استخرهای معیشتی، حوضچه‌هایی با ظرفیت بالا برای ذخیره‌سازی آب‌های سطحی هستند که معمولاً در حاشیه روستاها و مناطق کوهستانی احداث می‌شوند. هدف از ساخت این استخرها، جمع‌آوری آب‌های جاری در فصل‌های پرآب و استفاده از آن در فصل‌های کم‌آب است، امری که نقش مؤثری در پایداری کشاورزی، تقویت معیشت خانوارهای روستایی و مقابله با خشکسالی دارد.

این استخرها به‌ویژه در مناطقی که امکان احداث سدهای بزرگ به دلیل مسائل زیست‌محیطی، محدودیت تخصیص آب، یا هزینه‌های بالا وجود ندارد، جایگزینی ارزان‌، سریع‌ و کارآمد به‌شمار می‌روند.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان، در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: ۲۵۰ میلیارد ریال اعتبار برای اجرای طرح استخرهای معیشتی در این استان طی سه سال گذشته تخصیص یافته است.  

مجید جعفری می‌افزاید: این بودجه از محل سفر رئیس‌ جمهوری شهید به استان زنجان تأمین شده بود. ابتدا قرار بود سدهای معیشتی احداث شود، اما به دلیل نیاز به مجوز تخصیص آب از شرکت آب منطقه‌ای و موانع موجود، تصمیم بر این شد که استخرهای معیشتی جایگزین شوند.

وی ادامه می‌دهد: تاکنون شش طرح در استان از محل این اعتبارات تکمیل شده که شامل دو استخر در خرمدره، دو مورد در ماهنشان، یک استخر در طارم و تکمیل کانال آبرسانی سد سهرین در زنجان است. 

به گفته کارشناسان جهاد کشاورزی زنجان، جانمایی استخرها به نحوی صورت گرفته که همه ساکنان روستا از آن بهره‌مند شوند و یکی از زودبازده‌ترین اقدامات در مقابله با کم‌آبی همین استخرها هستند.

نکته مهم درباره این طرح‌ها، میزان مشارکت بالای اهالی روستا و استفاده از سازه‌هایی نوین مانند ژئوممبران در ساخت بدنه است. برای مثال، در روستای پری شهرستان ماهنشان، پروژه‌ای با ظرفیت ۱۱۰ هزار مترمکعب و با اعتباری بالغ بر ۱۰ میلیارد تومان آغاز شده که بخشی از این مبلغ (پنج میلیارد تومان) از محل خودیاری روستاییان تأمین شده است.

علیرضا رضائی مدیر جهاد کشاورزی ماهنشان، می‌گوید: ساخت چنین استخرهایی در مناطق کوهستانی نه‌تنها موجب ذخیره‌سازی آب می‌شود، بلکه زمینه توسعه کشاورزی، سهولت در آبیاری و جلوگیری از هدررفت منابع آب را فراهم می‌کند.

از نگاه یک کشاورز روستایی

کریم ۵۵ ساله، اهل روستای پری ماهنشان، درباره تأثیر این استخر به خبرنگار ایسنا می‌گوید: ما همیشه در تابستان مشکل آب داشتیم، آب چشمه‌ها کم شده و باید با تانکر می‌آوردیم. حالا با این استخر جدید، آب جمع شده برای وقتی که زمین تشنه‌ است. دستمان برای کشاورزی بازتر شده است و دیگر نگران خشک شدن گندم‌ و باغ‌هامون نیستیم.

پروژه اردجین؛ نماد تحقق یک مطالبه قدیمی

یکی دیگر از طرح‌های اجراشده، استخر معیشتی روستای اردجین در خرم‌دره است که در ۱۵ دی‌ ۱۴۰۲ همزمان با دور دوم سفر رئیس‌ جمهوری به استان زنجان با حضور معاون وزیر جهاد کشاورزی به بهره‌برداری رسید. این استخر با ۸۰ هزار مترمکعب ظرفیت، زندگی ۳۲۵ خانوار کشاورز را متحول کرده است.

وضعیت کشوری استخرهای معیشتی

براساس آخرین آمار منتشرشده توسط وزارت جهاد کشاورزی، تاکنون بیش از ۳۲۰ پروژه استخر معیشتی در ۲۳ استان کشور اجرا شده یا در حال بهره‌برداری است. استان‌هایی مانند کرمان، سیستان‌ و بلوچستان، کردستان، فارس و زنجان جزو مناطق پیشرو در اجرای این طرح‌ها هستند.

این پروژه‌ها عمدتاً در مناطق کم‌بارش و پرچالش آبی کشور اجرا می‌شوند و علاوه بر تقویت تاب‌آوری جوامع محلی در برابر خشکسالی، به اشتغال‌زایی، تثبیت جمعیت روستایی، و کاهش مهاجرت به شهرها کمک قابل توجهی کرده‌اند.

استخرهای معیشتی با بهره‌گیری از بارش‌های سیلابی و موقتی، امکان ذخیره‌سازی هزاران مترمکعب آب را در فصول تر فراهم کرده و آن را برای مصارف زراعی، دامداری و باغی در فصول خشک حفظ می‌کنند. کاهش فشار بر آب‌های زیرزمینی، استفاده از این منابع باعث کاهش وابستگی کشاورزان به چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق می‌شود که در مناطق بحرانی مانند ایجرود، خدابنده، ابهر و ماه‌نشان اهمیت دوچندان دارد از جمله مزیت‌های اجرای این طرح است.

ذخیره‌ شده در این استخرها به پایداری فعالیت‌های معیشتی (زراعت، دامداری، پرورش ماهی) کمک کرده و مانع مهاجرت روستاییان می‌شود.

استخرهای معیشتی، به‌ویژه در شرایط تغییر اقلیم و تنش آبی شدید می‌توانند به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای مدیریت کوتاه‌مدت بحران آب در مناطق روستایی و کم‌برخوردار استان زنجان مورد استفاده قرار گیرند. توسعه هدفمند این سازه‌ها با رعایت ملاحظات فنی، زیست‌محیطی و اجتماعی، ضمن حفظ منابع آب، به پایداری اقتصادی و اجتماعی استان نیز کمک خواهد کرد.

انتهای پیام