رضا سلیمان‌نوری در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به سفرهای امام خمینی(ره) به مشهد، اظهار کرد: زندگی امام خمینی را می‌توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد؛ ابتدا قبل از سال ۴۰ و فوت آقای بروجردی، بخش دوم دوران مبارزه تا بهمن ۵۷ که این دوره، شامل مبارزات ایشان علیه رژیم شاه است. در این زمان، امام خمینی به دلیل تبعید، طبیعتا نتوانستند به مشهد سفر کنند. بخش سوم هم دوران رهبری ایشان از ۲۲ بهمن ۵۷ تا ۱۴ خرداد ۶۸ است که در این دوره، تحولات عمیق سیاسی و اجتماعی در ایران رخ داد.

وی افرود: در دو دوره از این سه دوره، امام خمینی راحل امکان حضور در مشهد را داشتند. در دوره اول، اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد ایشان تقریباً سالانه به مشهد سفر می‌کردند. برخی از این اسناد، گزارش‌های ساواک درباره حضور یک روحانی در مشهد به نام آقا روح‌الله است، چراکه امام خمینی در این دوره و قبل از مرجعیت خود به این نام شناخته می‌شد. بر اساس گفته‌های خانواده امام و افرادی که با ایشان در ارتباط بودند، وقتی امام به مشهد می‌آمدند، در خانه علمای دیگر اقامت نمی‌کردند و به دلیل عدم وجود مجموعه‌ای از خودشان در مشهد، معمولاً در یک فضای سکونتی عمومی مستقر می‌شدند.

عضو شورای مرکزی مجمع نیروهای خط امام کشور ادامه داد: این مکان معمولاً مسافرخانه جعفری بود که در بالاخیابان مشهد واقع شده است. مسافرخانه جعفری متعلق به برادران علامه محمدتقی جعفری معروف است و در مشهد به نام صادق بستنی شناخته می‌شود. طبقه پایین این ساختمان، بستنی‌فروشی و طبقه بالا مسافرخانه بود که امام وقتی خانوادگی به مشهد سفر می‌کردند، در این مسافرخانه مستقر می‌شدند.

سلیمان‌نوری با اشاره به رفت‌وآمدهای امام خمینی به مشهد و ارتباط ایشان با علمای این شهر، بیان کرد: در این زمینه می‌توانیم به مکان‌های مهمی که ایشان به آن‌ها رفت و آمد داشته‌اند. اشاره کرد. بسیاری از این مکان‌ها، به ویژه بیوت علما، در طرح‌های اطراف حرم تخریب شده‌اند. به عنوان مثال، منزل شیخ محمدتقی بجنوردی و منزل آقای میلانی، هر دو تخریب شده‌اند و دیگر امکان دسترسی به آن‌ها وجود ندارد. همچنین، منزل قدیم خاندان مروارید نیز از بین رفته است.

وی اضافه کرد: از بین بناهایی که امام خمینی به آن‌ها رفت و آمد داشتند، دو مکان مشخص وجود دارد که می‌توانیم به طور قطع بگوییم ایشان در ایامی که به مشهد می‌آمدند، در این بناها حضور داشتند؛ یکی بیت آیت‌الله‌العظما سیدحسن قمی، دایی امام‌ موسی صدر است که این مکان به ویژه در جریان پانزده خرداد ۴۲ اهمیت دارد و در جریان اتفاقات آن روز، آیت‌الله قمی در مشهد بازداشت شد. مکان دوم، بیت مرحوم آیت‌الله نوقانی است که این مکان در کوچه شهید علاقه‌بند حسینی و پشت مدرسه آیت‌الله خویی واقع شده است. این کوچه که به نام کوچه مستشاری شناخته می‌شود، اکنون به حسینیه شاهرودی‌ها تبدیل شده است. منزل مرحوم آیت الله نوقانی یکی از پایگاه‌های مهم انقلاب و فعالیت روحانیت مبارز مشهد بود.

