فرزانه ساسان‌پور در وبینار چالش‌های برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در ایران در خصوص شکل‌گیری نظم جدید جهانی و اتوپیای شهرهای آینده اظهار کرد: تجربه زیسته نشان می‌دهد، از زمان‌های قدیم تا به امروز شیوع بیماری‌های مسری باعث ایجاد تحولاتی عظیم در فضاهای شهری شده، اما این موضوع اولین بار است که نوع ساختار فضاهای شهری و مراودات جهانی انسانی باعث افزایش مخاطرات ابتلا به این بیماری فراگیر شده است.
وی افزود: پدیده کرونا از رهیافت فرارشته‌ای اتوپیا و پیامد آن در شکل‌گیری نظم جدید جهان و شکل‌گیری شهرهای آینده نیز حکایت می‌کند. در ارتباط با شهرهای پساکرونا نظرات متعددی وجود دارد که در نوع بدبینانه متخصصان معتقدند ما ممکن است با یک دیستوپیا ( پادآرمان‌شهر- ویران‌شهر) مواجه شویم و مکان‌ها و فضاهای شهری دیگر به سرزندگی و زیست‌پذیری قبل خود برنگردند. همچنین در روی خوشبینانه این پدیده مطرح می‌شود که با یک نظم جدید جهانی مواجه خواهیم شد که به‌تبع آن شاهد دوره‌ای از خلاقیت، نوآوری و شکوفایی فضاهای شهری خواهیم شد.
این دانشیار دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: در اواخر سال ۲۰۱۹ و اوایل ۲۰۲۰ شهروندان مشغول آماده‌سازی خود برای جشن‌های کارناوال بودند اما به سرعت ماسک‌های جشن به ماسک‌های جراحی تبدیل شدند.
این بیماری همه‌گیر به سرعت و با خشونت گسترش یافت. تمام روستاها و شهرها در حال دیدن جمعیت سالخوردگان خود هستند که به صورت انبوه در حال مرگ‌اند. گورستان‌های آنها به دلیل کمبود مکان و عدم ظرفیت پذیرش تابوت‌های جدید بسته می‌شوند. در بعضی کشورها اجساد سوزانده شده‌اند. بیشتر مردم طبق توصیف‌های بهداشتی خیابان‌های شهر، پارک‌ها، سواحل، پلازاها و تفرجگاه‌ها را خالی کردند و توصیه‌های بهداشتی عمومی را رعایت می‌کنند.
ساسان‌پور بیان کرد: پاد آرمان شهر، تباه شهری، مدینه فاسده، مدینه ضاله یا ویران شهر یک جامعه یا سکونتگاهی است که در آن، ویژگی‌های منفی، برتری و چیرگی کامل دارند و زندگی در آن دلخواه هیچ انسانی نیست. این جوامع معمولا زمانی از یک جامعه را نشان می‌دهند که به نابودی و هرج و مرج رسیده است. این جوامع در زمان‌های بد و شوم ترسیم می‌شوند که می‌توان آن را دوره بدزمانگی یا دژگاهی نامید.
وی اضافه کرد: با این تعریف، یک «جامعه پاد آرمانی» نقطه مقابل و وارونه یک جامعه آرمانی یا آرمان شهر است. آرمان شهرها جوامعی خیالی هستند که در آنها همه‌چیز مثبت و ایده‌آل است. ترسیم یک جامعه پادآرمان و بدزمانه توسط نویسندگان آینده‌گرا معمولا به منظور هشدار به مردم در مورد ادامه یا افزایش چیرگی بعضی معضلات اجتماعی صورت می‌گیرد.
این دانشیار دانشگاه خوارزمی خاطرنشان کرد: به نظر بسیاری از برنامه‌ریزان و متخصصان دو رویکرد دیستوپیا و اتوپیا در انتظار شهرهای پسا کرونا خواهد بود که خود در فرآیند نظم جدید جهانی موثر خواهد بود. بر این اساس گروهی نظریه‌پردازان معتقدند ما در حال حاضر در محدودیت‌های بی‌سابقه‌ای در استفاده از فضاهای عمومی در سراسر جهان قرار داریم. از نیمی از جمعیت جهان خواسته شده است که در خانه بمانند یا حرکت‌های‌شان را محدود کنند.
