خانه‌های خشتی و گلی، با ویژگی‌های خاص خود، به دلیل کمبود تسهیلات، افزایش قیمت مصالح ساختمانی و ناتوانی اقتصادی ساکنان، به طور فزاینده‌ای در برابر بلایای طبیعی آسیب‌پذیر شده‌اند. زلزله، سیل و سایر حوادث طبیعی، نه تنها جان ساکنان این خانه‌ها را تهدید می‌کند، بلکه به راحتی می‌تواند دارایی‌های آن‌ها را نابود کند. در واقع، این خانه‌ها به یک خطر بالقوه تبدیل شده‌اند که روزانه جان و مال ساکنان را در معرض خطر قرار می‌دهد.

با نگاهی عمیق‌تر به این معضل، می‌توان به وضوح دید که ریشه‌های این دلهره‌ها به ساختار اقتصادی و اجتماعی این روستاها بازمی‌گردد؛ بنیه اقتصادی پائین روستائیان به معنای عدم توانایی در تأمین هزینه‌های لازم برای تعمیر و نگهداری این خانه‌هاست. در شرایطی که تسهیلات بانکی به میزان لازم در دسترس نیست و مشاغل پایدار و درآمدزا نیز بسیار محدود هستند، چگونه می‌توان انتظار داشت که به امنیت و آرامش دست یافت؟

از سویی دیگر، گرانی مصالح ساختمانی مزید بر علت شده است؛ قیمت بالای سیمان، آهن و سایر مواد ساخت و ساز، باعث می‌شود که بسیاری از روستائیان حتی نتوانند به تعمیرات ضروری خانه‌های خود بپردازند. در این میان، سؤال این است که آیا دولت و نهادهای مربوطه در تلاش‌اند تا با ارائه تسهیلات مناسب و حمایت مالی، به حل این معضلات کمک کنند؟ یا اینکه این وضعیت به حال خود رها شده و تنها به عنوان یک مشکل مقطعی در نظر گرفته می‌شود؟

 فدافن نیازمند مقاوم سازی

اگرچه روستای فدافن به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق بخش مرکزی کاشمر شناخته می‌شود، اما بیش از ۸۰ درصد منازل آن به مقاوم‌سازی نیاز دارد. این وضعیت نه تنها ناشی از عواملی چون گرانی مصالح و کمبود تسهیلات مالی، بلکه نشان‌ دهنده یک بحران عمیق‌تر در مدیریت ساخت و ساز و تأمین امنیت جانی ساکنان است.

رضا دلیری دهیار روستای فدافن در همین خصوص به ایسنا گفت: علیرغم اینکه روستای فدافن با ۶۰۰۰ نفر جمعیت و ۲۰۰۰ خانوار از روستاهای پرجمعیت بخش مرکزی است اما حدود ۸۰ درصد منازل آن نیازمند مقاوم‌سازی است.

وی گرانی مصالح و کمبود تسهیلات را از مهم‌ترین دلایل بی‌رغبتی مردم روستا به سمت مقاوم‌سازی منازل روستایی دانست و افزود: ۴۰۰ میلیون تومانی که بنیاد مسکن می‌دهد فقط تا مرحله اجرای اسکلت بنا می‌توان پیش رفت و دیوارچینی، سقف و نما باقی می‌ماند.

دهیار روستای فدافن با بیان اینکه با گرانی مصالح و افزایش هزینه دستمزد استادکار و کارگر و از سویی بنیه‌ی پائین مالی روستائیان عملاً ساخت منازل مقاوم را غیرممکن کرده است، اظهار کرد: تنها کسانی به سمت ساخت خانه‌های مقاوم می‌روند که وضعیت مالی خوبی دارند.

وی با اشاره به اینکه شرایط موجود موجب شده که هرچه در خصوص اهمیت مقاوم‌سازی صحبت کنیم بی‌فایده باشد، تصریح کرد: بافت قدیم روستا هیچ گونه مقاومتی ندارند.

