خلیج فارس، این آبراه استراتژیک، فراتر از یک منبع عظیم نفت و گاز، همواره در مرکز تحولات ژئوپلیتیکی منطقه و جهان قرار داشته است. اهمیتی که از یک سو، ناشی از نقش حیاتی آن در تامین انرژی جهان است و از سوی دیگر، مرهون موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی که آن را به گذرگاهی کلیدی در تجارت جهانی بدل کرده است.

اما این اهمیت استراتژیک، همواره با چالش‌ها و تنش‌های گوناگونی همراه بوده است. رقابت‌های منطقه‌ای، مداخلات قدرت‌های فرامنطقه‌ای و تهدیدات زیست‌محیطی، همگی بر این پهنه آبی و کشورهای حاشیه آن سایه افکنده‌اند.

نبض انرژی جهان در تلاطم امواج بحران

خلیج فارس، با در اختیار داشتن بیش از نیمی از ذخایر نفتی جهان، همچنان مهمترین منبع تامین انرژی جهان به شمار می‌رود. تنگه هرمز، گلوگاه این آبراه، روزانه شاهد عبور میلیون‌ها بشکه نفت است که به بازارهای جهانی روانه می‌شوند. هرگونه اختلال در این مسیر، می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای اقتصاد جهانی داشته باشد.

با این حال، این وابستگی جهانی به منابع انرژی خلیج فارس، خود به عاملی برای تشدید تنش‌ها در منطقه تبدیل شده است. حضور نظامی قدرت‌های فرامنطقه‌ای، به بهانه حفظ امنیت این آبراه، نه تنها نتوانسته به ثبات آن کمک کند، بلکه خود به پیچیده‌تر شدن معادلات امنیتی منطقه دامن زده است.

رقابت‌های منطقه‌ای و سایه جنگ

رقابت‌های دیرینه بین کشورهای حاشیه خلیج فارس، به ویژه بین ایران و عربستان سعودی، یکی از مهمترین عوامل بی‌ثباتی در این منطقه است. اختلاف نظرها در مورد مسائل مختلف، از جمله بحران یمن، برنامه هسته‌ای ایران و مسائل مرزی، همواره بر روابط این کشورها تاثیر گذاشته و خطر بروز درگیری را افزایش داده است.

علاوه بر رقابت‌های منطقه‌ای، دخالت قدرت‌های فرامنطقه‌ای نیز به پیچیدگی اوضاع افزوده است. حمایت این قدرت‌ها از طرف‌های مختلف در مناقشات منطقه‌ای، باعث شده تا این مناقشات طولانی‌تر و خونین‌تر شوند.

تهدیدات زیست‌محیطی؛ زنگ خطر برای آینده

خلیج فارس، علاوه بر چالش‌های سیاسی و امنیتی، با تهدیدات جدی زیست‌محیطی نیز مواجه است. استخراج و انتقال نفت، آلودگی‌های صنعتی و شهری، و تغییرات اقلیمی، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اکوسیستم این منطقه وارد کرده‌اند.

تخریب زیستگاه‌های دریایی، کاهش جمعیت آبزیان و افزایش دمای آب، از جمله پیامدهای ناگوار این تهدیدات هستند. اگر تدابیر جدی برای مقابله با این تهدیدات اتخاذ نشود، آینده خلیج فارس و کشورهای حاشیه آن با خطر جدی مواجه خواهد شد.

فرصت‌های پیش رو؛ راهی به سوی صلح و توسعه

با وجود چالش‌های متعدد، خلیج فارس همچنان دارای فرصت‌های بالقوه برای توسعه و همکاری است. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه زیرساخت‌های گردشگری، و تقویت همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی بین کشورهای منطقه، می‌تواند به ایجاد ثبات و رونق در خلیج فارس کمک کند.

دیپلماسی فعال و گفت‌وگوهای سازنده بین کشورهای منطقه با میانجی‌گری سازمان‌های بین‌المللی، می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد اعتماد متقابل منجر شود.

خلیج فارس، یک منطقه استراتژیک با اهمیت جهانی، نیازمند توجه و رویکردی جامع و متوازن است. حفظ ثبات، امنیت و محیط زیست این منطقه، نیازمند همکاری و تعامل سازنده بین کشورهای منطقه و جامعه بین‌المللی است. تنها از طریق دیپلماسی، همکاری و سرمایه‌گذاری در توسعه پایدار، می‌توان از پتانسیل‌های خلیج فارس به نحو احسن بهره‌برداری کرد و آینده‌ای روشن برای این منطقه رقم زد.

خلیج فارس، هویت، تاریخ و فرصت؛ نیازمند حفاظت و بهره‌برداری خردمندانه

 دکتر احمد زاهری، رئیس جهاد دانشگاهی هرمزگان و عضو هیئت علمی دانشگاه، در گفت‌وگو با ایسنا؛ بر اهمیت ویژه خلیج فارس از منظر هویتی، تاریخی و فرصت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی تاکید کرد.

دکتر زاهری با بیان اینکه خلیج فارس فراتر از یک پهنه آبی است، اظهار کرد: خلیج فارس صرفاً یک پهنه آبی نیست؛ یک هویت است، یک تاریخ است و یک منبع تمام‌نشدنی از فرصت‌ها و چالش‌ها.

وی با اشاره به دو موضوع حائز اهمیت در مورد خلیج فارس، افزود: دو موضوع در مورد خلیج فارس اهمیت ویژه‌ای دارند: اول، حفظ اصالت نام و هویت تاریخی آن در برابر تحریف‌ها و دست‌اندازی‌های بیگانگان. دوم، بهره‌برداری پایدار و خردمندانه از منابع این دریا برای توسعه اقتصادی و رفاه مردم منطقه.

زاهری، در خصوص راهکارهای حفظ اصالت نام خلیج فارس، تصریح کرد: این یک وظیفه ملی است. باید از تمام ظرفیت‌های دیپلماسی عمومی، رسانه‌ها، نهادهای علمی و فرهنگی استفاده کنیم. برگزاری همایش‌های بین‌المللی، تولید محتوای رسانه‌ای مستند و جذاب، تدوین کتب درسی دقیق و مستند، و حمایت از پژوهش‌های تاریخی و جغرافیایی می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.

او در ادامه با اشاره به اهمیت بهره‌برداری پایدار از منابع خلیج فارس، نسبت به رویکردهای کوتاه‌مدت گذشته در این زمینه ابراز نگرانی کرد و گفت: متاسفانه، در گذشته، بهره‌برداری از منابع خلیج فارس با رویکردی کوتاه‌مدت و بدون توجه به مسائل زیست‌محیطی انجام شده است. باید به سمت توسعه فناوری‌های نوین، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت یکپارچه منابع دریایی حرکت کنیم. همچنین، آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم محلی در مورد اهمیت حفظ محیط زیست خلیج فارس بسیار مهم است.

زاهری در خصوص نقش جهاد دانشگاهی در این زمینه، با اطمینان خاطر بیان کرد: جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد علمی و پژوهشی، می‌تواند نقش مهمی در هر دو زمینه ایفا کند. ما آمادگی داریم تا با همکاری سایر نهادها و سازمان‌ها، پروژه‌های پژوهشی کاربردی در زمینه حفظ هویت تاریخی خلیج فارس و بهره‌برداری پایدار از منابع آن تعریف و اجرا کنیم. همچنین، می‌توانیم با برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌ها به توانمندسازی نیروی انسانی متخصص در این زمینه‌ها کمک کنیم.

انتهای پیام