این روزها شاهد گسترش پیج‌ها و صفحاتی در شبکه‌های اجتماعی هستیم که با عنوان‌های جذابی مثل «درمان قطعی اضطراب در سه روز» یا «تست شخصیت شناسی معجزه‌آسا» توجه کاربران را جلب می‌کنند. اما آیا این محتواها واقعاً پایه علمی دارند؟ متأسفانه بسیاری از این مطالب نه تنها مفید نیستند، بلکه می‌توانند خطرناک هم باشند.  

مشکل اصلی اینجاست که این محتواهای زرد با ارائه راهکارهای ساده‌انگارانه، افراد را از مراجعه به متخصص بازمی‌دارند. وقتی کسی با خواندن چند پست خود را مبتلا به اختلالات روانی تشخیص می‌دهد، یا با توصیه‌های غیرحرفه‌ای سعی می‌کند مشکلات جدی را حل کند، ممکن است وضعیتش بدتر هم بشود. از طرفی، برخی از این صفحات صرفاً برای جذب مخاطب و فروش محصولات غیرمعتبر فعالیت می‌کنند.  

یک فرد برای تشخیص محتوای علمی از غیرعلمی باید به چه نکاتی توجه کند؟ چگونه می‌تواند یک صفحه مجازی روانشناسی را راستی آزمایی کند. یک روانشناس حرفه‌ای چه نکاتی را در فضای مجازی رعایت می‌کند؟ این‌ها سوالاتی هستند که فرد در مواجهه با صفحات روانشناسی با آن‌ها روبه رو می‌شود. روز روان‌شناس و مشاور بهانه‌ای شد تا با یک متخصص روانشناس بالینی به گفت‌وگو بپردازیم تا پاسخ سوالاتمان را دریافت و بیشتر درباره خطرات این محتواها و راه‌های تشخیص منابع معتبر صحبت کنیم.

مرجان انصاری، روانشناس بالینی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به چالش‌های متخصصان روانشناسی در فضای مجازی اظهار کرد: فضای مجازی به ویترینی تبدیل شده که افراد با کمترین هزینه، باورها، سبک زندگی و حتی تفریحات خود را به نمایش می‌گذارند؛ متأسفانه روانشناسان در این فضا غریب هستند، چرا که بخش عمده‌ محتوای مجازی صرفاً برای سرگرمی تولید می‌شود.

انصاری با بیان اینکه روانشناسی یک علم انسان‌شناختی است، افزود: فضای مجازی از متخصصان می‌خواهد تخصص خود را مانند یک کالای تجاری عرضه کنند؛ این برای روانشناسی که سال‌ها مطالعه و دغدغه‌های انسانی دارد، چالشی بزرگ است. محصول ما معمولاً حاضر و آماده نیست؛ نه می‌توانیم محتوای تخصصی را به صورت لقمه‌ آماده ارائه دهیم و نه اخلاقاً مجاز به خلاصه‌سازیِ غیرعلمی آن برای جذابیت در پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام هستیم.  

بی‌نظمی در تولید محتوا و تهدید اعتبار روانشناسی  

وی با انتقاد از بی‌نظمی موجود در تولید محتوای روانشناسی تصریح کرد: در دانشگاه، نحوه‌ تبدیل روانشناسی به کسب‌وکار آموزش داده نمی‌شود؛ بنابراین بسیاری از همکاران به‌صورت آزمون و خطا و بر اساس سلیقه‌ شخصی عمل می‌کنند، این مسئله سه گروه مشکل‌ساز ایجاد کرده است؛ بلاگرهای غیرمتخصص که حین آرایش یا فعالیت‌های روزمره، توصیه‌های روانشناختی می‌کنند، دانشجویان روانشناسی که زودتر از موعد اقدام به تولید محتوا می‌کنند و همکارانی با مدارک معتبر که محتوایشان صرفاً تبلیغ دوره‌های آموزشی یا جذب مخاطب است.  

این روانشناس بالینی هشدار داد: محتوای غیرعلمی اما جذاب، به‌سرعت ویرال می‌شود و ذائقه‌ عمومی را تخریب می‌کند؛ این روند هم اعتبار حرفه‌ای روانشناسی را تضعیف می‌کند و هم توانایی تفکر عمیق را از جامعه می‌گیرد. ضروری است متخصصان با رعایت اخلاق حرفه‌ای، مرزهای تولید محتوا را مشخص کنند و از ورود به حوزه‌های آسیب‌شناختی بدون پشتوانه‌ علمی بپرهیزند.

وی با بیان اینکه یکی از برترین ویژگی‌های انسانی یعنی تفکر عمیق در حال از دست رفتن است، تأکید کرد: ما در حال غرق شدن در دریایی از محتوای مبتذل و پیش پاافتاده هستیم که تهدیدی جدی برای عمق فکری انسان محسوب می‌شود.

این متخصص حوزه روانشناسی با ابراز نگرانی از پیامدهای این روند، تصریح کرد: متأسفانه امروزه شاهد افت چشمگیر اعتبار روانشناسی هستیم، چرا که افراد پس از مطالعه چند پست ساده در شبکه‌های اجتماعی، تصور می‌کنند به تمامی مفاهیم روانشناسی مسلط شده‌اند؛ در مهمانی‌ها شاهدیم که هر فردی خود را متخصص روانشناسی می‌داند و نظراتش را مبتنی بر همان محتوای سطحی مجازی ارائه می‌دهد، این مسئله یک آسیب اجتماعی جدی به شمار می‌رود.

