سیدهاشم مرتضویان، کارگردان و تهیه‌کننده مستند «یک کاج، صد گنجشک» در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: اصفهان شهری مهاجرپذیر محسوب می‌شود، مخصوصاً تعداد مهاجران افغانستانی در اصفهان بیش از دیگر شهرهای ایران است. 

وی افزود: نکته جالب‌توجه اینکه ۴۰۰ سال پیش با شورش افغان‌ها اصفهان آسیب بسیاری از این گروه دید. با این ‌همه، اصفهان امروز پذیرای تعداد زیادی از مردم افغانستان است و در کنار هم یک هم‌زیستی شکل داده‌اند. اولین مهاجرت گسترده آنان نیز به دهه ۶۰ بازمی‌گردد، یعنی زمانی که افغانستان مورد حمله شوروی قرار گرفت. 

این هنرمند با نظر به اینکه مهاجران افغان دو دسته بودند، ادامه داد: یک گروه از مهاجران افغانستانی که تحصیل‌کرده و مرفه بودند با حمله شوروی به اروپا و آمریکا مهاجرت کردند، اما گروهی که سبک زندگی عشیره‌ای داشتند و کم‌بضاعت‌تر بودند، اغلب ایران و پاکستان را برای مهاجرت برگزیدند. تفاوت فرهنگی افغان‌ها و ایرانی‌ها در شهری چون اصفهان خیلی به‌چشم می‌آمد. 

مرتضویان با تأمل در این نکته که به‌مرور جمعیت مهاجران افغان‌ فزونی گرفت، توضیح داد: این افزایش جمعیت در حالی اتفاق افتاد که هرازگاهی موجی از مهاجرهراسی هم بین مردم ایران به‌وجود می‌آمد و هنوز هم است. زمانی که من در دهه ۹۰ به ساخت مستند «یک کاج، صد گنجشک» تصمیم گرفتم، نسل‌های دوم و سوم افغان‌ها که همگی زاده ایران بودند، نظرم را جلب کرد. 

وی با اشاره به اینکه هویت نسل‌های دوم و سوم مهاجران نیازمند توجه بود، ابراز کرد: در تحقیقات اولیه‌ام، پی بردم که مردم افغانستان از برخی جنبه‌ها به سنت‌های خود، به‌خصوص در قبال دخترانشان، همچنان پایبندند. پایبندی به برخی سنت‌ها و زندگی در شهر مدرنی چون اصفهان باعث دوگانگی خاصی می‌شد. 

کارگردان «یک کاج، صد گنجشک» با تأکید بر اینکه این گروه از مهاجران اصفهان از نظر مالی هم وضعیت مطلوبی نداشتند، خاطرنشان کرد: همین وضعیت ضعیف اقتصادی باعث شد، گروهی از افغانان به حاشیه شهر اصفهان رانده شوند. حاشیه‌نشینی هم در تمام دنیا یک معضل به‌حساب می‌آید.

این هنرمند سپس یادآور شد: حاشیه‌نشینان نسبت به شهری که در آن زندگی می‌کنند، نگاه فرهنگی ندارند. همین مسئله همواره می‌تواند سرمنشأ برخی معضلات در آینده شهر باشد. من سرانجام با شخصی آشنا شدم که به این کودکان حاشیه‌نشین آموزش می‌داد. 

کارگردان «یک کاج، صد گنجشک» سپس با نظر به شخص یادشده بیان کرد: این فرد بدون وابستگی به جایی و تنها با تکیه به هزینه و بضاعت خود به کودکان حاشیه‌نشین آموزش می‌داد تا پیامدهای حاشیه‌نشینی را به سهم خود به حداقل برساند. 

مرتضویان با نظر به همان آموزگار ابراز کرد: این شخص حاشیه‌نشینی را خوشایند نظام سرمایه‌داری می‌دانست. به‌باور او نظام سرمایه‌داری می‌خواهد گروهی حاشیه‌نشین خشن و بی‌سواد در جامعه وجود داشته باشد که هم به‌عنوان کارگر از آن‌ها استفاده کند و هم تهدیدی برای شهر باشند. 

وی سپس اظهار کرد: این آموزگار با چنین نگاهی به سراغ حاشیه‌نشین‌های شهر اصفهان رفت و معتقد بود اگر آموزش ببینند و با جریان‌های فرهنگی آشنا شوند، از میزان خطرها و پیامدهای حاشیه‌نشینی کاسته می‌شود. در واقع، حتی اگر این کودکان از سواد کمی برخوردار شوند، باز هم تأثیرات مثبت خود را می‌گذارد. 

این هنرمند با اشاره به اینکه مستند «یک کاج، صد گنجشک» را از زاویه دید آن آموزگار ساخته است، اضافه کرد: فیلم «یک کاج، صد گنجشک» پس از اتمام در ۱۳۹۸ با مسئله کرونا تداخل یافت. از این زمان، مهاجرت که بحث اول دنیا بود، به حاشیه رفت و موضوع کرونا و تأثیرات آن به متن فرهنگی زمان خودش تبدیل شد، بنابراین فیلم من هم در زمان خود چندان دیده و درک نشد. در ایران هم مورد بی‌مهری قرار گرفت.

کارگردان «یک کاج، صد گنجشک» در ادامه توضیح داد: با خاموش‌شدن اخبار کرونا دوباره مهاجرت به بحث روز در دنیا تبدیل شد. من هم به‌دنبال آن برای توزیع و نمایش فیلمم تلاش کردم. تا امروز، «یک کاج، صد گنجشک» ۱۶ حضور بین‌المللی داشته است.

مرتضویان با نظر به افتخارات این فیلم اصفهانی ادامه داد: «یک کاج، صد گنجشک» که سه جایزه بین‌المللی بهترین فیلم مستند را در کارنامه دارد، به‌تازگی به بخش رقابتی جشنواره بین‌المللی «فیلم با اصالت» در آمریکا نیز راه یافته است. جشنواره‌ها هرکدام رویکرد خاص خودشان را دارند، بااین‌حال هر زمان که جنگی اتفاق بیفتد، موجی از مهاجرت شکل می‌گیرد و همین مسئله از سوی جشنواره‌های فیلم نیز زیر ذره‌بین می‌رود. خود من انتظار داشتم این اثر در جشنواره‌های اروپایی بیش‌تر دیده شود، اما هم‌اکنون در جشنواره‌های آمریکایی وضعیت بهتری دارد. 

انتهای پیام