دکتر «علی بلوک‌باشی» در این مراسم که امروز ۲۲ اسفند ۱۴۰۳ در سالن فرهنگ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد برگزار شد، طی سخنانی با موضوع مردم شناسی یزد اظهار کرد: اگر در زندگی به اندازه بال مگس خدمتی کرده باشم، شاکر خداوند خواهم بود هرچند فکر نکنم به اندازه همان بال مگس نیز برای فرهنگ کشورم خدمت کرده باشم.

وی ضمن قدردانی از برگزارکنندگان این مراسم، ‌ به طور ویژه از خون‌گرمی و میهمان نوازی مردم یزد تشکر کرد و آن را نشانه فرهنگ والا و شکوفای کویر و مردمانش خواند.

بلوک‌باشی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به سنت و آیین نخل گردانی، گفت: بسیار در مورد علت نامگذاری این سازه به عنوان «نخل» کنکاش کردم چرا که عمدتاً نخل را یک درخت می‌دانیم ولی تحقیقات گسترده در منابع ایرانی، عربی و فرنگی در این باره انجام دادم.

وی با بیان این که در تاریخ اساطیر و اسطوره ایران، نخل‌گردانی بیش از هر چیز به تابوت‌گردانی نسبت داده می‌شود که برای نخستین بار در تاریخ بخارای نخشی به مرگ سیاوش در این باره اشاره شده است، ابراز کرد: یک احتمال در مورد این نامگذاری  ساخت این سازه از چوب نخل و شاید آراستن آن با شاخه‌های نخل بوده باشد.

این پژوهشگر فرهنگ عامه به مستندات عربی در این خصوص نیز اشاره و عنوان کرد: شیعیان عراق در قرن ششم در هنگام سفر جهت زیارت قبور امام علی(ع) و سیدالشهداء(ع)، سازه‌ای به نام منجنیق که آن را می‌آراستند را به عنوان تابوت حمل می‌کردند.

وی همچنین به مستندات فرنگی در این باره نیز اشاره و در این باره گفت: سابقه نخل‌گردانی و زیتون‌گردانی در گروهی از مسیحیان نیز وجود داشته به نحوی که در گذشته شاخه‌های نخل یا زیتون را حمل کرده و در کلیسا تبرک می‌کردند.

بلوک‌باشی ضمن اشاره به رواج یافتن آیین نخل و نخل‌گردانی از عصر صفوی، گفت: البته برخی مانند علی شریعتی در تاریخ ادیان و عبدالحسین آیتی در تاریخ یزد، نخل گردانی را در عاشورا بدعتی از سوی حکومت صفوی و آن را وارداتی از اروپای شرقی ذکر کرده‌اند ولی به اعتقاد بنده این اظهارات نادرست و فاقد نگاه علمی و ظلم به مردم دین‌دار کشورمان است و سوابق تاریخی آن ذکر شد.

به گفته این مردم شناس برجسته کشورمان، شیعیان با نخل‌گردانی و تابوت‌های مشابه شهیدان خود، خاطرات و راز مرگ جاودانه آنها را زنده نگه می‌دارند و این اقدام در واقع تحقق بخشیدن به حوادت و تراژدی‌های گذشته در قالب یک نمایش قدسی است و نه تنها یادآور وقایع گذشته است بلکه به موجب آن، شیعیان خود را در وقوع آن قرار داده و به نوعی با زمان معاصر پیوند می‌دهند.

چراغی که برای هویت آیندگان روشن شد

سعید زارع، مدیر کل اسناد و کتابخانه ملی استان یزد نیز در این مراسم که به همت موسسه پژوهشی میراث مکتوب با همکاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان یزد و سفیران صلح و دوستی برگزار شد، از استاد بلوک‌باشی به عنوان شخصیتی که همه عمر خود را صرف شناخت و ثبت آداب و رسوم و آیین‌های این سرزمین کرده است، یاد کرد و گفت: امروز در این مراسم نکوداشت شاهد رونمایی از ترجمه ژاپنی کتاب نخل و نخلگردانی این استاد برجسته هستیم.

وی با بیان این استاد بلوک‌باشی در این اثر به بررسی یکی از نمادهای مهم هویتی و فرهنگی مردمان استان یزد پرداخته است، تصریح کرد: نخل برای مردم یزد تنها یک سازه چوبی نیست بلکه تحلیل حماسه و سوگ،  نمادی از همدلی و وفاق و بازتابی از همبستگی اجتماعی و هویت فرهنگی مردم این سرزمین است.

