عصر سه‌شنبه ششم خرداد ماه که خبر رای مثبت «ایکوموس» و راهیابی پرونده ثبت «دره خرم‌آباد» به «کمیته جهانی میراث» منتشر شد، عده‌ای از کنشگران و فعالان رسانه‌ای و مجازی، نسبت به محتوای این خبر تاریخی واکنش‌های منفی نشان دادند و با استناد به بخشی از اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان در خصوص جوابیه ایکوموس (نهاد مشورتی وابسته به سازمان بین‌المللی یونسکو) مبنی بر اینکه «دره خرم‌آباد با محوریت مکان‌های پیش از تاریخ واجد ارزش جهانی شناخته شده و ثبت آن به کمیته میراث جهانی توصیه شده است و پس از تکمیل پژوهش‌های باستان‌شناختی و میان‌رشته‌ای تپه «فلک‌الافلاک» و انتشار نتایج آنها، این مجموعه تاریخی مجدداً مورد بررسی قرار خواهد گرفت.»؛ جزئیات پرونده ثبت جهانی این دره تاریخی را به چالش کشیده و آن را به کوتاهی مسئولان ذیربط نسبت دادند.
در این راستا عطا حسن‌پور -مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان- امروز هشتم خرداد ماه در جلسه‌ای که به همت «بنیاد ایران‌شناسی شعبه لرستان» و با حضور نمایندگان تشکل‌های مردم‌نهاد، فعالان فرهنگی اجتماعی و خبرنگاران در سالن اجتماعات این اداره‌کل برگزار شد، با اشاره به جایگاه کشور از نظر ثبت جهانی آثار تاریخی گفت: جمهوری اسلامی ایران در رتبه‌بندی ثبت جهانی آثار تاریخی جزء ۱۰ کشور اول به شمار می‌رود و با ۲۸ اثر ثبت شده، مقام نهم دنیا را دارد که «دره خرم‌آباد» بیست و نهمین اثر ثبتی ایران خواهد بود.
وی در پاسخ به واکنش‌های رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی به تغییر عنوان اثر در پرونده ثبت جهانی و ابهاماتی درخصوص حذف قلعه فلک‌الافلاک، تصریح کرد: برداشت منتقدان درخصوص عنوان اثر درست نیست؛ چراکه دره خرم‌آباد از سال ۲۰۰۷ با همین عنوان در فهرست موقت یونسکو به ثبت رسیده است و هیچ کشوری نمی‌تواند بدون ثبت در فهرست موقت، موفق به ثبت جهانی یک اثر شود.
پل‌های تاریخی لرستان در فهرست موقت قرار دارند
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با بیان اینکه در حال حاضر دو اثر در فهرست موقت قرار دارند، افزود: پل‌های تاریخی لرستان هم در فهرست موقت قرار دارند.
حسن‌پور ادامه داد: وقتی اثری از فهرست موقت، نامزد فهرست جهانی می‌شود توسط «ایکوموس» یا همان نهاد مشورتی وابسته به یونسکو مورد ارزیابی قرار گرفته و پرونده ثبت جهانی در این نهاد کاملا محرمانه بوده و پلمب می‌شود و تا زمان بارگذاری نتایج ارزیابی در سایت رسمی ایکوموس، هیچ امکانی برای رایزنی و تقلب وجود نداشته و هیچک‌س از سرنوشت پرونده اطلاعی ندارد.
وی اضافه کرد: بعد از اعلام نظر ارزیاب در ایکوموس، پایش گزارش ارسالی با هدف کسب ارزش‌های برجسته جهانی اثر آغاز می‌شود و هر اثری که حداقل یک ارزش برجسته را دارا باشد قابل ثبت خواهد بود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با بیان اینکه برای پرونده‌های ثبت جهانی در ایکوموس چهار سرنوشت متصور است، بیان کرد: ثبت اثر، عدم ثبت، به تعویق افتادن(دیفر) و برگشت اثر برای رفع مشکلات حفاظت و مدیریت(ریفر) در انتظار پرونده‌های ارسالی برای ثبت جهانی است که در دهه اخیر، پرونده‌های ایران عموما به تاخیر افتاده و یا بازگشت داده شده که به عنوان نمونه می‌توان به «هگمتانه»، «منظر فرهنگی ماسوله»، «ارسباران»، «منظر باستان‌شناسی ساسانی» و ده‌ها اثر تاریخی دیگر از سال ۲۰۰۳ تاکنون اشاره کرد و خیلی به ندرت اتفاق افتاده که اثری در مرحله ایکوموس ثبت موقت شود.