معیارهای یک پیج روانشناسی قابل اعتماد

انصاری با تشریح معیارهای یک پیج روانشناسی قابل اعتماد، عنوان کرد: یک صفحه معتبر روانشناسی هرگز از شعارهای پوچ و وعده‌های غیرواقعی مانند با ما در سه قدم به موفقیت می‌رسی! استفاده نمی‌کند؛ روانشناسی علمی است که اساساً با چنین ادعاهای اغراق‌آمیزی در تضاد است.

وی با انتقاد از برخی صفحات مدعی روانشناسی، افزود: متأسفانه شاهدیم برخی صفحات با ادعاهای پیامبرگونه مانند (رسالت من نجات شماست) یا (من شفابخش دردهای تو هستم) فعالیت می‌کنند، اینگونه ادعاها نه تنها غیرعلمی است، بلکه می‌تواند خطرناک هم باشد.

حریم خصوصی مراجعان؛ خط قرمز غیرقابل عبور

این روانشناس بالینی با تأکید بر اهمیت حفظ اسرار مراجعان، هشدار داد: انتشار حتی جزئیات تغییر یافته از جلسات مشاوره و داستان مراجعان، نقض آشکار اصول اخلاقی حرفه‌ای است؛ ممکن است مراجعه کننده با مشاهده داستانش حتی با تغییر نام دچار احساس شرم و نقض حریم شخصی شود.

انصاری از تمامی فعالان این حوزه خواست تا مسئولیت اجتماعی خود را جدی بگیرند و با تولید محتوای علمی و اخلاقی، مانع از گسترش این روند نگران‌کننده شوند، همچنین پیشنهاد داد کاربران فضای مجازی برای دریافت اطلاعات روانشناسی، تنها به صفحات دارای مجوز رسمی و متخصصان دارای پروانه معتبر مراجعه کنند.

این روانشناس بالینی با اشاره به علمی بودن رشته روانشناسی عنوان کرد: روانشناسی رشته‌ای است که بخش عمده آن مبتنی بر آزمایش‌های علمی انجام شده در آزمایشگاه‌ها، تست‌های معتبر و رویکردهای نظام‌مند است. اگر در فضای مجازی با فردی مواجه شدید که رویکرد مشخصی ندارد و ادعا می‌کند سبک شخصی خود را ایجاد کرده، به تخصص او شک کنید.

هشدار درباره استفاده نابجا از جملات انگیزشی  

این متخصص بیان کرد: گفتن جمله‌هایی مانند «بلند شو آفتاب بگیر» به فردی که درگیر افسردگی شدید است، دقیقاً مانند این است که به فردی با پای شکسته بگوییم بلند شو فوتبال بازی کن؛ این جملات در موارد خاصی مانند مانیا (شیدایی) می‌توانند منجر به تصمیمات خطرناک و جبران‌ناپذیر شوند.

انصاری با اشاره به آسیب‌پذیری برخی افراد گفت: برای بعضی افراد، آخرین دارایی‌شان همان امید کوچکشان است که متأسفانه با توصیه‌های نادرست ممکن است از بین برود؛ بعضی افراد یاد گرفته‌اند چگونه مطالب علمی و غیرعلمی را با هم ترکیب کنند تا تشخیص واقعیت سخت شود.

این روانشناس بالینی اعلام کرد: محتوای علمی قطعی‌گویی نمی‌کند، برچسب نمی‌زند و با احتمالات پیش می‌رود. اگر مطلبی ادعا کرد همه پاسخ‌ها را دارد، به آن شک کنید، روانشناسی اصولاً نگاه سیاه و سفید ندارد و به سرعت افراد را قانع نمی‌کند.

انصاری با بیان اینکه روانشناسی هنوز در حال رشد است و ضرورت دارد خط‌قرمزهای مشخصی تعیین شود، یکی از مهم‌ترین این خط‌قرمزها را رازداری حرفه‌ای دانست و افزود: روانشناس حق ندارد اطلاعات مراجعان را ، مگر در موارد خاص مانند خطر خودکشی یا آسیب به دیگران فاش کند.

راهکارهای ارتقاء فضای مجازی روانشناسی  

این متخصص راه‌حل بهبود فضای مجازی را فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشیدن به مردم دانست و گفت: متخصصان باید به جامعه کمک کنند تا روانشناسی واقعی را از غیرواقعی تشخیص دهند؛ هر روانشناسی که قصد فعالیت در فضای مجازی را دارد، ابتدا باید هویت حرفه‌ای، ظرفیت‌ها و اهداف خود را به دقت مشخص کند.

انصاری در پایان بیان کرد: ارتقاء استانداردهای حرفه‌ای مستقیماً منجر به افزایش کیفیت خدمات و رضایت مراجعان می‌شود و از همکاران می‌خواهم برای رشد این رشته نوپا در ایران، بیش از پیش به اصول اخلاقی پایبند باشند.

انتهای پیام