حمیدرضا امیری امروز سه‌شنبه دهم تیر در رویداد کتابخوان که به همت معاونت فرهنگی سازمان جهاددانشگاهی استان یزد و با هدف بررسی آیین‌های سنتی و مذهبی این خطه، در محور بررسی آیین‌های عزاداری در یزد برگزار شد، ضمن اشاره به پیشینه‌ عمیق عزاداری در یزد گفت: شهر یزد از دیرباز یکی از مهم‌ترین مراکز عزاداری و سوگواری امام حسین (ع) در کشور بوده است به طوری که تقریباً تمام جهانگردان، نویسندگان و مستشرقان که به این منطقه سفر کرده‌اند، در نوشته‌ها و خاطرات خود به شکلی از شکوه و غنای مراسم عزاداری در این شهر یاد کرده‌اند.

وی به عنوان نمونه به سفرنامه جلال آل‌احمد که یزد را موزه‌ی عزاداری‌های محرم نامیده و از نقش پررنگ هیئت‌ها در هویت اجتماعی این شهر گفته است، اشاره و اظهار کرد: در یزد، هیئت فقط یک گروه مذهبی نیست بلکه بخش مهمی از هویت محله‌هاست. محلات قدیمی هر کدام با نام هیئت خاصی شناخته می‌شوند و این پیوند اجتماعی و فرهنگی، نسل‌هاست که حفظ شده و حتی بالاترین موقوفات مردم یزد نیز به آیین‌های عزاداری اختصاص داشته که نشان‌دهنده عمق باورهاست.

امیری با اشاره به روند تاریخی عزاداری در یزد، خاطرنشان کرد: براساس شواهد تاریخی، مراسم سوگواری امام حسین (ع) در یزد از همان سال ۶۱ هجری قمری آغاز شده و در دوره‌ی حکومت بنی‌امیه، فردی به نام ابوالعلی طوقی از سوی مروان عمار به یزد فرستاده شده که با پرچمی سیاه، نماد آغاز عزاداری در یزد شده است و از آن زمان، محله‌ی تاریخی کوشک‌نو شکل گرفت که تا به امروز به عنوان یکی از مراکز مهم هیئت‌های مذهبی شناخته می‌شود.

این پژوهشگر با اشاره به نقش نوحه در آیین‌های عزاداری در این دیار، افزود: نوحه یک فرآیند فرهنگی، اجتماعی و هنری است نه صرفاً یک مداحی ساده، و نوحه‌ها باید در بافت معنایی خود و در فضای مراسم اجرا شوند تا مفهوم واقعی خود را بیابند.

وی ادامه داد: شعر نوحه بدون آهنگ و لحن خاص نوحه‌خوان بی‌مفهوم است. حتی مکان اجرای آن  چه حسینیه باشد و چه خانه‌ای در محله‌های قدیمی در انتقال حس و پیام نوحه تأثیرگذار است.

به گفته وی، نوحه معروف هیئت باغ گندم نیز چند سال پیش مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفت و به بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای در داخل و حتی رسانه‌های غربی منجر شد.

امیری افزود: در یک دهه اخیر، رسانه‌های غربی نیز به تحلیل آیین‌های عزاداری در یزد پرداخته‌اند و برخی از آن‌ها حتی تحلیل‌هایی جامعه‌شناسانه از این مراسم ارائه داده‌اند.

وی در ادامه این نشست به بازتاب مسائل سیاسی و اجتماعی در ساختار عزاداری‌ها در یزد اشاره کرد و گفت: در طول قرن اخیر، عزاداری در یزد تنها یک مراسم مذهبی نبوده بلکه گاهی نماد اعتراض سیاسی و اجتماعی نیز بوده است.  

امیری در پایان ضمن بیان این که ابزارهای سنتی برای عزاداری در یزد از دیر باز وجود داشته است، یادآور شد: یکی از مهم‌ترین ابزارها، شده است که مانند عَلَم تشکیل شده از
بیرق چوبی است که روی آن پارچه‌های سبز، مشکی یا رنگارنگ به صورت دایره وار نصب می‌شود. ارتفاع این بیرق‌ها گاه به بیش از هفت متر می‌رسد و آن‌ها را پیشاپیش هیئت حرکت می‌دهند یا روی نخل نصب می‌کنند و هم‌چون بیرق‌های نمادین، پیام عزاداری و اتحاد را منتقل می‌کنند.

انتهای پیام