازار ژاپن به‌طور وسيعي وابسته به گواهي JAS محصولات ارگانيکي دارد. 
از ديگر بازارهاي مهم محصولات ارگانيک در آسيا مي‌توان به چين، کره جنوبي، سنگاپور، هنگ کنگ و تايوان اشاره كرد. بازار محصولات ارگانيک اين کشورها کوچک اما در حال رشد مي باشند. کشورهاي همانند مالزي،تايلند و هند شاهد رشد بازار محصولات ارگانيک خود بوده چراكه توليدات ارگانيک دراين کشورها(سبزيجات،ميوه جات ،برنج وميوه جات) در حال رشد هستند.

آمريکاي جنوبي
آمريکايي جنوبي با 8/5ميليون هکتار زمين زراعي محصولات ارگانيک دومين منطقه‌ي زارعي اين محصولات در دنياست  اما بازار محصولات ارگانيک در اين کشورها کوچک است. بيشتر زمين‌هاي ارگانيک دراين منطقه براي توليد محصولات ارگانيک جهت صادرات مورد استفاده قرار مي گيرند و تنها 10درصد اين محصولات درخود منطقه مصرف مي‌شود. اين ناحيه مهمترين منبع صادراتي محصولات تازه و با کيفيت بالا همانند ميوه‌جات تازه، سبزيجات، غلات و حبوبات، قهوه ، شکر و گوشت‌ها به نيمکره شمالي به‌خصوص آمريکا و اروپا مي باشد. 
بيشترين تقاضا در شهرهاي بزرگ به‌خصوص در کشورهاي برزيل و آرژانتين بوده است که اين دو کشور از توليدکنندگان مهم اين محصولات در منطقه نيز مي باشند. رفاه و آگاهي بيشتر از ارزش محصولات ارگانيک باعث افزايش تقاضا براي محصولات در اين منطقه خواهد شد.

 اقيانوسيه
با وجود آن‌که استراليا تقريبا" نيم بيشتر مزارع ارگانيک جهان را به‌خود اختصاص داده اما بازار اين محصولات تنها قسمتي از کل بازار جهاني را تشکيل مي‌دهد. گاو دارها و دامدارها بيشترين بخش مزارع را به‌عنوان چراگاه مورد استفاده قرار مي‌دهند. 
صنعت محصولات ارگانيک استراليا بر پايه‌ي صادرات بنا نهاده شده است، به‌نحوي‌که ميزان زيادي محصولات اساسي همانند ميوه‌ها، سبزيجات، محصولات لبني، برنج، انواع بذور، پشم و گوشت ارگانيک به کشورهاي ديگر صادر مي‌کنند. فروش محصولات ارگانيک در سال 2002، 200 ميليون دلار بوده است و بازار اين محصولات در استراليا رشد سالانه اي برابر 2 تا 15 درصد داشته و تقاضاي مصرف کنندگان براي اين محصولات در حال افزايش است.
صنعت محصولات ارگانيک در نيوزلند نيز برپايه‌ي صادرات است، حجم زيادي کيوي، سيب، ميوه جات، سبزيجات وگوشت گوسفند از نيوزلند به کشورهاي نيم‌کره‌ي شمالي صادر مي شود و ميزان کمي از اين محصولات به مصرف داخلي مي‌رسد.

 آفريقا
در آفريقا بازار محلي محصولات ارگانيک گواهي شده به آرامي در حال گسترش مي باشد که بخشي از آن به دليل سطح پايين درآمد مردم و پايين بودن سطح مراکز جنبش ارگانيک در اين قاره است، در هرحال تلاش‌هاي متعدد جهت گسترش بازار محصولات ارگانيک در اوگاندا، مالاوي، کنيا و آفريقاي جنوبي ادامه دارد.
در آفريقاي شمالي بازار محلي محصولات ارگانيک به‌خصوص در مصر در حال گسترش است. مصر هدايت بازار پنبه و چاي ارگانيک را دردست دارد و پنبه‌ي ارگانيک در 100هزار داروخانه و فروشگاه در سراسر مصر به فروش مي‌رسد.
بازار محصولات ارگانيک در آفريقاي جنوبي در حال گسترش بوده و محصولات ارگانيک در فروشگاه‌هاي خاص و رقابت‌هاي زنجيره‌اي به فروش مي رسد.
در آفريقا بهترين تجارت محصولات ارگانيک، صادرات آنها به بازارهاي جهاني است در بيشتر موارد چندين و گاهي هزاران کشاورز با هم بر روي يک پروژه به منظور دستيابي به حجم کافي جهت صادرات محصول کار مي‌كنند( مصر و اوگاندا) هنگامي‌که بازار بين المللي محصولات ارگانيک گسترش پيدا کرده و بخش ارگانيک با سياست‌هاي کافي و چارچوب قانوني لازم تنظيم شود محصولات ارگانيک آفريقا نيز  از بعد کمي و  تنوع آن در بازارهاي بين المللي افزايش پيدا خواهد کرد با وجودآان‌که زمين‌هاي کشاورزي ارگانيک در تمام دنيا در حال زياد شدن است بيشترين فروش و مصرف اين محصولات به کشورهاي صنعتي و پيشرفته محدود مي‌شود. نمودار 9 نشان مي دهد که دو منطقه همانند آمريکاي شمالي و اروپاي غربي تقريبا" 97درصد درآمدهاي جهاني محصولات ارگانيک را بخود اختصاص داده‌اند و بقيه بازارهاي مهم ژاپن و استراليا هستند.
دو عامل باعث ايجاد تقاضا درکشورهاي ثروتمند مي‌شود:
- قيمت بالاي محصولات ارگانيک که اين عامل باعث محدود شدن مصرف محصولات ارگانيک در کشورهايي مي شود که مصرف‌کنندگان آن قدرت خريد بالا داشته  و از طبقات متوسط روبه بالا باشند.
- فاکتور بعدي تحصيلات و آگاهي از فوايد محصولات ارگانيک به دلايل مسايل مربوط به ايمني غذا، عوامل زيست محيطي و بهداشتي آن است.
امروزه با توجه با افزايش توليد محصولات ارگانيک در سطح دنيا، بازارهاي محلي و منطقه‌اي نيز گسترش بيشتري پيدا کرده به‌نحوي‌که کشاورزان، محصولات ارگانيک را براي مصرف کنندگان منطقه خود توليد مي کنند.
اين گونه به نظر مي رسد که مصرف محصولات ارگانيک در بسياري از کشورهاي در حال توسعه به‌خصوص برزيل، چين، هند و آفريقاي جنوبي که اقتصاد آنها در حال رشد سريع است و سطح آگاهي و تحصيلات و ثروت آنها بالا رفته بيشتر شود. (نمودار توزيع جهاني درآمدهاي حاصل از محصولات ارگانيك در سال 2002)

ادامه دارد....