این خراسان‌پژوه با اشاره به سکونت آیت‌الله شیرازی به عنوان یکی از علمای مبارز در مشهد، عنوان کرد: شاید این سوال پیش بیاید که چرا امام به منزل آیت‌الله قمی رفت‌وآمد داشتند، اما به منزل آیت‌الله شیرازی نه. دلیل این موضوع این است که آیت‌الله شیرازی در آن دوره در مشهد ساکن نبوده و در دهه ۵۰ به مشهد مهاجرت کرده است. لذا سکونت ایشان در مشهد با سفرهای امام به این شهر هم‌زمان نبوده است. به طور کلی این نکات نشان‌دهنده‌ ارتباطات عمیق امام خمینی با روحانیون و علما در مشهد و تأثیرات آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی آن زمان است.

عدم سفر امام به مشهد پس از پیروزی انقلاب 

سلیمان‌نوری با اشاره به اینکه در دوره دوم یعنی از سال ۴۲ به بعد، امام خمینی به دلیل زندان، بازداشت و تبعید، عملاً امکان سفر به مشهد را نداشتند، گفت: اما در دوران سوم یعنی بعد از انقلاب، از ۲۲ بهمن ۵۷ تا پانزده خرداد ۶۸، آیا امام به مشهد سفر کردند؟ پاسخ این سوال منفی است. دلیل این موضوع این است که امام در این دوره تنها برای مدت کوتاهی کمتر از یک سال در قم ساکن بودند. در اواخر سال ۵۸، امام خمینی به بیماری قلبی مبتلا شدند و شرایط به گونه‌ای پیش رفت که به دستور پزشکان از قم به تهران مهاجرت کردند و در منطقه جماران ساکن شدند.

وی ادامه داد: این منطقه یکی از خوش‌آب‌وهواترین مناطق شهری تهران است و به دلیل نزدیکی به بیمارستان قلب، برای کسانی که مبتلا به بیماری قلبی بودند، مناسب بود. از ۲۷ اردیبهشت ۵۹ تا ۱۳ خرداد ۶۸، امام هیچ سفری به شهرهای دیگر نداشتند و حتی در سطح تهران نیز به دلیل دستور پزشک تردد نمی‌کردند. بنابراین، عدم سفر امام به مشهد در این دوره به دلیل شرایط پزشکی و همچنین مسائل امنیتی مرتبط با دوران پس از انقلاب است.

عضو شورای مرکزی مجمع نیروهای خط امام کشور در پاسخ به اینکه سفرهای امام خمینی به مشهد چه تاثیری بر تقویت هویت دینی و مذهبی مردم این شهر داشته است، اظهار کرد: دوره‌ای که امام خمینی به مشهد سفر داشتند، دوره قبل از مرجعیت ایشان است و در این دوره امام خمینی به عنوان یک چهره اول روحانیت شناخته نمی‌شدند، بلکه بیشتر به عنوان یک فاضل حوزوی و مدرس دروس خارجه مطرح بودند. در این زمان، نظرات جدید ایشان شناخته می‌شد، اما به عنوان یک مبارز و چهره اول در عرصه سیاسی و اجتماعی هنوز به آن جایگاه نرسیده بودند. لذا قاعدتا اگر تاثیری هم بوده، فقط در سطح طلاب مشهد است.

سلیمان‌نوری ادامه داد: در آن زمان، افکار نزدیک به آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی و مکتب تفکیک به شدت در مشهد حاکم بود. روحانیونی که با این مکتب و تفکرات آن هماهنگی نداشتند، به دنبال فضلایی می‌گشتند که ایده‌های جدیدی داشته باشند و امام خمینی یکی از این فضلای با ایده‌های نو بود. بنابراین، وقتی امام به مشهد سفر می‌کردند، به اماکنی مانند بیت آیت‌الله قمی و بیت آیت‌الله نوقانی رفت‌وآمد داشتند.

وی اضافه کرد: این فضاها به نوعی محلی برای تبادل نظر و آشنایی طلاب با ایده‌های جدید بود. طلابی که با این فضاها آشنا می‌شدند، به تدریج نسبت به امام خمینی نیز شناخت پیدا می‌کردند و برخی از آن‌ها بعدها به قم مهاجرت کردند و حلقه روحانیون مبارز خراسانی در قم را تشکیل دادند. این ارتباطات و آشنایی‌ها نقش مهمی در شکل‌گیری تفکرات جدید و مبارزاتی در میان روحانیون و طلاب داشت و به تدریج زمینه‌ساز تحولات بزرگ‌تری در تاریخ معاصر ایران شد.