بیش از ۹۵درصد مسیر ثبت جهانی را پیموده‌ایم
حسن‌پور با بیان اینکه ششم خرداد ماه جاری، خلاصه جوابیه ایکوموس بارگذاری و اصل جوابیه به شماره ۱۷۴۴ برای عموم قابل دسترس است، اضافه کرد: این پرونده کاملا شفاف است و هر کس اطلاعات اندکی از روند ثبت جهانی داشته باشد می‌داند بهترین رای صادر شده و دستمان را برای اضافه کردن تپه فلک‌الافلاک باز گذاشته است. پس بیان تعابیر غیرعلمی و غیرتخصصی ناامیدی را به جامعه تزریق نکنیم.
وی خاطرنشان کرد: این یک افتخار تاریخی ماندگار است که دره خرم‌آباد بدون هیچ مشکلی از نظر ایکوموس در فهرست موقت ثبت قرار گرفته است و بدین معناست که ما ۹۵ درصد مسیر را پیموده‌ایم و در کمیته میراث جهانی فقط تاییدیه را دریافت خواهیم کرد که این پس از سال‌ها مشقت حاصل شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با بیان اینکه کمیته میراث جهانی دارای ۲۱ عضو است که چهل و هفتمین جلسه آن با موضوعات مختلف از جمله ثبت جهانی دره خرم‌آباد در تیرماه سال جاری در مقر یونسکو در پاریس برگزار می‌شود، در پاسخ به ابهامات منتقدان درخصوص حذف «قلعه فلک‌الافلاک» از پرونده ثبت، اظهار کرد: عنوان اثر در پرونده از ابتدا «دره خرم‌آباد» با همه پیوست‌های آن بود و به دلیل دغدغه‌هایی که وجود داشت مجموعه به آن اضافه شد و تک تک بناهایی مانند قلعه که محل موزه باستان‌شناسی است به این پرونده گره خورده است.
وی اضافه کرد: دره خرم‌آباد از تنگ شبیخون و «غار کلدر» در شمال تا «غار کنجی» در جنوب و «غار یافته» در غرب گسترده شده است و مساحتی بالغ بر ۴۱۴ هکتار عرصه و حریم بیش از ۷۰۰۰ هکتار را شامل می‌شود یعنی کل دره ثبت می‌شود؛ پس «چون که صد آمد نود هم پیش ماست».
نباید با نگاه غیرتخصصی این دستاورد بزرگ را نادیده بگیریم
حسن‌پور تصریح کرد: نباید با نگاه غیرتخصصی این دستاورد بزرگ را نادیده بگیریم، به عنوان مثال آیا می‌شود برای یک ملک سندی صادر اما اجزای درون آن قید نشوند؟ آیا می‌شود گردشگر به دره خرم‌آباد بیاید اما از دیدن مجموعه فلک‌الافلاک و موزه صرف نظر کند. مرکزیت این ثبت با مجموعه فلک‌الافلاک است.
