به گزارش ایسنا، قدس نوشت: در چند دهه اخیر افـزایش سـاخت و سـازهای سـاختمانی در شـهرها بـا مصـالح غیـربـومی و جدید مانند کامپوزیت، آجر سفال، سنگ پلاک، گچ، سیمان، فـولاد، شیشه و یا مصـالح کـاملاً صـنعتی و شـیمیایی از قبیـل آلومینیـوم، مـواد پلاسـتیکی، قیـر و مصـالح ترکیبـی همچون آزبسـت‌هـا و ایرانیـت‌ها موجب آسیب‌های زیست محیطی جبران‌ناپذیری می‌شوند، در واقع مصالح جدید و غیربومی مصالحی هستند که پس از تخریـب قابلیت بازیافت ندارند و به عنوان نخاله در محیط زیست انباشته می‌شوند. انتخـاب مصـالح در مناطق جغرافیایی مختلف یکـی از تصـمیمات معمـار در فراینـد طراحی است که اگـر بـه شـکلی صـحیح و با مطالعه صورت نگیرد، جبران خسارت‌های آن دشوار خواهـد بـود.
بر همین اساس امروزه بی‌توجهی به ظرفیت‌های ناشی از کاربرد مصالح بومی و نبود هماهنگی و انطباق معماری با اقلیم منطقه به یکی از دغدغه‌های مهم دانش معماری تبدیل شده و اکنون این پرسش مطرح است که تفـاوت ساخت و ساز بومی با ساختمان‌های جدید چیست و چرا از مصالح بومی در ساخت و سازه‌های جدید استفاده نمی‌شود؟
در حالی که ساختمان‌های قدیمی به ویژه در استان‌های یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان دیوارهای قطور داشتند علاوه بر آنکه وزن ساختمان را به زمین انتقال می‌دادند در فصل زمستان مانع ورود سرما به داخل خانه و در فصل تابستان مانع ورود گرما به داخل ساختمان‌ها می‌شدند، این دیوارها اغلب از جنس سنگ یا خشت خام با روکشی از گل یا کاهگل بودند و قطر دیوار این ساختمان‌ها در برخی از مکان‌ها تا بیش از ۶۰ سانتیمتر گزارش شده است.
اغلب این بناها به‌خصوص معماری‌های بزرگ مربوط به اشراف دارای طاق‌های فوق‌العاده زیبا و منحصر به فرد هستند. این طاق‌ها دارای دهانه‌های عریض بدون هیچ اسکلت نگهدارنده یا امثال میلگرد و… بودند و فقط با مصالح مرسوم زمان خود مانند سنگ، خشت، آجر و… ساخته شده‌اند.
برخی از این عمارت‌ها با توجه به نوع مصالح و فناوری مربوط به ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال پیش هنوز سالم و دست‌نخورده باقی مانده‌اند و این نشان می‌دهد توجه و دقت در نوع ساخت و انتخاب مصالح هر چند قدیمی و فاقد اطمینان، ممکن است بهتر از ساخت بی‌دقت و ذوق با مصالح جدید و مدرن امروزی باشد.
ضرورت توجه به تاریخ شهرسازی
یک عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در پاسخ به این پرسش به اهمیت استفاده از مصالح بومی در ساخت و سازهای مناطق جغرافیایی مختلف اشاره کرده و به ما می‌گوید: استفاده از مصالح بومی یا خاص در مناطق مختلف به ویژه در کشور پهناوری همچون ایران از قدیم باب بوده است و همان طور که تاریخ شهرسازی و معماری کشور نشان می‌دهد در پهنه‌هایی از شمال کشور مصالح چوبی مورد استفاده قرار می‌گرفته، یا در مناطق مرکزی از خشت، گل و سنگ استفاده می‌شده و در مناطق گرمسیری نیز از چوب به عنوان یک منبع تجدیدپذیر و چندکاربردی استفاده شده است.
فریبرز ناطقی الهی با بیان اینکه مصالح بومی مصالحی مفید و سازگار با شرایط محلی بوده است، می‌افزاید: در گذشته سامانه‌های سرمایشی و گرمایشی فعلی نبوده و استفاده صحیح از مصالح می‌توانسته موجب سازگاری سازه در مناطق اقلیمی شود. به عنوان نمونه استفاده از مصالح خشت و گلی و مصالح سنگی در برخی از مناطق کشور در تابستان موجب خنکی و ذخیره سرما و در زمستان موجب ذخیره گرما در خانه‌ها می‌شود.