شکل‌گیری هسته‌های اولیه مبارزه در مشهد

این خراسان‌پژوه با بیان اینکه باید این را در نظر گرفت وقتی که امام به مشهد می‌آمدند، آقای میلانی به عنوان یک مرجع کامل در مشهد شناخته می‌شد، گفت: اما امام در این دوره مرجع نیستند و حتی به عنوان آیت‌الله‌العظمی هم مطرح نبودند. اما مزیت مهمی که امام خمینی داشتند، این بود که از حلقه‌های فکری و فرهنگی موجود در مشهد بهره‌برداری می‌کردند. این حلقه‌ها شامل آقایان قمی، آقای نوقانی و مجتبی قزوینی بود. هرچند مجتبی قزوینی به مکتب تفکیکی نزدیک بود، اما در بحث‌های عرفانی با امام نزدیکی بیشتری داشت.

سلیمان‌نوری ادامه داد: امام خمینی به طور غیرمستقیم افراد مستعد را شناسایی و تحت آموزش قرار می‌دادند تا این افراد بتوانند حلقه‌های مبارزاتی مشهد را هدایت کنند. تا زمان فوت آقای بروجردی، امام به عنوان یک روحانی روشن‌فکر و آگاهی که نظریات جدیدی در حوزه داشتند، مطرح بودند. بعد از فوت آقای بروجردی و با شکل‌گیری جوانانی که به دنبال شکستن حصارها بودند، کم کم نقش امام بیشتر شد.

وی با بیان اینکه مشهد دهه چهل تحت تأثیر سه خط فکری مختلف قرار داشت، عنوان کرد: ابتدا خط فکری استاد محمدتقی شریعتی بود که به سمت روشنفکری اسلامی و مبارزاتی هدایت می‌شد. دوم خط فکری مرحوم آقای عابدزاده بود که نماینده بازاریان مبارز مشهد محسوب می‌شد و سوم خط فکری انجمن حجتیه به رهبری آقای شیخ محمود حلبی است که معتقد بود نباید به طور مستقیم با حکومت مبارزه کرد، بلکه باید برای آینده ظهور کادرسازی کرد. این سه خط فکری در مشهد وجود داشت و آقایان قمی، میلانی و نوقانی به خط فکری اول نزدیک بودند و روحانیون و افرادی که به این بیوت رفت و آمد می‌کردند، به این حلقه‌ها وابستگی داشتند.

عضو شورای مرکزی مجمع نیروهای خط امام کشور اضافه کرد: مقام معظم رهبری نیز جزو این روحانیون محسوب می‌شدند و به این کانون‌ها رفت‌وآمد داشتند. این بستر فکری و فرهنگی در مشهد، به تدریج زمینه‌ساز شکل‌گیری تحولات بزرگ‌تری در تاریخ معاصر ایران شد و امام خمینی توانستند از این فضا بهره‌برداری کنند تا به عنوان یک چهره تأثیرگذار در عرصه مبارزات سیاسی و اجتماعی شناخته شوند.

سلیمان‌نوری با بیان اینکه سفرهای امام خمینی به مشهد در دوره‌ای است که هنوز نهضت اسلامی آغاز نشده بود، اظهار کرد: امام نقش مهمی در شناسایی استعدادها و افراد مستعد داشتند. ایشان با توجه به رفت‌وآمدهای خانوادگی و دیدارهایی که با بیوت مختلف داشتند، توانستند افراد شاخص و مستعد را شناسایی کنند. در این سال‌ها، امام با آقای قمی هماهنگی نزدیکی داشتند و تا حدی نیز با آقای میلانی همکاری می‌کردند، اما ارتباطی با آقای کفایی و آقای فقیه سبزواری نداشتند.