وی با تاکید براینکه آیا می‌شود دره خرم‌آباد با مکان‌های پیش از تاریخ ثبت شود و مجموعه فلک‌الافلاک که موزه باستان‌شناسی و محل نگه‌داری یافته‌های این دره است، جزء آن نباشد، بیان کرد: موزه یکی از پیوست‌هایی است که مکان‌های پیش از تاریخ را به فلک‌الافلاک پیوند می‌زند و یا بنایی مثل باشگاه افسران که مرکز گردهمایی و راهنمایی گردشگران است و در مجموعه قرار دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با بیان اینکه ایکوموس دره را با محوریت مکان‌های پیش از تاریخ پذیرفت و این عنوان راه را برای الحاق تپه فلک‌الافلاک که قلعه نیز جزئی از آن است باز گذاشت، اضافه کرد: عنوان سایت‌های پیش از تاریخ، پیشنهاد ایکوموس برای تسهیل در الحاق تپه در مراحل بعدی بود. از نظر آنان، این تپه از ارزش‌های برجسته بالقوه برخوردار است به هر حال تشخیص با ایکوموس و کمیته جهانی میراث است و ما هر آنچه اطلاعات نیاز بوده از ویژگی‌های باستان‌شناسی، معماری، استراتژیک، آب، فنی و ... را ارسال کرده‌ایم.
پیش از این هیچ کاوش علمی در تپه فلک‌الافلاک صورت نگرفته بود
حسن‌پور با اشاره به حساسیت ایکوموس نسبت به عدم فعلیت یافتن ارزش‌های برجسته جهانی بالقوه تپه فلک‌الافلاک گفت: در تریبون‌های مختلف تکرار کرده‌ایم که مجموعه فلک‌الافلاک شامل یک تپه باستانی است که بعد از سال‌ها توانستیم آن را مورد کاوش علمی قرار دهیم در حالی که تاکنون هیچگونه کاوش علمی نظام‌مند منجر به نتیجه‌ای در آن انجام نشده و براساس معیار متریک که منسوخ شده، کاوش شده بود که برای ما قابل استناد نیست و مجبور شدیم کاوش‌ها را از سر بگیریم.
وی با بیان اینکه در کاوش لایه لایه از این تپه تاریخی که توسط «دکتر حمزه قبادی» انجام شد به حدود دوره مس و سنگ یعنی ۵۶۰۰ سال آثار زیست بشر در این تپه رسیدیم، بیان کرد: یکی از ایرادهایی که ایکوموس وارد کرده همین است؛ آنها در نامه محرمانه خود، ارزش‌های برجسته بالقوه تپه را پذیرفته و از به فعلیت نرسیدن آن اظهار نگرانی کردند از این‌رو اطراف محل تپه مورد گمانه‌زنی قرار خواهد گرفت و در مرحله بعدی به الحاقات پرونده اضافه خواهد شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان خاطرنشان کرد: مجموعه فلک‌الافلاک به پرونده دره خرم‌آباد الحاق می‌شود و قرار نیست پرونده جدیدی برای آن تشکیل دهیم.
حسن‌پور گفت: پس از گزارش ارزیاب یونسکو در شهریور و ارسال گزارش نهایی، ایکوموس طی دو مرحله مکاتبه کرد، اطلاعات درخواستی در مکاتبه اول ارسال شد و در مکاتبه دوم کاوش غارهایی مانند «غار قمری» درخواست شده بود و دلیلشان این بود که کاوش قبلی در دهه ۶۰ میلادی انجام شده است بنابراین کاوش غار قمری با رویکرد «گاه‌نگاری» از سر گرفته شد که تاثیر بسیار زیادی در روند پرونده ثبت جهانی داشت.
موزه باستان‌شناسی فلک‌الافلاک نقطه قوت بود
وی، راه‌اندازی موزه باستان‌شناسی مجموعه فلک‌الافلاک را از نقاط قوت در فرآیند ثبت جهانی دانست و افزود: مجموعه فلک‌الافلاک با همه بناها در ثبت جهانی تاثیرگذار بوده است باشگاه افسران به عنوان مرکز گردهمایی تورهای گردشگری، موزه باستان‌شناسی با عنوان «یکصدهزار سال تاریخ زیست بشر»، تپه باستانی و مرکز اسناد همه از عناصر مهم این فرآیند به شمار می‌روند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با اشاره به جوابیه شماره ۱۷۷۴ ایکوموس درخصوص ثبت جهانی دره خرم‌آباد یادآور شد: ایکوموس به چند مورد حساسیت دارد و مهم‌ترین آنها مسئله حفاظت، اصالت، یکپارچگی و مدیریت است که خوشبختانه پرونده ثبت جهانی دره خرم‌آباد رای مثبت را در همه این موارد به دست آورده است و هیچگونه چالشی در آینده نخواهیم داشت. درواقع در کنار عرضه تاریخ و تمدن به دنیا، هدف از ثبت، حفاظت از این هویت تاریخی است و معمولا پرونده‌ها در این خصوص به مانع برخورد می‌کنند که ما از این مرحله عبور کردیم.