اهمیت استفاده از مصالح بومی
یک استاد نمونه کشوری در مهندسی سازه و زلزله با انتقاد از استفاده از مصـالح غیـربـومی و جدید در ساخت و سازهای چند دهه اخیر به ما می‌گوید: حدود پنج سال پیش این مسئله با آتش گرفتن نماهای مختلف در تهران و تعدادی دیگر از کشورها مورد توجه قرار گرفت و کنفرانس‌های متعددی نیز برگزار شد که در یکی از این کنفرانس‌ها من هم مقاله‌ای ارائه دادم که استفاده از مصالحی همچون کامپوزیت و شیشه در صورت بروز حوادثی نظیر زلزله چه پیامدهایی برای شهرهای ما دارد و باید این مهم در دستور کار نظام مهندسی و شهرداری قرار گیرد.
دکتر ناطقی الهی ادامه می‌دهد: نماها انواع مختلف دارد البته تا پیش از ورود مصالحی همچون کامپوزیت و شیشه به صنعت ساختمان نیز نماهایی که ما به صورت کلاسیک در ساختمان‌سازی استفاده می‌کردیم از جمله سنگ نماهای خیلی خوبی نبودند زیرا سنگین بودند و به دلیل اینکه اتصال مناسبی با بستر نداشتند احتمال ریزش موجب مجروح یا کشته شدن عابران بود، در واقع تنها نماهای سیمانی بودند که افزون بر ماندگاری مقاوم، کم‌خطر نیز بودند ضمن آنکه با قابلیت کار دست روی آن‌ها قابل تبدیل به اثری هنری بوده‌اند و نمونه آن‌ها در شهرهای مختلف وجود دارد.
خطرآفرینی شیشه‌ها در نمای ساختمان
وی با اشاره به ترویج استفاده از نماهای سبک در سال‌های اخیر می‌گوید: طی چند دهه اخیر صنعت ساختمان کشور به سمت استفاده از نماهای شیشه‌ای، آلومینیومی و یا نماهای کامپوزیت رفته و این نماها در شهرهایی همچون تهران بسیار زیاد است که متأسفانه در زمان وقوع حوادث به طور وحشتناکی خطرساز است.
به‌عنوان نمونه کامپوزیت در زمان آتش‌سوزی بسیار آسیب‌پذیر است و به دلیل قدرت سوزندگی بالا، آتش را از طریق راه‌پله به کل ساختمان انتقال می‌دهد و استفاده از این نما در صنعت ساختمان بسیار خطرناک است، با این حال به دلیل جذابیت ظاهری و اجرای راحت این نما کارفرماها به سمت استفاده از این مصالح رفته و نسبت به معایب و خطرات آن بی‌توجه‌اند در حالی که حتی اگر قرار است از این نماها در ساختمان‌های کوتاه هم استفاده شود، ضرورت دارد تمهیدات لازم برای پیشگیری یا مواجهه احتمالی با خطرات اندیشیده شود.
این استاد نمونه کشوری در مهندسی سازه و زلزله با اشاره به اینکه هنگام وقوع زلزله در شهرها مسئله آتش‌سوزی یکی از عوامل اصلی خواهد بود، ادامه می‌دهد: با توجه به شبکه‌های گازی که داریم بی‌تردید پس از وقوع زلزله در شهرهایی همچون تهران آتش‌سوزی رخ خواهد داد که این مصالح به شدت به گسترش آتش دامن می‌زنند در این صورت حتی اگر از زلزله جان سالم به در ببریم گرفتار آتش‌سوزی خواهیم شد، بنابراین ضرورت دارد استفاده از این قبیل مصالح در صنعت ساختمان در وهله نخست توسط شهرداری‌ها ممنوع شود، سپس سازمان نظام مهندسی برای استفاده از آن‌ها دستورالعمل‌های لازم را تهیه کند تا شهرداری‌ها به استناد آن‌ها بتوانند از به کارگیری این قبیل مصالح در صنعت ساختمان پیشگیری کنند.
گیوتین‌های متحرک در شهر
ناطقی الهی ادامه می‌دهد: نماهای شیشه‌ای نیز هنگام وقوع زلزله مانند گیوتین عمل می‌کنند که اگر شهروندان از زلزله جان سالم به در ببرند بعید است با عبور از کنار این سازه‌ها زنده بمانند و بعید نیست که آمار مصدومان و کشته‌شدگان این قبیل حوادث از آمار مصدومان و کشته‌شدگان زلزله بیشتر شود. بنابراین نباید شهرداری‌ها بدون در نظر گرفتن تمهیدات لازم اجازه استفاده از این مصالح را به عنوان نمای ساختمان بدهند، همچنین ضرورت دارد دستورالعمل‌هایی از سوی سازمان نظام مهندسی برای تعبیه چنین نماهایی لحاظ شود و خود مردم هم در نظر داشته باشند که در حد ممکن به سمت چنین نماهایی نروند و به معماران اجازه ندهند با هیچ توجیهی- جذابیت، راحت‌تر بودن کار و یا ارزان‌تر تمام شدن هزینه‌های ساخت- از این نوع نماها برای ساختمان‌هایشان استفاده کنند.
