ابوالفضل بهنیافر در خصوص زمان مورد نیاز برای تشکیل یک غار، به ایسنا گفت: به عنوان مثال غار اولیه یا مادر غار که در سنگ‌آهک تشکیل می‌شود، ابتدا درزه‌ای به عرض چند سانتیمتر که بخواهد توسط آب انحلال یابد حداقل ۱۷۰ سال طول می‌کشد و برحسب اینکه شرایط مرطوب باشد یا نیمه خشک بعضاً تا هزاران سال زمان می‌برد.
وی با اشاره به اینکه برای تشکیل یک تونل غاری به طول ۳۰ سانتیمتر حداقل به حدود ۲۰ تا ۳۰ هزار سال زمان نیاز است، گفت: تمام سازندهای غاری که در داخل این غارها تشکیل شده طی میلیون‌ها سال بوده که نیازمند محافظت و مدیریت هستند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه باید از غارها به درستی بهره‌برداری کنیم، به مهمترین کاربردهای غارها اشاره کرد و افزود: غارها در مسائل توریستی و معدن‌کاوی و زمین پزشکی کاربردهای بسیاری دارد.
وی عنوان کرد: غارها ۴ کاربرد بسیار مهم دارند که مهمترین آن‌ها امروزه معدن‌کاوی است، در واقع معادنی داخل غار هستند که در بیرون از غارها وجود ندارند که نیترات‌ها یا همان کودهای خفاش از آن جمله هستند.
وی با بیان اینکه برخی کانی‌ها مانند کانی‌های آهن‌دار عمدتاً در داخل غارها براثر اکسید شدن خود آهن به وجود می‌آیند که نهشته‌های غاری می‌گویند، تصریح کرد: دومین کاربرد غارها مربوط به اهمیت تاریخی و باستان‌شناسی آن‌ها است.
بهنیافر در همین خصوص گفت: غارها سالیان سال محل سکونت انسان‌ها و محل امنی برای افرادی بوده که زندگی اجتماعی و کلنی داشتند و در کنار هم زندگی می‌کردند و در شرایط کنونی نیز محل امنی برای جانوران هستند.
وی با اشاره به اینکه غار یک اکوسیستم طبیعی ویژه دارد که در سایر مناطق نمی‌توان این اکوسیستم را پیدا کرد، جنبه‌های نظامی را از دیگر کاربردهای غارها برشمرد و گفت: غار همچنین محلی برای جای دادن سلاح‌های نظامی و تالارهای بزرگی هستند که از آن‌ها برای موارد نظامی استفاده می‌شود.
دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد اذعان کرد: برخی کانی‌ها و مواد داخل غارها جنبه‌های نظامی هم دارد، در داخل برخی غارها اورانیوم و پرتوهای رادیواکتیو وجود دارد.
وی با بیان اینکه کاربرد دیگر غارها مربوط به مسائل گردشگری و زمین پزشکی است، عنوان کرد: برخی غارها یکسری مواد معدنی دارند که به لحاظ پزشکی کاربرد زیادی دارد، به عنوان مثال در بسیاری از غارهای اسپانیا و فرانسه توریست‌ها برای چندین روز داخل این غارها می‌شوند و با توجه به نهشته‌های غاری که وجود دارد و جنبه‌های پزشکی رسوبات، سلامت خودشان را به دست می‌آورند.
بهنیافر با اعلام اینکه غار نمکی نیشابور هم جنبه سلامت دارد، حتی این گونه غارها به عنوان بیمارستان غار مطرح شده است، گفت: غارها به لحاظ توریستی و سرمایه زیست‌محیطی و اکوسیستمی برای یک منطقه هم بسیار مهم هستند.
قدمت غارهای خراسان رضوی
وی همچنین در خصوص قدمت غارهای خراسان رضوی توضیح داد: قدمت غارهای مناطقی که عمدتاً به لحاظ تاریخی به دوره قبل از اسلام بر می‌گردد بیشتر است، در دوره اسلامی مناطقی که در اختیار حاکمیت سردمداران اسلام بوده قدمت و شرایط غارها بهتر است.
دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با بیان اینکه قدیمی‌ترین و بهترین آثار باستان‌شناسی را در شمال خراسان رضوی حد فاصل شهرستان کلات تا لطف‌آباد درگز می‌توان بررسی کرد، گفت: برخی غارهای این منطقه به لحاظ باستان‌شناسی و هنر قدمتشان به قبل از اسلام هم بر می‌گردد.
وی افزود: هرچند غارهای بسیاری کشف و بررسی شده ولی آثار داخل آن‌ها هنوز کاملاً شناسایی نشده‌اند، در رده دوم غارهای حاشیه شهر مشهد، تربت‌حیدریه، تربت‌جام و کاشمر است که قدمتی در حد دوره افشاریه دارند.