حسن‌پور گفت: در جوابیه ایکوموس آمده است که «ایکوموس معتقد است وضعیت حفاظت از اثر نامزد شده درمجموع خوب است» تنها گودال جلوی «غار گیلوران» باید محافظت شود و این گودال در زمان کاوش ایجاد شده که ترانشه آن هنوز باز و در معرض عوامل محیطی قرار دارد و این حساسیت شدید ایکوموس را نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: همچنین در ادامه این جوابیه تاکید شده «ایکوموس معتقد است که وضعیت حفاظت درمجموع خوب است و عواملی که بر مجموعه‌های نامزدشده تاثیر می‌گذارند به طور کلی کنترل شده‌اند.» و برای غارهای «کَلدر»، «یافته، «قَمری»، «گیلوران»، «کُنجی» و «گَراَرجِنه» نظر زمانی منسجمی در مورد پراکندگی، تعامل، رفتارهای اجتماعی، استراتژی سازگاری، معیشت، ابزارسازی و سایر جنبه‌های توسعه جوامع ماقبل تاریخ ارائه می‌دهد.
پتانسیل باستان‌شناسی تپه فلک‌الافلاک هنوز مشخص نشده است
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان تصریح کرد: اعتقاد ایکوموس بر این است که این بخش‌ها در کنار هم پتانسیل برآورده کردن الزامات ارزش جهانی برجسته را تحت یک روایت کاملا اصلاح شده و مجموعه‌ای از پیکربندی‌های مجدد دارند.
«ایکوموس معتقد است که پتانسیل باستان‌شناسی تپه فلک‌الافلاک هنوز مشخص نشده است درواقع از آنجا که تحقیقات علمی این مرحله به طور قطع اثبات کرد دولت عضو می‌تواند در مرحله بعدی درصورت کشف شواهد ملموس و قابل توجه بیشتر از دوره پارینه‌سنگی جدید توسط تحقیقات باستان شناسی و علمی و در صورت کمک به ارزش جهانی برجسته بالقوه، گنجاندن تپه در مجموعه شما را بررسی می‌کند.»
وی با یادآوری اینکه یکی از دلایلی که در سال ۲۰۰۷ هیچ مدیری به پرونده موقت ثبت جهانی دره خرم‌آباد ورود نکرد همین مشکلات مجموعه فلک‌الافلاک بود، گفت: این پرونده به دلیل عدم فعلیت ارزش‌های بالقوه فلک‌الافلاک و موانعی که داشت همیشه در سازمان میراث فرهنگی برگشت می‌خورد اما در این برهه پا را فراتر گذاشته و مسئله غارها را پیش کشیدیم و حتما باید نگاه متعصبانه و تک‌بُعدی به قلعه را کنار می‌گذاشتیم. این اقدام دوراندیشانه مسیر را برای پذیرش ثبت دره خرم‌آباد با همه مجموعه‌های درون آن تسهیل کرد.