وی در خصوص چرایی تفاوت ساخت و سازهای جدید با ساختمان‌های قدیمی به ویژه در استان‌های یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان می‌گوید: تا چند دهه پیش در استان‌های یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان برای اینکه انرژی حفظ شود برای خانه‌ها دیوارهای قطور ساخته می‌شد تا تابستان از ورود گرما و زمستان از ورود سرما به داخل خانه‌ها پیشگیری شود، اما اکنون امکان چنین ساخت و سازهایی وجود ندارد؛ چراکه وزن سازه برای ساختمان‌های چندطبقه سنگین می‌شود و در زمان زلزله خرابی‌های وحشتناکی به همراه خواهد داشت. بارها دیده‌ایم و این اتفاق را در مورد ساختمان‌هایی که دیوارهای قطور دارند در زلزله بم و زلزله‌هایی که در جنوب کشور رخ داده تجربه کرده‌ایم زیرا ساختمان‌هایی که دیوارهای قطور دارند به دلیل وزن بالا ترک‌های عمیقی برداشته و مشکلات عدیده‌ای ایجاد شده است، بر همین اساس همواره علم مهندسی روز دنیا توصیه می‌کند مهندسان سازه با انجام پژوهش‌های دقیق بکوشند استفاده از مصالح ترکیبی- یعنی به کارگیری مصالح قدیمی با علم سازه جدید- را در دستور کار خود قرار دهند تا ساخت و سازها به سمت مصالح سبک و مقاوم مانند بتن و اسکلت فولادی پیش روند تا هنگام وقوع حوادثی همچون زلزله رفتاری مشخص و قابل کنترل داشته باشند. ضمن آنکه ضرورت دارد ترکیبی منطقی در نمای ساختمان‌ها ایجاد کرد تا هم از هدررفت انرژی پیشگیری شود و هم با استفاده از سازه سبک در زمان زلزله کنترل بیشتری داشته باشیم.
تأکید بر استفاده ترکیبی از مصالح بومی و به کارگیری فناوری‌های جدید
این استاد نمونه کشور در مهندسی سازه و زلزله ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر کشورهای توسعه یافته بر استفاده ترکیبی از مصالح بومی و به کارگیری فناوری‌های جدید تأکید دارند و بر این باورند که استفاده ترکیبی از مصالح بومی و مصالح مدرن نه تنها در صرفه‌جویی انرژی، انسجام سازه و طراحی زیبایی ساختمان‌ها بسیار تأثیرگذار است، بلکه به لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه است.
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به وضعیت اقلیمی کشور برای مناطق مختلف کشور کدام مصالح موجود برای نمای ساختمان‌ها مناسب است، می‌گوید: به عنوان نمونه مناطق شمال کشور دارای ساختار سبکی است، مناطق میانی و جنوبی نیز هر کدام ساختارهای خاصی دارند، اما در مجموع باید به این چند نکته توجه شود مصالحی که برای نمای ساختمان استفاده می‌شود باید دارای ویژگی‌هایی همچون سبک بودن، داشتن اتصال بسیار خوب با بدنه اصلی سازه و مقاوم بودن در برابر آتش باشد، ضمن آنکه از جنس شیشه نباشد تا احتمال شکنندگی و ریزش بر سر شهروندان وجود نداشته باشد.به گفته دکتر ناطقی الهی در قدیم هم بیشتر رسم بوده بسیاری از ساختمان‌های قدیمی مانند کاخ‌های قدیمی فقط سیمان‌کاری شده و با استفاده از ابزار و هنر ایرانی اشکال زیبایی روی آن ایجاد کرده‌اند و در مناطق مختلف کشور می‌توان از سیمان‌کاری با اثرات معماری منطقه‌ای استفاده کرد. به عنوان نمونه ما در شمال کشور شهرداری رشت را داریم که نمای سیمان‌کاری شده بسیار زیبایی دارد، در یزد و اصفهان نیز نماهای سیمانی متعددی داریم که با به کارگیری ابزار سنتی منطقه به یک اثر هنری تبدیل شده و سال‌ها پایدار است.
گیوتین‌های متحرک در شهر
امروزه اگر در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر قدم بزنید، ساختمان‌های سر به فلک کشیده‌ای که از رنگ‌ها و جنس‌های متفاوت است، را می‌بینید. شاید شما هم به این موضوع اندیشیده باشید که طراحی این گونه ساختمان‌ها چگونه است؟ تفاوت طراحی این ساختمان‌ها با سازه ساختمان‌های قدیمی و دلیل ساخت این ساختمان‌ها چیست؟
- در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
- -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
- -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
- - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
- - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.
نظرات