بهنیافر اظهار کرد: متأسفانه در کل کشور شاید دو یا سه کتاب غارشناسی بیشتر نداشته باشیم که به صورت علمی در خصوص غار و سازندهای غاری توضیح داده است. عدم آشنایی با نحوه بهره‌برداری از غار موجب شده غارها آسیب‌پذیری بسیاری پیدا کنند.
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه در خراسان رضوی غارها سه گروه یخی، غارهای آهکی با سازندهای غاری آهک و دولومیت است، جالب‌ترین غار را مربوط به غار بزنگان در محدوده ارتفاعات بزنگان دانست که بخش عمده‌ای از آن کشف و نقشه‌برداری شده است.
وی گفت: تعدادی هم غارهای نمکی داریم که در محدوده نیشابور و تربت‌حیدریه قرار گرفتند که بسیار دیدنی هستند و غارهای عمیق در محدوده خواف و تربت‌جام داریم که ناشناخته هستند.
بهنیافر افزود: در منطقه کوهسرخ غارهای یخی داریم که یخ به اشکال مختلف تشکیل شده و سازندهای یخی به وجود آمده است، سازندهای غاری آهک و دولومیت هم در محدوده هزار مسجد که از کلات شروع می‌شود و تا نزدیک استان گلستان ادامه دارد.
غواصی غار در استان هنوز در مرحله بسیار ابتدایی است
وی منابع آبی غنی را از ویژگی غارهای خواف و تربت‌جام برشمرد و گفت: غارها به صورت مایل به زیرزمین می‌روند و به آب زیرزمینی می‌رسند، غارهای زیرآبی هنوز مورد کشف و بررسی قرار نگرفته است. اگر مورد بررسی و کشف قرار گیرند شاید شگفتی‌های آن‌ها از غار بزنگان و یا غارهای نمکی بهتر باشد.
دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد افزود: زیبایی‌های غارهای نمکی رنگ‌های متنوع آن‌ها و غارهای یخی اشکال مختلفی از یخ را به وجود می‌آوردند و غارهای آهکی هم سازند غاری و نهشته غاری دارند و غارهایی هم زیرآبی داریم که چون غواصی غار در استان هنوز در مرحله بسیار ابتدایی است کشف و بررسی نشده‌اند.
وی عنوان کرد: به لحاظ سن سنگ عمدتاً غارهایی که در دوران دوم زمین‌شناسی و غارهایی که در دوره کریاس تشکیل شدند ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلیون سال عمر دارند در محدوده ارتفاعات کارده هستند که تا محدوده مزدوران ادامه دارند، در تربت‌حیدریه ارتفاعات شصت دره غارهایی با سن ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلیون سال وجود دارند این‌ها قدیمی‌ترین غارهای استان هستند.
کمتر از ۵ درصد منابع آب غارها در کل کشور استفاده شده است
وی همچنین با اشاره به اینکه یکی دیگر از مهمترین کاربردهای غارها به خصوص در شرق ایران که کمبود آب داریم، منابع آب غار هستند، افزود: متأسفانه هنوز از منابع آب غارها در کل کشور بیش از ۵ درصد بیشتر نتوانستیم استفاده کنیم، هرچند در خراسان رضوی چشمه‌های غاری بسیاری داریم که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد ولی مدیریت بالایی می‌خواهد که آلودگی آب به چشمه‌های غار وارد نشود.
این استاد زمین‌شناسی با بیان اینکه حتی از روی غارها می‌توان پیش بینی‌هایی در خصوص تغییرات آب و هوایی داشت، اظهار کرد: خود غارها براثر تغییرات اقلیمی گذشته به وجود آمده‌اند، به یکی از جنبه‌های مطالعات غارها، پالئو کلیماتولوژی یا اقلیم‌های گذشته غار می‌گویند.
وی بیان کرد: در شرایطی که غار ایجاد شده قطعاً اقلیم و شرایط آب و هوایی مرطوب بوده و سپس به سمت نیمه مرطوب، نیمه خشک و به سمت خشک رفته است. در واقع غاری که طولی حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ متر دارد در میلیون‌ها سال گذشته که شرایط اقلیمی مرطوب بوده به وجود آمده است.
بهنیافر عنوان کرد: تکنیک‌های مختلفی وجود دارد که بر اساس آن‌ها می‌توان تشخیص داد غار گذشته در چه اقلیم و میزان رطوبت و درجه حرارت چه میزان بوده است. یکی از مهمترین این تکنیک‌ها سن سنجی رسوبات غار است، سن غار که به دست آید مشخص می‌شود در میلیون‌ها سال قبل شرایط چگونه بوده است.
انتهای پیام
نظرات