مهدی فقیهی، راهنمای گردشگری، دراین‌باره اظهار کرد: در حمله ایلخانان به اصفهان، عوامل آنان دستور داشتند که علما را محترم بشمارند و مقبرهٔ بابا قاسم نیز در آن دوران، مورد اکرام قرار گرفت، اما با این وجود برخی از علمای وقت، چون «کمال اسماعیل» در این هجوم کشته و شهید شدند.

او با بیان اینکه در گذشته علما به بابا یا عمو معروف می‌شدند و مورد احترام بودند، اضافه کرد: برای برخی از این علما، مقبره‌هایی توسط دولت‌ها و یا تحت نظر آنان ساخته می‌شد. برای علمایی که در قید حیات بودند نیز ارشاد یا بیت‌الارشاد می‌ساختند.

این راهنمای گردشگری با اشاره به اینکه در محله‌های اطراف میدان عتیق، مقابر متعددی وجود دارند که ابتدای نام آنان با «بابا» شروع می‌شود، افزود: باید توجه داشته باشید که این بناها که برای علما ساخته می‌شد، بسیار وسیع‌تر از این چیزی بوده است که امروزه مشاهده می‌کنید. به مرور مقبره‌ها کوچک‌تر شده و تزئینات آن مخدوش یا تخریب شدند. مقبره بابا قاسم نیز از این قائله مستثنی نبوده است.

فقیهی ادامه داد: طاقِ بازاچه مانندی از روبه‌روی مقبره آغاز و به پشت مقبره که مدرسه‌ محل تدریس بوده، منتهی می‌شده است. این مدرسه ۷۲۵ هجری قمری (در دوره سلطان ابوسعید) با نام مدرسه امامیه احداث شده است‌. دو سند تاریخی و کتیبه سنگی بر دیواره بیرونی مقبره وجود داشته و هم‌اکنون جای آنها خالی است.

او خاطرنشان کرد: این کتیبه‌ها متعلق به دو نفر است که الحاقاتی را بر این بنا اضافه کردند. اولی، کسی با نام «علی‌بن عِوَض» است که الحاقاتی را بعد از قرن هشتم هجری انجام داده و نفر دوم، «آقاهادی پاشنه‌ساز» است که کفاش بوده و عواید شترش را وقف این مقبره کرده بوده است.

این راهنمای گردشگری با بیان اینکه در دوران صفوی حساسیت بر روی مذهب زیاد بود و به همین خاطر در همهٔ بناهای باقی مانده از دوره‌های قبل، آثار و نمادهای سایر مذاهب، گچ‌کاری، مخدوش و پاک شده است، افزود: مقبرهٔ باباقاسم نیز به این پاکسازی‌ها دچار و اسامی خلفای راشدین از روی کاشی‌های چهار ضلعی که نشانۀ مذهب اهل سنت است، مخدوش شده است. البته هنوز نام الله، محمد و علی در قلب این ستاره‌ها به چشم می‌خورد.

فقیهی ادامه داد: پشت پنجره مشبکی که بر بدنۀ دیوار وجود دارد، سنگ مزار پهلوان شهیدی است که گفته شده با پهلوانی از محله گلبهار درگیر و کشته می‌شود.

او با بیان اینکه در معماری دوره ایلخانان مغول، از طیف رنگی آجرها برای تزئینات استفاده می‌کردند، گفت: آجرها با توجه به فاصله‌ای که با کانون آتش دارند، رنگ‌های متفاوتی پیدا می‌کنند. از دوران سلجوقی تعمداً آجرها را با مقداری فاصله‌ از یکدیگر نصب می‌کردند و بر روی گچ میان آجرها به‌عنوان تزئینات، کلماتی را می‌نوشتند. این فاصله‌ها اکنون بر سردر ورودی مقبرهٔ باباقاسم دیده می‌شود.