زارع افزود: نخل گردانی را حامل پیام از تاریخ و حماسه خواند و گفت: نخل‌گردانی، آیینی است که سوگ را به یک حرکت جمعی تبدیل می‌کند و همین اتحاد یکی از ویژگی‌های بارز در آیین‌های فرهنگی و نمایشی کشورمان است.

وی در بخش دیگری از سخنانش با بیان این که آیین‌ها و سنت‌های مردم، زبان ناشناخته‌ای است که هویت مردم را در خود جای داده است، پیرامون اهمیت حفظ این آیین‌های بومی، گفت: امروز بسیاری از سنت‌های بومی کشورمان به فراموشی سپرده شده است در حالی که با فراموشی هر یک از این آیین‌ها و سنت‌ها در واقع بخشی از هویت ملی خود را از دست داده‌ایم و افرای مانند استاد بلک‌باشی نه تنها با تلاش خود نسبت به ثبت این سنت‌ها اقدام کرده‌اند بلکه چراغی را برای هویت آیندگان روشن نموده‌اند.

زارع در پایان سخنانش، این مراسم را نه تنها یک برنامه بزرگداشت بلکه یادآوری وظیفه و رسالت همگان نسبت به حفظ هویت و فرهنگ این سرزمین کهن دانست.

لزوم وفاق و همزیستی بین دو هویت دینی و هویت ملی  

اکبر ایرانی، رئیس موسسه پژوهشی میراث مکتوب نیز در این مراسم شخصیت‌های برجسته‌ای مانند علی بلوک‌باشی، ایرج افشار و حسین مسرت را حلقه وصل فرهنگ‌ها در کشورمان خواند و گفت: استاد بلوک‌باشی که تحصیلات خود را در دانشگاه‌های تهران و آکسفرود گذرانده و تحقیقاتی میدانی زیادی در کشورمان داشته است، با نگارش بیش از ۴۰۰ مقاله پیرامون آداب و رسوم مردم کشورمان، یکی از فعال‌ترین پژوهشگران فرهنگ عامه کشورمان محسوب می‌شوند.

وی با بیان این که استاد در سال ۱۳۱۴ چشم به جهان گشودند، افزود: استاد بلوک‌باشی تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی انجام دادند و کارشناسی ارشد خود را در گرایش زبان شناسی سپری کردند و با اساتید مختلفی از کشورمان هم دوره بودند.

رئیس موسسه پژوهشی میراث مکتوب از استاد بلوک‌باشی به عنوان شخصیتی اخلاق مدار، مردم محور و برخوردار از روحیه بالای علمی یاد کرد و گفت: استاد بلوک‌باشی بیشتر نگارنده دایره المعارف بوده‌اند ولی در حوزه‌های دیگری مانند مستندنگاری نیز فعالیت‌های موثری داشته‌اند.

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به مجموعه مقالات استاد بلوک‌باشی، اعلام کرد: به زودی شاهد انتشار جلد ششم مجموعه مقالات استاد علی بلوک‌باشی خواهیم بود و امیدواریم نسل جدید امروز از همت و تلاش افرادی مانند استاد بلوک‌باشی الگوبرداری کنند.

دکتر ایرانی در پایان نیز با اشاره به بحران امروز کشور در رابطه با هویت دینی و هویت ملی، گفت: البته در ادوار مختلف شاهد توافق و همزیستی بین این دو هویت بوده و امیدواریم در مناسبت‌های پیش‌رو یعنی جشن نوروز و لیالی قدر نیز مردم حرمت هر دو هویت را حفظ کنند.

تنوع و ژرف اندیشی در آثار علی بلوک‌باشی  

عبدالعظیم پویا از اساتید برجسته فرهنگ عامه یزد نیز در این مراسم گفت: علی بلوک‌باشی بیش از نیم قرن از عمر خود در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگ عامه سپری کرده و تنوع آثارشان، نشانه گستردگی فعالیت و پژوهش این شخصیت ارزشمند در حوزه‌های مختلف مردم‌شناسی با نگاه آکادمیک است.

 وی با اشاره به برخی از آثار استاد بلوک‌باشی و مشاهده ژرف‌اندیشی در این آثار، یکی از این آثار نخل و نخل گردانی خواند و تصریح کرد: ژاپنی‌ها در زمینه نخل و نخلگردانی به واسطه این کتاب، تحقیقات و بررسی‌ها در مورد این آیین داشته‌اند.

پویا در ادامه ضمن ارائه توضیحاتی در مورد آیین نخل گردانی یزدیها، عنوان کرد: کتاب «نخل و نخل‌گردانی» استاد بلوک‌باشی در پنج فصل به پیشینه تابوت و تابوت‌گردانی، انواع تابوت‌های مذهبی، نخل و انواع نخل، پیشینه نخل و نخل گردانی در ایران و نخلگردانی در حوزه‌های جغرافیایی گوناگون پرداخته است.