دلیری بیان کرد: وضعیت موجود موجب شده که اهالی روستا فقط یک پروانه ساخت بگیرند و ساخت و ساز را خودشان انجام دهند و بنا به هیچ عنوان مهندسی ساز و دارای شناژ و مقاوم نیست.

وی گفت: ۵۰ درصد ساخت و سازهایی که اکنون در روستا انجام می‌شود بدون نظارت بنیاد مسکن است و هیچ نظارتی بر آن‌ها نیست و اگر پروانه‌ای هم می‌گیرند صرفاً برای امتیازات آب، برق و گاز است.

دهیار روستای فدافن با بیان اینکه منازل با همان مصالح و روش‌های قدیمی ساخته می‌شوند، از ساخت و سازهای غیرمجاز توسط جوانان در روستا خبر داد و افزود: اگر قرار باشد مردم به سمت ساخت و سازهای مهندسی‌ساز و مجاز بروند باید سقف تسهیلات افزایش یافته و هر سال هم میزان آن را بر اساس تورم تعیین کنند.

چالش‌های مقاوم‌سازی مسکن روستایی

گرچه در پی زلزله‌های مکرر و حوادث طبیعی در ایران، ضرورت مقاوم‌سازی مسکن روستایی به یکی از اولویت‌های اساسی تبدیل شده است اما رجبی، یکی از روستاییان زحمتکش که سال‌هاست در خانه کاه‌گلی خود زندگی می‌کند، به مشکلات زیادی در زمینه تأمین هزینه‌های ساخت و ساز مقاوم اشاره می‌کند.

وی با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی که در آن قرار دارد، بیان کرد: ناتوانی در تأمین هزینه‌های لازم برای مقاوم‌سازی خانه‌اش یکی از مهم‌ترین دلایل عدم اقدام در این زمینه است.

او از چالش‌هایی صحبت می‌کند که نه تنها بر زندگی او، بلکه بر آینده خانواده‌اش نیز تأثیر می‌گذارد؛ رجبی حدود ۵۵ سال سن دارد و پدر پنج فرزند است.

رجبی که به عنوان یک کشاورز در روستای خود شناخته می‌شود، اما متأسفانه به دلیل مشکلاتی که در کشاورزی به وجود آمده، درآمدی برای تأمین نیازهای اولیه خانواده‌اش ندارد.

 وی به شرایط جوی و تغییرات اقلیمی اشاره می‌کند که بر تولید محصولات کشاورزی تأثیر گذاشته و باعث کاهش درآمد وی و دیگر کشاورزان شده است؛ در چنین شرایطی، تلاش برای تأمین هزینه‌های ساخت و ساز و مقاوم‌سازی خانه، به یک چالش بزرگ برایش تبدیل شده است.

این کشاورز اضافه کرد: گرچه بنیاد مسکن حدود ۴۰۰ میلیون تومان تسهیلات می‌دهد، اما این مبلغ به تنهایی نمی‌تواند نیازهای ما را تأمین کند؛ ما نیاز داریم تا خانه‌مان را به طور کامل مقاوم‌سازی کنیم، اما این تسهیلات تنها بخشی از هزینه‌ها را پوشش می‌دهد.

وی با اشاره به تأثیرات روانی و اجتماعی عدم مقاوم‌سازی خانه‌ بر روی خانواده‌اش، بیان کرد: فرزندانش نیز از این شرایط آسیب می‌بینند.

رجبی خواستار توجه بیشتر مسئولین به نیازهای واقعی روستائیان و تخصیص تسهیلاتی متناسب با هزینه‌های واقعی مقاوم‌سازی خانه‌ها شد و افزود: با حمایت‌های لازم، می‌توان مشکلات معیشتی و اقتصادی روستائیان را کاهش داد و آینده‌ای بهتری برای خانواده‌هایشان رقم زد.

