روند شهرسازی و گسترش مناطق مسکونی در قزوین، پس از ورود اسلام به این سرزمین در سال ۲۴ هجری شتابی دوچندان گرفت و در مدتی کوتاه به عنوان «باب‌الجنه» یا «دروازه بهشت» نامیده شد.
پس از اسلام و گسترش علم در پهنای جغرافیایی اسلام، قزوین نیز همواره مهد پرورش علما و عرفایی بوده است که اگر بخواهیم از آنان نام ببریم بیش از دو ساعت طول خواهد کشید، بر همین اساس این دیار مینودری به دارالمؤمنین شهره است.
دیار مینودری همواره محل آمد و شد بزرگان بوده است برای همین امامزادگان بسیاری در این شهر آرمیده‌اند و اکنون این استان دارای ۲۲۶ امامزاده، ۲۰ بقعه متبرکه، یک بقعه انبیاء و چهار مقبره است.
بیش از ۱۳۰۰ اثر تاریخی استان قزوین به ثبت رسیده که تعداد بناهای مساجد، امامزادگان و مدارس که جزو بناهای تاریخی به شمار می‌روند نیز ۳۰۰ اثر است یکی از این آثار تاریخی امامزاده حسین(ع) است.
در سال ۲۰۱ هجری قمری هنگامی‌که امام هشتم شیعیان علی بن موسی‌الرضا (ع)، از قزوین عبور می‌کند به‌طور پنهانی به خانه یکی از یاران مورد اعتماد خود به نام «داود بن سلیمان غازی» یکی از محدثین و دانشمندان معروف قزوینی و راوی «صحیفه الرضا» -که ظاهراً اکنون در مسجد سوخته چنار و در کنار مزار شیخ علک قزوینی واقع در خیابان نادری مدفون است- وارد می‌شود و فرزند دوساله‌اش به نام حسین در همان‌جا دارفانی را وداع می‌گوید و در گورستان جنوبی شهر قزوین به خاک سپرده می‌شود.
این گفته به نقل از سلیمان غازی در کتاب «التدوین فی اخبار قزوین» نوشته «امام ابوالقاسم عبدالکریم بن محمد قزوینی رافعی شافعی» آمده است. اتاقکی که بر مقبره حسین می‌سازند بقعه‌ای است که اکنون در قسمت جنوبی شهر پابرجاست و گواه دوستی مردم این خطه با اسلام و اولیای الهی است.
عبدالجلیل قزوینی در قرن ششم در خصوص ارادت مردم قزوین به امامزاده حسین(ع) آورده است «اهل قزوین –شیعه و سنی– به تقرب به زیارت ابوعبدا… الحسین بن رضا می‌روند».
نخستین ضریح امامزاده حسین (ع) از چوب ساده است و ۶۰۰ سال بعد ضریحی زیبا و نفیس به دست فخرالدین حسن زرندی در ۸۰۶ هجری با کتیبه‌ای مربوط به نسب صاحب مزار و تاریخ مرگ وی در آن محل نصب می‌شود.
عمارتی که در حال حاضر پابرجاست در زمان سلطنت شاه‌طهماسب صفوی به سال ۹۶۷ هجری ساخته شده است و به شماره ۲۳۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
معماری منحصربه‌فرد و زیبای عمارت اصلی آرامگاه
عمارت اصلی آرامگاه امامزاده حسین (ع) با مساحتی در حدود ۷۲۰ مترمربع در وسط محوطه بزرگی که صحن نامیده می‌شود قرار دارد.
بنای شکوهمند امامزاده حسین(ع) در حمله مغول و کشمکش‌های دوره صفوی آسیب کلی دیده و بازسازی شده و به جز ضریح نفیس چوبی که از شاهکارهای بی‌ظیر منبت کاری و گره چینی مجوف محسوب می شود و از سال ۸۰۶ هجری باقی مانده، بقیه بنا از آثار صفوی (شاه طهماسب و شاه صفی) و قاجار (ناصرالدین شاه) است.
صحن امامزاده دارای دو در ورودی اصلی شمالی و جنوبی و دو در فرعی شرقی و غربی است. درب شمالی دولنگه است و با ارتفاع سه متر و عرض دو متر و با دماغه‌ای به بلندی سه متر و قطر ۱۲ سانتی‌متر از چوبی بسیار محکم و به طرز بسیار زیبایی با شیوه گره، منبت‌کاری شده است؛ این درب نفیس در دوره شاه‌طهماسب صفوی و با هزینه‌ای برابر با ۱۸ هزار تومان ساخته شده است. درب جنوبی عمارت خاتم‌کاری است که بعضی از قسمت‌های آن ریخته است و درب‌های شرقی و غربی آن ساده است.
آستانه سردر شمالی توسط سعدالسلطنه –فرماندار قزوین در زمان ناصرالدین شاه– بازسازی شده و نقوش هندسی، تزئینات کاشی هشتی زیبای ورودی، درهای بلند و ۶ مناره کوچک بر فراز آن، تشخص ویژه‌ای به بنا بخشیده است. صحن بزرگ امامزاده که با ۵۲ ایوانچه گرداگرد بقعه را فرا گرفته نمونه اعلای هنر کاشی‌کاری و معماری دوره قاجار است.