وی ادامه داد: امام خمینی توانستند در این سال‌ها فضاهای فکری و فرهنگی مستعد مبارزه در مشهد را شناسایی کنند و از طریق ارتباط با روحانیون جوان، مطالب مکتوب و نوارهای صوتی، آگاه‌سازی را به طور کامل انجام دهند. بنابراین می‌توان گفت که در این سفرها، هسته اولیه مبارزات سال‌های بعد در مشهد شناسایی شد. آقای سیدحسن طباطبایی قمی به عنوان شاخص‌ترین چهره مبارزاتی مشهد در آن دوره، رابطه گرمی با امام داشت و از ظرفیت‌های ایشان بهره‌برداری می‌کرد.

این خراسان‌پژوه اضافه کرد: همچنین آقای میرزامهدی نوقانی نیز جزو مبارزین، علما و فضلای مشهد بود که در خط مبارزاتی روحانیونی که معتقد بودند باید برای حفظ حوزه همکاری داشته باشند، فعالیت می‌کرد. آقای میلانی نیز دیدگاه مستقلی داشت و نه‌تنها کرنش نسبت به سیستم نداشت، بلکه مقابله‌هایش نیز نرم و در چارچوب یک مرجع تقلید کامل بود. این تعاملات و همکاری‌ها در نهایت به تقویت جنبش‌های مبارزاتی در مشهد و سراسر ایران کمک کرد و زمینه‌ساز تحولات بزرگ‌تری در تاریخ معاصر ایران شد.

اهمیت مشهد در مبارزات انقلابی صد سال اخیر 

سلیمان‌نوری با بیان اینکه مشهد به عنوان یک پایگاه مبارزاتی در طول تاریخ، به ویژه در صد سال اخیر، نقش به‌سزایی داشته است، عنوان کرد: مشهد به عنوان یک پایگاه مبارزاتی در طول تاریخ، به ویژه در صد سال اخیر، نقش به‌سزایی داشته است. از سال ۱۳۰۰ شمسی به بعد، قیام‌های مختلفی در مشهد شکل گرفته و فعالیت ملی‌گراها در سال‌های ۱۳۳۱ و ۱۳۳۲ بسیار پررنگ بوده، اما متأسفانه به آن‌ها کمتر پرداخته شده است.

وی با بیان اینکه در این زمینه سه حلقه فکری بزرگ در مشهد وجود داشته که هنوز هم در کشور تأثیرگذار هستند، گفت: یکی حلقه حقایق اسلامی است که به رهبری محمدتقی شریعتی شکل گرفت. او به عنوان یک آیت‌الله، لباس روحانیت را کنار گذاشت و با کت و شلوار به تبلیغ پرداخت. وقتی آقای بروجردی از او پرسید که چرا لباس روحانیت را کنار گذاشته، شریعتی پاسخ داد که احساس می‌کند با لباس دیگر می‌تواند برای دین مفیدتر باشد.

عضو شورای مرکزی مجمع نیروهای خط امام کشور ادامه داد: دومین، حلقه اسلامی است که آقای عابدزاده تبلیغ می‌کرد دال بر اینکه اقتصاد را باید در اختیار گرفت و بعد مبارزه کرد و مدارسی مانند عسکریه و... نیز این گونه ایجاد شد که به پرورش نسل جدیدی از روحانیون و مبارزین کمک کرد و به دلیل مخالف با سیستم تدریس رسمی کشور، حلقه‌ای برای تدریس تشکیل داد. سومین حلقه مربوط به آقای حلبی است که به نوعی از دیگر حلقه‌ها فاصله داشت، اما بخش دیگری از مذهبیون مشهد را شامل می‌شد و در مخالفت با رژیم پهلوی فعال بود.

سلیمان‌نوری خاطرنشان کرد: مشهد در دهه‌های معاصر به‌ویژه در مخالفت با پهلوی‌ها، همواره پررنگ بوده و این حلقه‌های فکری و فرهنگی به‌طور مؤثری در شکل‌گیری جنبش‌های مبارزاتی و آگاهی‌سازی مردم نقش داشته‌اند. این تعاملات و همکاری‌ها به تدریج به تقویت جنبش‌های مبارزاتی در مشهد و سراسر ایران کمک کرد و زمینه‌ساز تحولات بزرگ‌تری در تاریخ معاصر ایران شد.

انتهای پیام