میزان تسهیلات کفاف مقاوم‌سازی را نمی‌دهد

با وجود اینکه دولت تسهیلاتی به ارزش ۴۰۰ میلیون تومان برای هر واحد مسکونی در نظر گرفته است، آیا این مبلغ کافی است تا روستائیان را به سمت ساخت و سازهای مقاوم سوق دهد یا باید به فکر راهکارهای بهتری برای جلب همکاری و آگاهی مردم بود؟

احسان میری، رئیس اداره بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کاشمر در گفت‌وگو با ایسنا گفت: مقاوم‌سازی مسکن روستایی یکی از فعالیت‌های بنیاد مسکن است که بعد از زمین‌لرزه بم ضرورت آن بیشتر احساس شد.

وی اظهار کرد: یکی از تسهیلاتی که همه ساله پرداخت شده تسهیلات مقاوم‌سازی مسکن روستایی است که به صورت ضمانت سفته زنجیره‌ای، به صورت قرض‌الحسنه و بازپرداخت ۲۰ ساله است.

وی با اعلام اینکه تسهیلات امسال برای هر واحد مسکن روستایی ۴۰۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است، تصریح کرد: با توجه به اینکه ایران و به تبع منطقه ترشیز در منطقه پرخطری به لحاظ مخاطرات طبیعی قرار دارد ضرورت مقاوم‌سازی بسیار احساس می‌شود.

میری با بیان اینکه در کشور با مخاطرات طبیعی متعددی از جمله زلزله، فرونشست زمین، باران‌های سیل‌آسا و... مواجه هستیم، گفت: منطقه ترشیز در خراسان رضوی یکی از پرخطرترین مناطق به لحاظ حوادث طبیعی است؛ گسل درونه دومین گسل بزرگ کشور به طول ۷۰۰ کیلومتر از شمال اصفهان آغاز و از بالادست کاشمر عبور کرده و تا مرزهای شرقی ایران خواف و افغانستان امتداد دارد، ضمن اینکه گسل‌های دیگری هم در مجاورت گسل اصلی قرار دارد که همواره به تهدیدی جدی برای این منطقه تبدیل شده‌اند.

وی از وجود بافت‌های مسکونی فرسوده در شهر و روستاهای این شهرستان خبر داد و اظهار کرد: به خصوص از هسته مرکزی به سمت جنوب، جنوب غربی و جنوب شرقی شهر کاشمر عمده بافت مسکونی نیز فرسوده هستند و مورد تهدید جدی حوادث طبیعی قرار دارند.

رئیس اداره بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کاشمر، با اظهار تأسف از اینکه در زمین‌لرزه پنج ریشتری سال گذشته واحدهای بسیاری متأثر از زلزله تخریب شدند، ادامه داد: در شهرستان کاشمر ۲۳ روستای بالای ۲۰ خانوار و یک نقطه شهری کمتر از ۱۲ هزار نفر به نام فرگ قلعه داریم که ۱۲ هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی در این مناطق هستند.

وی با بیان اینکه تا به امروز از مجموع ۱۲ هزار و ۵۰۰ واحد مسکن روستایی ۵۱۰۰ واحد معادل ۴۱ درصد مقاوم‌سازی شده‌اند، بیان کرد: هنوز ۵۹ درصد واحدهای مسکونی روستایی شهرستان در برابر حوادث طبیعی به خصوص زمین‌لرزه غیرمقاوم و کم‌دوام هستند.

میری با اشاره به اینکه در زمین‌لرزه سال گذشته کاشمر حتی یک واحد از منازل مقاوم‌سازی شده و تعمیری خسارت ندیده بودند، ادامه داد: همه ساله به تناسب جمعیت و بافت فرسوده‌ای که داریم از سوی استان سهمیه‌ای برای شهرستان‌ها تعیین می‌شود که شناور است.

وی گفت: امسال برای شهرستان کاشمر ۵۰۰ فقره تسهیلات در نظر گرفته شده است که تاکنون ۲۵۰ فقره از تسهیلات ابلاغ شده و تمامی افراد به بانک عامل معرفی شده‌اند و در حال انعقاد قرارداد هستند.

