در عصر کنونی که بسیاری از کشورها مسیر توسعه پایدار را از رهگذر بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و فرهنگی خود می‌پیمایند، صنایع‌دستی و گردشگری به‌عنوان دو رکن مهم در اقتصادهای پویا و مردم‌محور، جایگاهی ویژه یافته‌اند. ایران با تنوع اقلیمی و فرهنگی گسترده، در بسیاری از استان‌ها واجد قابلیت‌هایی منحصربه‌فرد در این حوزه‌هاست. استان زنجان نیز به‌واسطه‌ی برخورداری از میراثی غنی از هنرهای سنتی، طبیعتی چشم‌نواز و آثار تاریخی برجسته، یکی از نقاط درخشان در نقشه فرهنگی و گردشگری کشور به‌شمار می‌رود.
با این حال، بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، حمایت‌های هوشمندانه و توجه ویژه به توسعه‌ی زیرساخت‌های مرتبط است. این نوشتار به بررسی اهمیت توجه به صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان و راهکارهای توسعه آن‌ها می‌پردازد؛ دو حوزه‌ای که می‌توانند نه‌تنها موجب تحول اقتصادی منطقه شوند، بلکه در حفظ و ترویج هویت فرهنگی بومی نیز نقشی حیاتی ایفا کنند.
گردشگری فقط عکس گرفتن و رفتن نیست، زنجیره‌ای‌ست که می‌تواند چرخ تولید را هم بچرخاند، این را یکی از کارشناسان حوزه گردشگری در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: وقتی گردشگر وارد استان می‌شود، نیاز به اقامت، غذا، راهنما، سوغات و خدمات دارد. اگر این خدمات از دل صنایع‌دستی، تولیدات بومی و کسب‌وکارهای محلی بجوشد، گردشگر تبدیل به سرمایه‌گذار سیار می‌شود.
مریم جعفری ادامه می دهد: اما زنجان هنوز در شکل‌دادن به این زنجیره آنچنان موفق نبوده است. سهم صنایع‌دستی از صادرات استان ناچیز است و بسیاری از کارگاه‌های تولیدی یا نیمه‌فعال‌اند یا به دلیل نبود بازار از بین رفته‌اند
وی می افزاید: توسعه گردشگری فقط وابسته به جاذبه‌ها نیست؛ ما نیاز به زنجیره‌ای از خدمات داریم که گردشگر را در استان نگه دارد. هتل‌های استاندارد، مسیرهای دسترسی مناسب، برندینگ محصولات بومی و آموزش نیروی انسانی متخصص، از جمله مواردی‌ست که می‌تواند هم اشتغال‌زایی ایجاد کند و هم اقتصاد محلی را متحول کند.
به اعتقاد این کارشناس اگر روی صنایع‌دستی زنجان مانند چاقو و مس، سرمایه‌گذاری اصولی شود و این محصولات وارد چرخه برندسازی و صادرات شوند، می‌توانند نقشی کلیدی در رونق اقتصادی استان داشته باشند. از طرف دیگر، ساخت هتل‌های متنوع در سطوح مختلف، توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی با استانداردهای روز و برگزاری جشنواره‌های فصلی می‌تواند زمینه را برای حضور پایدار گردشگران فراهم کند. زنجان پتانسیل این را دارد که نه‌تنها مقصدی فصلی، بلکه قطب گردشگری غرب و شمال‌غرب کشور باشد.
به نظر می‌رسد زنجان برای تحقق این اهداف، نیازمند عزم جدی‌تر مسئولان، مشارکت بخش خصوصی و برنامه‌ریزی منسجم‌تری است تا بتواند هم در عرصه ملی و هم بین‌المللی، به جایگاه واقعی خود در حوزه گردشگری و صنایع‌دستی دست یابد.
صنعت چاقوسازی؛ از مهارت تا محدودیت تجهیزات
در حال حاضر بیش از ۶۵۰ کارگاه چاقوسازی در استان زنجان فعالیت دارند و حدود ۲۶۰۰ نفر در این بخش به‌طور مستقیم مشغول به کارند. نماینده توسعه خوشه چاقوی زنجان، مهم‌ترین چالش پیش‌روی این صنعت را نبود تجهیزات تخصصی و فناوری به‌روز می‌داند.
او با بیان اینکه چاقوسازان زنجانی همچنان با دستگاه‌های مکانیکی قدیمی کار می‌کنند، ولی برای ارتقای کمی و کیفی تولید، نیاز به دستگاه‌های پیشرفته و استاندارد داریم. دستگاه‌های فعلی کارایی لازم را ندارند و تولید را با مشکل مواجه کرده‌اند.
در کنار چاقو، هنر مسگری نیز یکی دیگر از نمادهای صنایع‌دستی زنجان است. استادکاران مسگر با بهره‌گیری از روش‌های سنتی و طرح‌های خاص، ظروف مسی را به آثار هنری تبدیل می‌کنند. براساس آمارهای احصا شده استان زنجان ۱۲ هزار هنرمند صنایع دستی دارد که بدون توقع و با کمترین درآمد در حال فعالیت و گذران زندگی هستند
گردشگری و صنایع‌دستی؛ دو بال برای پرواز در مسیر توسعه اقتصادی
با وجود ظرفیت‌های بی‌نظیر گردشگری همچون بازار تاریخی زنجان، مجموعه‌های سلطانیه، مردان نمکی، گنبد سلطانیه، و هنرهای دستی متعدد، هنوز زیرساخت گردشگری استان با حجم بازدیدها همخوانی ندارد. سیدمحسن صادقی، استاندار زنجان، با اشاره به رشد ۴۸ درصدی صادرات استان در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل، می گوید: صادرات از ۴۱۱ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ به ۶۱۲ میلیون دلار در سال ۱۴۰۳ رسیده است. با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری مؤثر بخش خصوصی، هدف‌گذاری ما برای صادرات یک میلیارد دلاری در سال ۱۴۰۴ دور از دسترس نیست.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ظرفیت‌های بی‌نظیر زنجان در حوزه صنایع‌دستی به‌ویژه صنایع مس و چاقو، می افزاید: با وجود قدمت تاریخی این صنایع، هنوز جایگاه واقعی خود را در بازارهای داخلی و خارجی پیدا نکرده‌اند. باید با رویکرد نوین، این صنایع را از حالت سنتی خارج کرده و به بازارهای جدید معرفی کنیم. در این زمینه، اولویت ما معرفی صنعت چاقو و سپس صنایع مس در سطح بین‌المللی است.
