بررسی‌ها نشان می‌دهد که رفتارهای زیست‌محیطی افراد تحت تأثیر آگاهی، نگرش و باورهای اجتماعی شکل می‌گیرد؛ به بیان دیگر، آموزش و آگاهی‌بخشی می‌تواند به تغییر رفتارها منجر شود. این تغییرات از طریق ارائه اطلاعات مستقیم درباره خطرات زباله‌های رها شده، تأکید بر مسئولیت اجتماعی و ایجاد حس همدلی نسبت به محیط‌زیست، امکان‌پذیر است. تحقیقات محیط‌زیستی همچنین حاکی از آن است که آموزش، به ویژه اگر از سنین پایین آغاز شود، تأثیر بیشتری در نهادینه‌سازی الگوهای رفتاری صحیح دارد.
پیامدهای منفی رهاسازی زباله
عباس عابدی، جامعه‌شناس در گفت و گو با ایسنا گفت: از منظر جامعه‌شناسی، فرهنگ‌سازی به معنای ایجاد یک سیستم ارزشی و رفتاری است که در آن افراد به اهمیت مدیریت صحیح زباله‌ها و تأثیرات آن بر روی محیط‌زیست و جامعه پی ببرند.
وی افزود: رهاسازی زباله در طبیعت می‌تواند به دلایل مختلفی که عدم آگاهی، نبود زیرساخت‌های مناسب، فرهنگ مصرف‌گرایی و عدم احساس مسئولیت از آن جمله هستند صورت گیرد.
این جامعه‌شناس اظهار کرد: بسیاری از افراد هم ممکن است از پیامدهای منفی رهاسازی زباله بر محیط‌زیست و اکوسیستم بی‌خبر باشند که البته این عدم آگاهی می‌تواند به دلیل کمبود آموزش در مورد مسائل زیست‌محیطی باشد.
وی با اشاره به اینکه در بسیاری از مناطق گردشگری، زیرساخت‌های جمع‌آوری و مدیریت زباله به اندازه کافی توسعه نیافته‌اند، تصریح کرد: عدم وجود سطل‌های زباله یا ایستگاه‌های بازیافت می‌تواند باعث شود که گردشگران زباله‌های خود را در طبیعت رها کنند.
عابدی با بیان اینکه در جوامع مدرن، فرهنگ مصرف‌گرایی می‌تواند باعث افزایش تولید زباله و بی‌توجهی به مدیریت آن شود، افزود: رفتارهای ناپسند اجتماعی مانند رهاسازی زباله در طبیعت به مرور زمان نهادینه شده و به یک عادت تبدیل می‌شود.
وی اظهار کرد: برخی افراد ممکن است احساس کنند که رهاسازی زباله تأثیری بر محیط‌زیست ندارد یا این کار را به دلیل وجود دیگران، عادی تلقی کنند قطعاً این عدم احساس مسئولیت اجتماعی می‌تواند ناشی از نبود نظارت یا پیگیری‌های قانونی باشد.
این جامعه‌شناس گفت: همچنین برخی افراد به دلیل تجربیات منفی قبلی در برخورد با سیستم‌های جمع‌آوری زباله (مانند عدم وجود سطل‌های زباله یا عدم جمع‌آوری به موقع زباله‌ها) به رهاسازی زباله در طبیعت روی آورده‌اند.
وی بر ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی تأکید کرد و افزود: ایجاد حس تعلق و مسئولیت در بین گردشگران نسبت به مکان‌هایی که از آن‌ها بازدید می‌کنند ضروری است.
فعالان محیط‌زیست بازیگران اصلی
سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان محیط‌زیست به عنوان بازیگران اصلی در حوزه تغییرات اجتماعی و زیست‌محیطی، نقشی بی‌بدیل در کاهش زباله‌گردی ایفا می‌کنند. این نهادها می‌توانند با فعالیت‌های مستقیم و غیرمستقیم به تغییر نگرش جامعه و کاهش بحران پسماند کمک کنند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که اقدامات مشارکتی NGO در سه سطح فردی، اجتماعی و سیاسی تأثیر قابل توجهی داشته است. در سطح فردی، آموزش و آگاهی‌بخشی برای تغییر رفتارها صورت می‌گیرد؛ در سطح اجتماعی، پروژه‌های پاک‌سازی محیط و کمپین‌های عمومی اجرا می‌شود و در سطح سیاسی، این سازمان‌ها می‌توانند با فشار بر سیاست‌گذاران و ارگان‌های دولتی، قوانین جدیدی را به تصویب برسانند.
فهیمه رئیس‌زاده مدیر یکی از مؤسسات زیست‌محیطی در گفت و گوی با ایسنا گفت: یکی از مهم‌ترین وظایف مسئولان استانی، توسعه زیرساخت‌های لازم برای مدیریت زباله است. این وظیفه شامل ایجاد نقاط جمع‌آوری زباله، توسعه مراکز بازیافت و نظارت بر حمل‌ونقل زباله است.
وی با بیان اینکه عدم وجود زیرساخت‌های کافی می‌تواند تمامی تلاش‌های مرتبط با فرهنگ‌سازی و آموزش را ناکام بگذارد، افزود: در بسیاری از مناطق گردشگری، کمبود نقاط جمع‌آوری زباله و زیرساخت‌های بازیافت مشاهده می‌شود.