رئیس اداره بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کاشمر، با بیان اینکه تمامی بافت‌های قدیمی روستاها از مصالح نامرغوب و غیر استاندارد هستند، اظهار کرد: در حالی حدود ۵۰ درصد واحدهای روستایی نیازمند بازسازی و مقاوم‌سازی هستند که ۵۰ درصد مردم هم در همین واحدها زندگی می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه علیرغم فرهنگ‌سازی‌هایی که شده هنوز برخی افراد هستند که از مصالح قدیمی استفاده می‌کنند و تمایلی به استفاده از تسهیلات ندارند، افزود: در حال حاضر بیشترین مشکل مربوط به روستاهایی هستند که به لحاظ اقتصادی بنیه ضعیف‌تری دارند.

میری بیان کرد: همچنین وضعیت مقاوم‌سازی در برخی از روستاهای بزرگ هم خوشایند نیست به طوری که شاخص مقاوم‌سازی در روستای قوژد ۳۰ درصد، روستای فدافن ۲۳ درصد، روستای عشرت‌آباد ۱۲ درصد و اسحاق‌آباد ۲۲ درصد است.

وی خاطرنشان کرد: مصالحی که در بناهای منازل غیر مقاوم روستاها به کار رفته کم‌دوام و بی‌دوام هستند و ضوابط فنی ساخت و ساز نیز در آن‌ها رعایت نشده است؛ حتی برخی مواقع هم که متقاضی از مصالح استاندارد استفاده می‌کند اما ضوابط فنی را رعایت نمی‌کند.

رئیس اداره بنیاد مسکن انقلاب اسلامی کاشمر، در ادامه گفت: گرچه تسهیلاتی که پرداخت می‌شود جوابگوی تمامی هزینه‌های ساخت نیست و به عنوان کمک هزینه ساخت مسکن پرداخت می‌شود، اما هزینه‌ها بستگی به زیربنایی دارد که توسط مالک انجام می‌شود.

وی افزود: آنچه ما در روستاها پیش‌بینی می‌کنیم برای ایجاد یک هسته مقاوم است و قطعاً به جز فضای مسکونی فضاهای دیگری هم نیاز دارند؛ حداقل فضایی که بتواند خانواده را در حوادث ایمن نگه دارد؛ تسهیلات ۴۰۰ میلیون تومانی هزینه‌های ساخت یک واحد ۴۰ متری را پوشش می‌دهد.

میری میزان تسهیلاتی که پرداخت می‌شود را کم دانست و اظهار کرد: البته تلاش می‌شود علاوه براین تسهیلات دیگری هم در قالب تعمیرات، کمک‌های بلاعوض و ... به متقاضیان پرداخت کنیم.

وی در ادامه کمبود زمین را یکی از دلایل ساخت و سازهای غیرمجاز در روستاها دانست و تصریح کرد: متولی اجرای ضوابط طرح‌های هادی و ساخت و ساز در روستاها با دهیاری است و بنیاد مسکن مسئولیت تهیه طرح هادی و اجرای طرح بهسازی عمرانی را بر عهده دارد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه هنوز برخی روستائیان اطلاعی از تسهیلاتی که برای مقاوم‌سازی پرداخت می‌شود ندارند، گفت: برای اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و ترویج مقاوم‌سازی نیازمند کمک نهادهای متولی از جمله دهیاری‌ها و بخشداری‌ها، شوراهای اسلامی، دستگاه‌ها و متولیان فرهنگی از جمله اصحاب رسانه هستیم.

چالش‌های مقاوم‌سازی در روستاهای کوهسرخ، نگاهی به آینده‌ای نگران‌ کننده

ورود به روستاهای کوهسرخ، همانند ورود به دنیایی دیگر است؛ جایی که زمان به آرامی می‌گذرد و زندگی به شکل سنتی و با الگوهای قدیمی ادامه دارد. خانه‌ها عمدتاً از خشت و گل ساخته شده‌اند و سقف‌های چوبی آن‌ها، گویای قدمت و تاریخچه‌ای است که در دل این مناطق نهفته است؛ اما آنچه که بیش از هر چیز ذهن را مشغول می‌کند، وضعیت ایمنی این بناها در برابر زلزله است. کوهسرخ، منطقه‌ای زلزله‌خیز است و این واقعیت به تنهایی نگرانی‌های فراوانی را به وجود می‌آورد.