ترددها و بازدیدها؛ اعداد امیدوارکننده، نیازمند برنامه‌ریزی
در ایام نوروز ۱۴۰۴، استان زنجان شاهد افزایش چشمگیر حضور گردشگران بود. بیشترین بازدیدها مربوط به موزه ذوالفقاری، گنبد سلطانیه، موزه مردان نمکی، بازار تاریخی، و رختشویخانه بوده است. این ارقام نشان از ظرفیت بالای گردشگری استان دارد، اما کارشناسان تأکید دارند که برای ماندگاری این گردشگران، توسعه اقامتگاه‌ها، معرفی بهتر ظرفیت‌ها و ایجاد جذابیت‌های جدید ضروری است.
در این رابطه سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی زنجان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، می‌گوید: امسال پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه با ثبت بیش از ۲۱ هزار بازدید، در صدر پرمخاطب‌ترین جاذبه‌های تاریخی استان قرار گرفت. پس از آن، موزه مردم‌شناسی رختشویخانه با ۱۶ هزار و ۵۰۰ بازدید و موزه باستان‌شناسی ذوالفقاری با ۱۲ هزار بازدید، در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.
سید میکائیل موسوی با اشاره به رشد ۱۵ درصدی اقامت نوروزی در استان ادامه می‌دهد: بیش از ۳ هزار نفر در تأسیسات گردشگری و۲۵۰۰ نفر در مراکز فرهنگی اقامت داشتند. مابقی نیز از خدمات هتل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی، خانه‌های مسافر و مراکز سنتی بهره‌مند شدند.
روایت میدانی؛ امیدها و انتقادها
در مسیر تهیه این گزارش، گفت‌وگویی کوتاه با یک راننده اسنپ داشتم؛ مردی ۶۰ ساله، اهل شمال که ۲۰ سال است در زنجان زندگی می‌کند. وقتی از او درباره زنجان پرسیدم، لبخند می زند و می‌گوید: اینجا امنیت داره، آب وهواش خوب است، مردم ساده و مهمون‌نوازاند. خیلی از زنجان راضی هستم؛ اما در طرف دیگر، مهسا، دختر ۲۴ ساله زنجانی که در یک گالری هنری کوچک فعالیت می‌کند، نظر دیگری دارد: فضای هنری و فرهنگی در زنجان محدود است. ایده هست، انرژی هست، ولی امکانات نیست. بازار درستی برای صنایع‌دستی نداریم، چاقو، ملیله، چاروق، مس کلی هنر دستی داریم که آنطور که باید شناخته نشده. این ها نظرات دو تن از شهروندان است در حالی که شاید بسیاری نظرات مختلف دیگری داشته باشند.
زنجان اگرچه تاکنون بیشتر با صنایع سنگین، کشاورزی یا معدن شناخته شده، اما اگر بخواهد در مسیر توسعه پایدار و تولید محور گام بردارد، چاره‌ای ندارد جز اینکه از ظرفیت‌های نرم خود بهره بگیرد. گردشگری فرهنگی و صنایع‌دستی نه‌تنها می‌توانند به بازسازی هویت اقتصادی استان کمک کنند، بلکه راهی برای مردمی‌سازی تولید، ارتقای جایگاه اقتصادی زنان و جوانان، و جذب سرمایه‌های کوچک و متوسط نیز هستند. وقت آن رسیده که این ظرفیت‌ها دیگر در حاشیه نباشند.
با نگاهی کل‌نگر به ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی، طبیعی و هنری استان زنجان، می‌توان دریافت که توسعه گردشگری نه‌تنها به‌عنوان یک صنعت مستقل، بلکه به‌عنوان یک زنجیره‌ی ارزش‌مند متشکل از بخش‌های متنوعی چون حمل‌ونقل، اقامت، خوراک، صنایع‌دستی، راهنمایی گردشگران، تبلیغات و آموزش باید مورد توجه قرار گیرد.
زنجیره گردشگری هنگامی اثربخش و پایدار خواهد بود که همه حلقه‌های آن، از مرحله برنامه‌ریزی تا ارائه خدمات به گردشگران، با هم‌افزایی و هماهنگی عمل کنند. بی‌توجهی به هر یک از این اجزا می‌تواند به گسست در این زنجیره منجر شده و از تحقق مزایای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن جلوگیری کند.
توجه نظام‌مند و راهبردی به این زنجیره در استان زنجان می‌تواند ضمن ایجاد اشتغال پایدار، به ارتقاء جایگاه استان در نقشه گردشگری کشور و منطقه بیانجامد و زمینه‌ساز رشد متوازن روستاها و شهرهای کمتر توسعه‌یافته نیز باشد. در نهایت، بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های گردشگری زنجان مستلزم همکاری تنگاتنگ میان دستگاه‌های اجرایی، بخش خصوصی، جوامع محلی و دانشگاهیان است؛ همکاری که آینده‌ای روشن‌تر برای توسعه پایدار استان ترسیم خواهد کرد.
انتهای پیام
نظرات