چالش‌ها و مشقت‌هایی که به بالاخره سرانجام رسید
حسن‌پور در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه سیاه‌نمایی این موفقیت، کوته‌بینی است، گفت: ما در حالی به ثبت جهانی ورود کردیم که استاندار تغییر کرده بود، رئیس‌جمهور شهید و در آن موقعیت کاملا در شرایط سختی قرار داشتیم اما تلاش استانداران وقت، هم زیویار و هم شفقت قابل تقدیر است و فراموش نمی‌شود؛ همچنین قدردان همراهی استاندار لرستان هستیم استانداری که در کارنامه خود ثبت جهانی هگمتانه و چند اثر دیگر را دارد و بسیار جسور و مشتاق به صورت روزانه پیگیر این رویداد مهم است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با رد همه اتهامات درخصوص حیف و میل اعتبارات در مسیر ثبت، یادآور شد: شرایط سختی را تجربه کردیم باید استاندار وقت توجیه می‌شد و کار را شروع می‌کردیم در حالی که هیچ اعتباری نه ملی و نه استانی نداشتیم و تنها بودجه ما بودجه قلعه فلک‌الافلاک بود که امکان هزینه آن را در غارها نداشتیم؛ جا دارد از ورود جدی و متعصبانه خانم حسن‌پور، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان و تلاش در تامین و تخصیص اعتبار استانی این رویداد مهم قدردانی کنیم.
وی با بیان اینکه هزینه کاوش غارها بسیار ناچیز بود، تصریح کرد: با همه این موانع، ورود سازمان‌های مردم‌نهاد، صخره‌نوردها، پویش‌های مردمی، تشکیل «کمیته رفع موانع ثبت جهانی» و همراهی دستگاه‌های خدمت‌رسان و همکاری بی‌بدیل شهرداری، راهداری، بنیاد مسکن و دیگر دستگاه‌ها بخصوص سردار باقری فرمانده سپاه حضرت ابوالفضل(ع) سبب شد کارهای بزرگی انجام دهیم.
حسن‌پور، نصب درب، نورپردازی و کفپوش غارها، شستشوی بنای قلعه، رفع همه عناصر زائد پیرامونی، آزادسازی حریم، پاکسازی غارها، نصب تابلوهای راهنما در سطح شهر و ورودی‌ها با همکاری شهرداری و راهداری را از اقدامات انجام‌شده در راستای آماده‌سازی دره خرم‌آباد برای حضور ارزیاب یونسکو دانست و بیان کرد: جا دارد از تلاش مجموعه کارکنان میراث فرهنگی استان و پیمانکاران و همکاری رسانه‌ها قدردانی کنیم.
ثبت جهانی؛ بزرگترین دستاورد تاریخ لرستان
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان در پایان با تاکید بر اینکه ثبت جهانی دره خرم‌آباد بزرگترین دستاورد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی لرستان قبل و بعد از انقلاب اسلامی است، اظهار کرد: افسوس که عده‌ای انگشت‌شمار با اخبار و اظهارنظرهای غیرتخصصی سعی دارند شیرینی این موفقیت را در کام مردم تلخ کنند.
وی خاطرنشان کرد: شهروند جهان‌شهر باید نگاه جهانی داشته باشد فراموش نکنیم که ساکنان یک زیستگاه تاریخی هستیم و قلعه فلک‌الافلاک برای همیشه خواهد ماند از این‌رو انتظار داریم رسانه‌ها، فعالان فرهنگی و اجتماعی و کاربران مجازی مانند گذشته در مسیر ثبت جهانی و اتفاقات خوشایند بعد از آن ما را همراهی کنند.
براساس این گزارش، با توجه به اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان، ثبت دره تاریخی خرم‌آباد کمتر از یک ماه تا مقصد نهایی فاصله دارد؛ رویدادی که شاید آخرین فرصت استان برای عبور از شاخص‌های فقر، فلاکت و مهاجرت باشد. تحقق جهان‌شهر نیازمند همراهی و همکاری همه کسانی است که دل در گرو این سرزمین داشته و به میراث کهن آن تعلق خاطر دارند.
به گزارش ایسنا، لرستان دارای بیش از ۵۰۰۰ اثر تاریخی است که ۲۶۰۰ اثر آن در فهرست آثار ملی ثبت شده و این در حالیست که تاکنون سهمی از درآمد گردشگری عاید مردم نشده است.
انتهای پیام
نظرات