وی اظهار کرد: شیوع ویروس کرونا بیشتر مزایای زندگی شهری را یک شبه خاموش کرد. شهرها سرزندگی خود را از دست دادند. فضاها و اماکن معروف و پررونق شهری که تا چندی پیش محلی برای دیدن و دیده شدن و تعاملات شهروندان بود، به مکان‌های خلوت و ساکت تبدیل شدند. شهروندان از ترس مبتلا شدن به کرونا از رویارویی و برخورد با همنوع خود دوری می‌کنند و در این جریان شهرها به سوی پژمردگی حرکت می‌کنند.
بشر در مواجهه با کرونا دچار نوعی کابوس اجتماعی شده است
ساسان‌پور گفت: کرونا، نوعی روزمرگی را در زندگی بشر دچار تغییر و خلل کرد و این ویروس باعث شد بشر به یک وضعیت جایگزین نسبت به آنچه که در زندگی روزمره تجربه می‌کند، بیندیشد. ظهور کرونا، باعث شد در بعضی از جوامع پیشرفته، رفتارهایی را مشاهده کنیم که حکایت از نوعی کابوس اجتماعی دارد؛ به عنوان مثال هجوم به فروشگاه‌ها برای تهیه مایحتاج اولیه یا کمیاب شدن برخی از اقلام مصرفی. بشر در مواجهه با کرونا دچار نوعی کابوس اجتماعی شده است که او را به سمت آینده‌ای بدتر و وخیم‌تر از آن چیزی که هست هدایت می‌کند. به همین دلیل، او دست به فعالیت‌هایی می‌زند که خود را برای این وضعیت بدتر آماده کند.
وی افزود: با وجود این تجربیات متفاوت، در مورد آنچه پیش‌رو است، عدم قطعیت‌های بی‌شماری وجود دارد و ترس آن هست که حس تعلق به مکان، هویت و امید به زندگی برای همیشه تغییر کند. در این شرایط هنگامی که در بیرون از خانه‌های خود سرمایه‌گذاری می‌کنیم، تعامل‌های اجتماعی ناآشنا و از راه دور از طریق اینترنت را تجربه می‌کنیم. مشخص است تغییراتی چشمگیر در روابط اجتماعی در فضاهای عمومی ایجاد شده است.
این دانشیار دانشگاه خوارزمی عنوان کرد: اگر ترس از بیماری به یک عادت جدید تبدیل شود، شهرها می‌توانند با آینده‌ای پوچ و تقابل با ضد عفونی‌کننده‌ها، شاید حتی به شکل یک دیستوپیا درآیند. در مقابل، اتوپیا را بیشتر به عنوان مدینه فاضله و آرمان شهر می‌شناسند و ترجمه می‌کنند. اما شاید این موضوع یکی از جنبه‌های مفهوم اتوپیا باشد. اتوپیا حرکتی به سمت وضعیت جایگزین نسبت به وضعیت اکنون است که محرک اصلی در این حرکت رویاست.
کرونا در بعضی از جوامع و کشورها موجب ایجاد نوعی همبستگی اجتماعی شد
وی تصریح کرد: لایمن تاور سارجنت در کتاب مقدمه‌ای کوتاه بر اتوپیا باوری بیان می‌کند که نقطه آغازین اتوپیا، نارضایتی از وضع موجود است و این نارضایتی منجربه رویایی برای تغییر وضعیت اکنون می‌شود. سارجنت مطرح می‌کند اتوپیا درباره امر روزمره و تغییر آن است. مساله‌ای که می‌توان در تحلیل کرونا مورد توجه قرار گیرد، همین امر روزمره است. کرونا در بعضی از جوامع و کشورها موجب ایجاد نوعی همبستگی اجتماعی شد و در اینجاست که می‌توان نقش رویا را در مساله کرونا مشاهده کرد.
ساسان‌پور خاطرنشان کرد: بشر برای غلبه بر کرونا رویایی می‌سازد، درمان این بیماری و یک دنیای بی‌ویروس. از این لحاظ می‌توان گفت کرونا، وضعیتی است نامطلوب که بشر برای تغییر این وضعیت یک رویای اجتماعی می‌سازد و این رویا منجربه ایجاد نوعی همبستگی اجتماعی می‌شود؛ به عنوان مثال ایجاد کمپین‌های در خانه بمانیم یا ماسک بزنیم نوعی نمایش این رویاست.