رئیس‌زاده این مسئله را نشان دهنده ضعف در برنامه‌ریزی و تخصیص منابع دانست و گفت: در مقابل، مناطقی که از زیرساخت‌های مناسب برخوردارند، شاهد کاهش آلودگی محیط‌زیستی و افزایش همکاری عمومی بوده‌اند.
وی همچنین افزود: مدیریت بحران زباله در سفرها و ایام نوروز، نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل فرهنگ‌سازی عمومی، اجرای قوانین سخت‌گیرانه، توسعه زیرساخت‌ها و مشارکت اجتماعی می‌شود.
وی در همین خصوص به تجربه‌های موفق در سایر کشورها برای مدیریت پسماند گردشگران اشاره کرد و گفت: مدیریت پسماند گردشگران در کشورهای مختلف با رویکردهای متنوع و موفق همراه بوده است به عنوان مثال؛ ژاپن به عنوان یکی از کشورهایی که در مدیریت پسماند موفق بوده، سیستم‌های دقیق جمع‌آوری زباله و بازیافت را ایجاد کرده است. در این کشور، هر نوع زباله باید در زمان و مکان مشخصی جمع‌آوری شود و شهروندان و گردشگران موظف به رعایت این قوانین هستند.
این فعال محیط‌زیست با بیان اینکه فرهنگ عمومی در مورد بازیافت و مدیریت پسماند به شدت در ژاپن تقویت شده است و این موضوع در آموزش‌های مدرسه‌ای و برنامه‌های اجتماعی به وضوح دیده می‌شود، اظهار کرد: در کشور سوئد نیز گردشگران به طور منظم از طریق بروشورها و کمپین‌های آموزشی در مورد چگونگی کاهش زباله در سفر آگاه می‌شوند. همچنین، این کشور به گردشگران آموزش می‌دهد که چگونه می‌توانند در سفرهای خود به کاهش زباله کمک کنند.
سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) و فعالان محیط‌زیست در کنترل بحران زباله و آلودگی محیط‌زیست در کشور نقش کلیدی ایفا می‌کنند. این گروه‌ها با هدف افزایش آگاهی عمومی، ایجاد تغییرات مثبت در رفتارها و سیاست‌گذاری‌های زیست‌محیطی فعالیت می‌کنند.
وی کمپین‌های آگاهی‌رسانی، پروژه‌های پاک‌سازی محیط و همکاری با نهادهای دولتی را از جمله روش‌های مؤثر این سازمان‌ها دانست و گفت: راه‌اندازی کمپین‌های محلی و ملی برای ترویج فرهنگ بازیافت و کاهش زباله و سازمان‌دهی فعالیت‌های پاک‌سازی در مناطق گردشگری به منظور کاهش زباله‌ها و افزایش آگاهی عمومی تأثیر بسیاری دارد.
رئیس‌زاده همچنین عملکرد مسئولان استانی در زمینه ایجاد زیرساخت‌های لازم برای جمع‌آوری زباله را به شدت بر میزان زباله‌گردی تأثیر دانست و افزود: زیرساخت‌های کارآمد می‌توانند به کاهش زباله‌ها و بهبود مدیریت پسماند کمک کنند.در این راستا، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی هدفمند می‌توانند ابزاری حیاتی برای مقابله با این بحران زیست‌محیطی باشند، بدون شک تنها با تغییر الگوهای رفتاری و تقویت حس مسئولیت اجتماعی می‌توان امید داشت که این میراث طبیعی و فرهنگی برای نسل‌های آینده حفظ شود.
وی اظهار کرد: سمن‌ها می‌توانند پروژه‌های پایدار را با هدف کاهش زباله و حفاظت از محیط‌زیست اجرا کنند. این پروژه‌ها می‌توانند شامل ایجاد باغ‌های شهری، جمع‌آوری زباله‌های پلاستیکی و بازیافت باشند. همچنین، این سازمان‌ها می‌توانند با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، پروژه‌های تحقیقاتی را در زمینه مدیریت پسماند و تأثیرات آن بر محیط‌زیست انجام دهند.
کاهش زباله‌گردی در سفر نیازمند همکاری همه‌جانبه از طرف گردشگران، مسئولان، سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان محیط‌زیست است. فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی در این زمینه می‌تواند به افزایش آگاهی و تغییر رفتار افراد کمک کند.
تجربیات موفق کشورهایی مانند ژاپن، سوئد و آلمان نشان می‌دهد که با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و برنامه‌های آموزشی، می‌توان به طور مؤثری به کاهش تولید زباله و حفاظت از محیط‌زیست کمک کرد. همچنین، با توجه به نقش کلیدی مسئولان استانی در ایجاد زیرساخت‌های لازم، ضروری است تا آن‌ها به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند و اقدامات لازم را برای بهبود وضعیت مدیریت پسماند انجام دهند. تنها با همکاری و هماهنگی میان تمامی ذینفعان، می‌توان به هدف کاهش زباله و حفظ محیط‌زیست دست یافت. به این ترتیب، می‌توانیم آینده‌ای پایدار و سالم‌تر برای نسل‌های آینده فراهم کنیم.
انتهای پیام
نظرات