مقطع داخل حرم به شکل دوازده ضلعی است و در چهار طرف آن چهار رواق بنا شده که درب ورود به حرم از ایوان و رواق شمالی است؛ درهای شرقی و غربی فاقد تزئینات چشمگیر، درِ جنوبی خاتم‌کاری و درِ شمالی از آثار دوره شاه طهماسب صفوی است که با منبت کاری زیبایی تزئین شده و کتیبه‌ای به تاریخ ۹۶۷ هـ.ق دارد. عمارت بقعه که در وسط صحن قرار گرفته، شش گوشه و مزین به آئینه کاری با طرح بتّه‌جقّه و قاب سازی‌هایی بیضوی از گچبری و کاشی‌کاری نفیس است.
دو نگاره دیواری از نقاشان قاجاری در حرم مطهر و کتیبه‌هایی از خوشنویسان آن دوره در چهار رواق کوچک پیرامون حرم خودنمایی می‌کند. سقاخانه هشت ضلعی نسبتاً بزرگی نیز در روبه‌روی بقعه قرار دارد که بر شکوه بنا افزوده است. طرح خاص سر در ایوان اصلی و نوع کیفیت تزئینات و فضاهای داخلی، رسمیبندی فضای داخلی گنبد خانه و تزئینات گچبری همراه با آیینه‌کاری آن، ارتفاع گرفتن پوش بالایی گنبد با تزئینات کاشی به منظور تظاهر بیشتر بنا از فاصله‌های دور، نفاست درها و ضریح، از ویژگی‌های مهم بقعه شاهزاده حسین (ع) به شمار می‌رود.
در ازاره‌های رواق شمالی، ایوان، کفش‌کن‌ها و کف آن‌ها و نیز در ازاره‌های خارج از بنا سنگ‌های مرمر بزرگ و گران‌قیمتی به‌کاررفته که بعضی از قطعات آن بسیار نفیس است.
ازاره داخل حرم و محوطه زیر گنبد را با کاشی‌های گل‌وبوته‌ای برجسته‌ای زینت داده‌اند و کف حرم را با کاشی‌کاری مفروش کرده‌اند و ایوان‌های حرم و سطح داخلی گنبد آیینه‌کاری شده و سطح خارجی گنبد کاشی‌کاری است.
وجود هشت کتیبه تاریخدار در امامزاده حسین(ع)
کتیبه‌ها بزرگ‌ترین و ارزشمندترین متونی هستند که تاریخ ساخت بنا، تجدید بنا و مشخصات فرهنگی و هنری دوره‌ای تاریخ یک مکان را معرفی می‌کنند، در مجموعه آرامگاه امامزاده حسین(ع) مجموعاً هشت کتیبه تاریخدار وجود دارد.
آئینه‌کاری‌های ایوان‌های حرم و سطح داخل گنبد در سال ۱۲۹۳ هجری قمری به‌وسیله حاج محمدباقر امینی آئینه‌کاری شده است و دختر مرحوم محمد قلی‌خان خلعتبری (امیر انتصار) در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی تجدید آئینه‌کاری ایوان را انجام داده است.
حاجی محمدعلی آقا امینی کاشی‌کاری گنبد را در سال ۱۳۱۸ هجری قمری انجام داده و علی‌اکبر آقا فرزند حاجی رحیم آقا قزوینی (صاحب کارخانه پارچه‌بافی) سردابه حرم، کف ضریح و قسمتی از دیوارها را در سال ۱۳۲۰ شمسی مرمت کرده است.
اکبر ساربان نیز مرمت قسمت‌های شرقی را بین سال‌های ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۵ و اداره باستان‌شناسی بدنه و طاق‌های سه ضلع جنوبی را بین سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۷ بر عهده داشته است.
محوطه حیاط آرامگاه یا صحن با مساحتی در حدود ۴۱۰۰ مترمربع از سه طرف شمال، شرق و غرب، مستوی الشکل و از سوی جنوب انحنای هلالی شکل دارد.
دورتادور صحن در سه جانب شرقی، غربی و جنوبی از داخل صحن با دیوارهایی به شکل «طاق‌نما» بناشده است و کلیه ۵۲ طاق‌نما و حجرات با آجرتراش ساخته و با کاشی‌های رنگی تزئین شده‌اند که هر طاق‌نما چهار متر طول و دو متر عرض دارد و کف آن‌ها با قطعات بزرگ سنگ مرمر مفروش است.
طاق‌نمای شمالی در طرفین راهروهای ورودی دارای ۱۰ باب حجره بزرگ است که این حجره‌ها دارای پنجره‌های چوبی با نام ارسی است که هر یک از آن‌ها به آرامگاه خانواده‌ای اختصاص دارد.
در برابر درب بزرگ شمالی روبروی ایوان، طاق‌نمای بزرگی است که از طرف شرق و غرب آن دو راهرو به درازای سه متر و پهنای دو متر به دالان و درب وردی متصل است و زائرین را از درب ورودی و اصلی بنا به صحن راهنمایی می‌کند. سقف دالان‌ها با آجرهای سبز و زرد و سیاه و در طرحی مارپیچی و بسیار زیبا تزئین شده است.
در فاصله بین دالان و ایوان شمالی، حوض آبی از جنس مرمر وجود دارد، کف حیاط صحن و ازاره‌های آن (عمارت اصلی و طاق‌نما) تماماً با قطعات بزرگ سنگ مرمر مفروش است.
انتهای پیام
نظرات