تحول در بازشناسی فرهنگ و هویت ایرانی از دهه ۷۰

حسین مسرت نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه یزد نیز در این برنامه به فهرست آثاری از یزد و یزدیان در انتشارات مرکز پژوهشی میراث مکتوب پرداخت و گفت: دیر زمانی بود که پس از رخدادهای سیاسی پس از بهمن ۱۳۵۷ و دگرگونه شدن ساختار سازمان‌های اداری و فرهنگی ایران، اندک مراکز فرهنگی و برخی انتشارات ریشه‌دار، کوشش به نشر و چاپ برخی متون کهن می‌کردند و جای خالی بنگاه‌های ارجمندی همچون بنگاه ترجمه و نشر کتاب، فرانکلین، کتاب‌های جیبی، خوارزمی، انجمن آثار ملی،  مرکز اسناد فرهنگی آسیا، امیرکبیر، دانشگاه تهران، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و چند ناشر دیگر برای پوشش و نشر متون کهن خالی بود.

وی افزود: البته آنچه طی سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۲ چاپ شد، خوب بود ولی قابل اعتنا نبود تا این که با دلبستگی و هوشمندی آقای دکتر اکبر ایرانی، مرکز پژوهشی میراث مکتوب پای گرفت و اندک اندک در بین ناشران و اهل فرهنگ و تحقیق جای خود را باز کرد و کسانی مانند دکتر محمّدرضا شفیعی کدکنی، استاد ایرج افشار، دکتر علی اشرف صادقی، دکتر مهدوی دامغانی و بسیاری از بزرگان فرهنگ و پژوهش بدان دلگرم و دلخوش شدند.

مسرت با بیان این که در ادامه متون کهن، یک به یک از پستو و انبار کتابخانه‌ها رخ نمود، خاطرنشان کرد: دفتر نشر میراث مکتوب، جایگاهی شد برای بزرگان این عرصه و کارها ارائه شد و هر ساله چندین عنوان کتاب نشر این مرکز، جایزه‌های کتاب سال را دریافت کرد. بسیاری از متون کهنه، خاک گرفته و فراموش شده، زنده شدند و اهل علم و دانش ایران و جهان با توانمندی های گسترده فرهنگ و هنر و ادب ایرانی آشنا شدند.

وی در بخشی از سخنانش با بیان این که به دنبال بنیان و آمدن مرکز پژوهشی میراث مکتوب، نه تنها چاپ متون کهن رونق گرفت بلکه کتابخانه‌ها دوباره تشویق به خرید نسخه‌های خطی و حتی چاپ سنگی شدند، ‌افزود:  چاپ فهرست نسخه‌های خطی و چاپ سنگی در این ۳۰ ساله رشدی چشمگیر داشت و فهرستگان نسخه‌های خطی ایران به کوشش مصطفی درایتی در دو گونه‌ی فهرستواره‌ی دست‌نوشت‌های ایران(دنا) و فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران(فنخا) چاپ شد و بی‌گمان بسیاری از کارها زنجیروار به هم وابسته و پیوسته‌اند به طوری که یکی باعث پیدایش دیگری می‌شود.

وی با بیان این که مرکز میراث مکتوب از سال ۱۳۷۲ تا سال جاری نسبت با چاپ ۴۰۷ عنوان کتاب در ۴۷۶ جلد سرآمد ناشران متون کهن پیش و پس از بهمن ۱۳۵۷ است، گفت: این مرکز در کنار کار نشر متون و رسایل، با برگزاری نشست های علمی و فرهنگی و نیز چاپ سه نشریه وزین و آبرومند به نام‌های آینۀ میراث، گزارش میراث و میراث علمی اسلام و ایران، نقش بس ارزنده‌ای در بازشناسی فرهنگ و هویت ایرانی داشته است.

مسرت در پایان سخنانش فهرست آثار وابسته به یزد و یزدیان اعم از نگارش یا تصحیح شده‌ی شناسایی شده تامنون را ۲۹ عنوان ذکر کرد و به معرفی آنها پرداخت.

نمایش مستندی از استاد بلوک‌باشی، اجرای چند موسیقی سنتی از جمله به خوانندگی استاد غلامرضا رضایی از شاگردان استاد شجریان، قرائت پیام غلامرضا امیرخانی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، قرائت مقاله توسط زینب زارع، همچنین رونمایی از کتاب نخل و نخل گردانی و ترجمه ژاپنی این اثر از دیگر بخش‌های این برنامه نکوداشت بود.

انتهای پیام