این راهنمای گردشگری، درخصوص آثار سوختگی که بر درب مقبره باباقاسم به چشم می‌خورد، تصریح کرد: درب این مقبره چندین بار در گذشته به علت سوختگی تغییر کرده و علت آتش‌سوزی نیز این است که برخی از مردم گمان می‌کردند علائم به کار رفته در تزئینات بنا، گویای این است که بابا قاسم پیرو مذهب اهل سنت بوده است.

فقیهی با اشاره به عنوان «قطب ربانی صمدانی محمد باباقاسم اصفهانی» بر کتیبه بزرگ ورودی مقبره که کاشی‌کاری شده است، اظهار کرد: این کتیبه به ما می‌گوید که در حقیقت نام اصلی باباقاسم، محمد بوده است. یکی از شاگردان او در سال ۷۴۱ هجری قمری به نام «سلیمان ابن حسن طالوت دامغانی»، این بنا را برای استادش می‌سازد.

او اظهار کرد: با وجودی که صفویه بر مذهب، توجه و حساسیت نشان می‌داد اما افراد خیری بودند که یا قبول نداشتند که باباقاسم پیرو اهل سنت بوده و یا به مذهب او بی‌توجه بودند. به همین دلیل بعدها کتیبه‌ای با عنوان «توفیق یافت عزت آثار آقا زمان بن آقا جمال میوه فروش تعمیر کرد گنبد عالم متعالی سبحانی بابا قاسم اصفهانی فی شهر رجب‌المرجب سال ۱۰۴۴» اضافه شد و نشان می‌دهد که شخصی به نام آقا زمان که فرزند آقا جمال میوه‌فروش است نیز برای این مقبره در دوره شاه صفی صفوی هزینه کرده است.

این راهنمای گردشگری، با اشاره به اینکه داخل ستاره‌های چهار ضلعی زیر سقف، اسم «الله» و «محمد» و سایر اسماءالله نیز نوشته شده است، افزود: ساخت گنبدهای چند ضلعی در دوران مغول رواج داشت و گنبدها یا به صورت مخروطی شکل و یا به شکل هرمی ساخته می‌شدند.

فقیهی درخصوص گنبد بنا خاطرنشان کرد: گوی‌هایی که بر روی این گنبد نصب شده‌اند، «کُلاله» نام دارند. اهل سنت به نشانه مذهب‌شان، از هلال ماه و شیعیان نیز از نماد یک دست با جنس برنج استفاده می‌کنند. استفاده از این گوی‌ها نیز پس از دوره مغول نصب شده و نشانه این است که عالم مدفون زیر گنبد، به شیعیان نیز تعلق دارد.

او با ورود به داخل مقبره بیان کرد: دورتادور مقبره با مقرنس‌های آجری تزئین شده و کتیبه‌ی کاشی‌کاری شده‌ای از آیه اول تا پنجم سوره اسراء نیز در کنار آن به چشم می‌خورد. نوشتن این آیات در مقابر رایج بوده است. صندوق قبر در مرکز مقبره قرار دارد. محرابی نیز در این محل وجود دارد که بخش‌هایی از تزئیناتش به همراه یک کتیبۀ نقطه‌چین الله باقی مانده‌ است.

این راهنمای گردشگری با اشاره به اتاقک کناری مقبره، تصریح کرد: این اتاقک، به محیط وسیعتری متصل می‌شده که امروزه در دسترس نیست. حفره‌های داخل دیوارهای این اتاقک برای جای شمع استفاده می‌شده است. این مکان پس از رحلت باباقاسم به‌عنوان چله‌خانه توسط عرفا و علما مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. استفاده از این مکان‌ها به‌عنوان خانقاه و چله‌خانه بعدها در مقبره به کار رفتند و از ابتدا مقبره چنین کارکردی نداشته است. برای درک وسعت این مقبره‌، می‌توان گفت که به اندازه مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی، بزرگ بوده است.

انتهای پیام