وی بیان کرد: مطالعه تحولات شهرهای جهان نشان می‌دهد که همیشه شهرها روش‌هایی برای تنظیم پیدا می‌کنند و مانند گذشته همیشه برای دوره صعود آنها ممکن است بحران‌های متعددی پیش روی‌شان باشد. از سویی بیماری‌ها، سبب فرم‌دهی شهرها در گذر زمان شده‌اند. چنانچه بعضی از تحولات در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مانند شورای کار متروپولیتن لندن و سیستم‌های بهداشتی اواسط قرن نوزدهم، سیستم فاضلاب جدید، سیستم‌های حمل زباله مدرن، در پاسخ به بحران‌های بهداشت عمومی مانند شیوع وبا توسعه یافته‌اند.
لحظات شکست، فرصت‌هایی برای شروع پروژه‌های جدید و جسورانه است
این دانشیار دانشگاه خوارزمی اضافه کرد: در حقیقت، تاریخ نشان می‌دهد که پس از افت ناگهانی در جمعیت، افراد به دنبال فرصت‌های شغلی بهتر و دستمزدهای بالاتر هستند که شهرها این فرصت را به آنها ارائه می‌دهند. بحران ممکن است یک پنجره کوتاه برای بازنشانی و کنترل مجدد شهرهای ما فراهم کند اما پس از آن صحنه‌های خلاقانه در شهرها ظهور می‌کند. این لحظات شکست، فرصت‌هایی برای شروع پروژه‌های جدید و جسورانه است.
وی ادامه داد: این دوره‌ها فرصت‌هایی را برای انجام تلاش‌هایی که در گذشته غیر ممکن به نظر می‌آمدند، اما اکنون عملی یا ضروری هستند ایجاد می‌کنند. تاثیرات کووید ۱۹ در فضاهای عمومی به همان اندازه که در سایر جنبه‌های زندگی ما وجود دارد، ژرف خواهد بود و ما را به یک اتوپیا نزدیک خواهد کرد، اما تحولات در خلأ اتفاق نمی‌افتد، بلکه از تاب‌آوری در مقیاس‌های متعدد استفاده می‌کند و بحران‌ها را به عنوان فرصت به کار می‌گیرد و منابع تجربیات و دانش را مجددا ترکیب می‌کند تا بتواند انتقال اجتماعی بوم شناختی را از یک رژیم در یک منظر ثبات به حالت دیگر هدایت کند.
ساسان‌پور تصریح کرد: تحول شامل تازگی و نوآوری است. تغییر تحول در مقیاس‌های کوچکتر، تاب‌آوری را در مقیاس‌های بزرگتر امکان‌پذیر می‌کند، در حالی که ظرفیت تبدیل در مقیاس‌های کوچکتر از تاب‌آوری در مقیاس‌های دیگر برخوردار است. بنابراین، تحول آگاهانه شامل شکست تاب‌آوری قدیمی و ساختن تاب‌آوری جدید است. شاید بتوان براساس نظریه آشوب و منطق نظم در بی‌نظمی چنین برداشت کرد که جهان در یک فرا سیستم در پی بحران کووید ۱۹ به دنبال رسیدن به نظم جدید است.
وی گفت: آنچه مسلم است، شهرها نخواهند مُرد. تاریخ نشان می‌دهد، بیماری‌ها در شکل‌گیری شهرهای ما بسیار موثر بوده‌اند. شهرها بدون در نظر گرفتن بحران‌ها نشانگر پیوستگی هستند. آنها ظرفیت تحمل، سازگاری و رشد دارند و شاهد حرکت آنها از دیستوپیا به سوی اتوپیا خواهیم بود.
این دانشیار دانشگاه خوارزمی افزود: رویارویی با یک ویروس دنیاگیر، نیاز به یک سامانه همکاری جهانی بهم پیوسته دارد این پیوستگی آنقدر به هم پیوسته است که کشیدن مرزهای واضح بین شهرک‌های سراسر جهان تقریبا غیر ممکن است. کووید ۱۹ و مشکلات موجود در بسیاری از سیستم‌های جهان را در معرض دید قرارداده است. این فرصتی برای اصلاح است که سریع‌تر، هماهنگ‌تر و پاسخ جهانی منسجم برای تاب‌آوری و پایداری شهرها و یقینا شکل‌گیری نظم جدید جهانی ایجاد شود.
انتهای پیام
نظرات