در حاشیه یکی از این روستاها، پیرزنی را می‌بینم که به همراه نوه‌اش از لبه دیوار به من نگاه می‌کند؛ نگاهی پر از سؤال و نگرانی. این تصویر، نمایانگر ناتوانی در مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و عدم توجه به ایمنی آن‌هاست؛ اینکه این بناها تا کی می‌توانند در برابر زلزله مقاومت کنند؟ آیا آینده نوه این پیرزن، در خطر است؟ این سؤالاتی است که در ذهنم به وجود می‌آید و به شدت احساس نگرانی می‌کنم.

بی‌بی زینب، که تنها درآمدش از محل فروش شیر دام‌ها و پخت نان تأمین می‌شود، این روزها، زندگی‌اش به سختی می‌گذرد، اما او با افتخار از خانه‌اش صحبت می‌کند که قدمت آن بیش از ۴۰ سال است. خانه‌ای که در طول سال‌ها به عنوان پناهگاه او و خانواده‌اش بوده، حالا نیاز به توجه بیشتری دارد؛ هرساله فقط با کمک اهالی، دستی به دیوار و سقف گلی و چوبی آن می‌کشند، اما این اقدامات سطحی و موقتی هستند و نمی‌توانند مشکلات اساسی را حل کنند.

خانه بی‌بی زینب، نمایانگر زندگی بسیاری از خانواده‌ها در این مناطق است؛ آن‌ها با زندگی دست و پنجه نرم می‌کنند و توانایی مالی برای مقاوم‌سازی یا بازسازی ساختمان‌های خود را ندارند.

 در حالی که زلزله‌خیز بودن این منطقه نگرانی‌های بسیاری را به وجود می‌آورد، بی‌بی زینب و خانواده‌اش ناگزیر به ادامه زندگی در این شرایط هستند؛ آن‌ها هر روز با این واقعیت مواجه‌اند که ممکن است این خانه، به دلیل فرسودگی و ناتوانی در مقاوم‌سازی، روزی به یک خطر جدی تبدیل شود.

زهرا، نوه بی‌بی زینب، همواره در کنار اوست؛ گرچه او دوست دارد در خانه‌ای بهتر و امن‌تر زندگی کند، اما از ناتوانی پدرش، که یک کارگر است و نمی‌تواند هزینه‌های لازم برای بهبود وضعیت خانه را تأمین کند، خبر دارد.

این داستان‌ها، تنها نمونه‌ای از واقعیت‌های زندگی در روستاهای کوهسرخ است؛ خانواده‌هایی که با سختی‌های مالی و اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند، باید در جستجوی راهکارهایی باشند که به آن‌ها کمک کند تا شرایط زندگی‌شان را بهبود بخشند.

نگران وضعیت بافت مسکونی بیش از ۷۰ درصد روستاهای شهرستان هستیم

در حالی که تکنولوژی و زیرساخت‌های مدرن در بسیاری از نقاط کشور به سرعت در حال پیشرفت هستند، شهرستان کوهسرخ، با ۲۸ روستای پرجمعیت و ۱۹ هزار نفر جمعیت، به یک نقطه تاریک در نقشه توسعه تبدیل شده است. زندگی در این مناطق، به ویژه در خانه‌های کاه‌گلی و سقف‌های چوبی، به خاطر خطرات جدی و تهدیدات دائمی، به یک چالش بزرگ تبدیل شده است.

محدثی رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان کوهسرخ به ایسنا گفت: کوهسرخ با ۲۸ روستا دارای ۱۹ هزار و ۳۲۷ نفر و ۶۳۰۰ خانوار بر اساس سرشماری سال ۹۵ است.

وی با بیان اینکه تاکنون ۴۰ درصد منازل روستایی معادل ۲۵۰۰ واحد مقاوم‌سازی شده و ۶۰ درصد دیگر معادل ۳۸۰۰ واحد غیر مقاوم و فاقد ضوابط فنی و مهندسی هستند، افزود: تمامی واحدهای غیر مقاوم خشت و گلی با سقف‌های چوبی هستند.

رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان کوهسرخ ادامه داد: گرچه در سال‌های اخیر با فرهنگ‌سازی‌هایی که صورت گرفته و از سویی افزایش میزان تسهیلات استفاده از تسهیلات و رفتن به سمت مقاوم‌سازی منازل بسیار بهتر شده اما هنوز رضایت‌بخش نیست.

وی افزایش قیمت مصالح و تورم موجود در کشور را یکی از مهم‌ترین دلایلی که روستائیان رغبتی به سمت مقاوم‌سازی منازل مسکونی ندارند دانست و گفت: افزایش قیمت مصالح در شهر و روستاها در سرعت ساخت و ساز تأثیر بسیاری داشته است.

محدثی استفاده از سازه‌های پیچ مهره‌ای را به دلیل قیمت مناسب و از سویی نبود جوشکار ماهر در روستاهای شهرستان بسیار مقرون به صرفه و بهتر دانست و افزود: این سازه‌ها در کمترین زمان ممکن نصب می‌شوند و از سویی به تخصص کمتری هم نیاز دارد.

وی با بیان اینکه امسال ۲۴۰ فقره تسهیلات ۴۰۰ میلیون تومانی به شهرستان اختصاص یافته که تاکنون ۹۹ نفر به پست بانک و بانک عامل معرفی شده‌اند، ادامه داد: روستاهایی که کمتر از تسهیلات استفاده کرده‌اند واحدهای غیر مقاوم بسیاری بیشتری دارند که روستای موشک از آن جمله است.

رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی شهرستان کوهسرخ بیان کرد: بافت روستای موشک با ۳۰۰ خانوار بسیار متراکم و واحدهای بسیار غیر مقاومی دارد با این وجود تمایلی به استفاده از تسهیلات مقاوم‌سازی ندارند، ولی از سویی روستاهای قراچه و طرق استقبال خوبی از تسهیلات به نسبت سایر روستاهای شهرستان داشته‌اند.

وی با اشاره به اینکه تاکنون سه یا چهار روستای شهرستان از تسهیلات مقاوم‌سازی استقبال خوبی داشته‌اند و باقی کمتر از ۳۰ درصد هستند، افزود: نگران وضعیت بافت مسکونی بیش از ۷۰ درصد روستاهای شهرستان هستیم و مصالحشان بی‌دوام است.

محدثی با توجه به زمین لرزه‌های اخیر و از سویی نزدیکی با گسل درونه دومین گسل بزرگ کشور رفتن به سمت مقاوم‌سازی منازل مسکونی را بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: هرلحظه امکان وقوع زمین لرزه وجود دارد.

تسهیلات ۴۰۰ میلیون تومانی ممکن است یک گام اولیه در راستای بهبود شرایط مسکن روستایی به شمار آید، اما به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای واقعی و عمیق ساکنان روستاها باشد. برای دستیابی به راهکارهای مؤثر و پایدار، نیاز به یک رویکرد جامع، توجه به زیرساخت‌ها، برنامه‌ریزی بلندمدت و مشارکت فعال جامعه محلی وجود دارد در غیر این صورت، بحران مسکن در روستاها همچنان ادامه خواهد داشت و این تسهیلات تنها یک راهکار سطحی و ناکافی باقی خواهد ماند.

دلهره‌ای که در زیر سقف خانه‌های خشتی و گلی خراسان رضوی وجود دارد، تنها یک مسئله محلی نیست؛ بلکه به نوعی جامعه ما با آن مواجه است، حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا زمان آن نرسیده که توجه بیشتری به این قشر آسیب‌پذیر کنیم و راهکارهای عملی و مؤثری برای ارتقاء شرایط زندگی آن‌ها ارائه دهیم؟ آیا باید منتظر بمانیم تا این دلهره به یک فاجعه واقعی تبدیل شود، یا اینکه می‌توانیم با همدلی و همکاری، این بحران را پیش از آنکه به یک فاجعه تبدیل شود، مهار کنیم؟

انتهای پیام