در عصری زندگی می‌کنیم که جریان اطلاعات به سرعت در حال گسترش است و نوجوانان در آستانه شکل‌گیری شخصیت، دیدگاه و سبک زندگی خود قرار دارند، روز ادبیات کودک و نوجوان یادآور اهمیت تربیت فکری و هنری نسل آینده‌ساز جامعه است. کتاب، به عنوان پنجره‌ای به دنیایی پهناورتر، نقش برجسته‌ای در شکل‌دهی به ذهنیت، ارزش‌ها و هویت فرهنگی کودکان و نوجوانان دارد، خواندن نه تنها دایره دانایی آن‌ها را گسترش می‌دهد، بلکه به تقویت تفکر انتقادی، خلاقیت و مهارت‌های اجتماعی نیز کمک می‌کند.

کتابخوانی و قصه‌گویی باعث می‌شود کودکان و نوجوانان با متنوع‌ترین تجربیات انسانی آشنا شوند و به درک بهتری از خود و دیگران دست یابند. در این میان، انتخاب کتاب مناسب با سن و سطح روحی و فکری نوجوانان اهمیت ویژه‌ای دارد و همواره در این خصوص بسیاری از والدین دغدغه‌مند هستند. روز ادبیات کودک و نوجوان، یادآور نقش والدین، معلمان و نویسندگان در هدایت نوجوانان به سوی کتاب و مطالعه است. در همین رابطه با تعدادی از مادران به گفت‌وگو پرداختیم تا برای ما از دغدغه‌هایشان بگویند.

فاطمه یک مادر ۴۰ ساله که یک نوجوان ۱۳ ساله دارد، تجربه خود را درباره تقویت یادگیری لغات و واژگان فرزند خود از طریق کتابخوانی توصیف می‌کند: علی، فرزند ۱۳ ساله من علاقه زیادی به بازی‌های کامپیوتری دارد و طی سال‌های گذشته زمان زیادی را صرف فضای مجازی و بازی‌های آنلاین می‌کرد اما تابستان امسال تصمیم گرفتم یک کتاب به انتخاب و علاقه خودش تهیه کنم و روزهایی را برای کتابخوانی مشخص کنم.

وی ادامه داد: برای اینکه انگیزه پسرم برای کتابخوانی افزایش پیدا کند، به صورت خانوادگی، من، همسرم و دخترم به خواندن کتاب توجه می‌کنیم تا اشتیاق پسرم برای کتاب خواندن افزایش پیدا کند، اما همچنان با یکسری چالش‌هایی از جمله هزینه نامتعارف، و تهیه کتاب مناسب و آموزنده روبه‌رو هستم، با توجه به هزینه‌های جانبی زندگی نمی‌توان مبلغ زیادی را برای خرید کتاب هزینه کرد، همچنان که جذابیت بازی‌های کامپیوتری به جذابیت کتاب نمی‌رسد.

مریم یک مادر ۳۵ ساله که فرزندی ۵ ساله دارد، تجربه خود را درباره افزایش اعتماد به نفس کودک خود از زمانی که کتاب خوانی را برای او شروع کرده، بیان می‌کند: سارا، دخترم کم حرف و خجالتی بود و به واسطه کتاب خوانی برایش توانستم روحیه پرسشگری و تخیل را در او ایجاد کنم و به مرور زمان متوجه شدم، دخترم به قصه‌هایی علاقه دارد که با شعر گفته می‌شود.

وی افزود: بعد از مدتی که قصه گویی را با دخترم شروع کردم، او را تشویق کردم که برای پدر خود قصه تعریف کند و در حال حاضر به راحتی می‌تواند صحبت کند و از کلمات خوبی در گفتگوهای خود استفاده می‌کند، اما تعریف کردن قصه برای دخترم کار دشواری است و به سختی می‌توانم توجه او را به داستان جلب کنم.

زهره ۳۱ ساله مادر کارمندی که یک پسر بازیگوش ۱۰ ساله دارد، می‌گوید: نمی‌دانم چطور باید پسرم را جذب مطالعه کنم جز کتاب‌های درسی در طول سال تحصیلی به خواندن کتاب علاقه‌ای نشان نمی‌دهد. فقط به فعالیت‌های بدنی علاقه دارد و همیشه در حال فوتبال بازی کردن است. البته ناگفته نماند که شاید من هم به عنوان مادر نتوانستم به طور صحیح فرزندم را در مسیر کتابخوانی هدایت کنم، زیرا از کودکی به واسطه اشتغال، کمتر فرصت داشتم برای او کتاب‌های قصه بخوانم و زمینه علاقه مندی اش را به کتاب فراهم کنم.

در ادامه، به سراغ روانشناس کودک و نوجوان رفتیم تا به بررسی راهکارهای جذب کودکان و نوجوانان به کتابخوانی و معیارهای انتخاب کتاب مناسب با سن آن‌‍‌ها بپردازیم.

ویژگی‌های انتخاب کتاب مناسب برای کودک و نوجوان

پریسا ارجمندی، روانشناس کودک و نوجوان در گفت‌وگو با ایسنا به تاثیر خواندن داستان ادبی و تصویری بر رشد هوش هیجانی کودکان اشاره کرد و گفت: قصه درمانی برای کودکان بسیار تاثیر گذار است، اما قصه گویی با قصه درمانی متفاوت است، از آن جا که قصه گویی تنها برای برقراری یک ارتباط موثر و بدون تمرکز بر روی مشکل خاصی از کودک انجام می‌شود، اما در قصه درمانی هدف برطرف کردن یک مشکل به واسطه تعریف یک قصه با همانندسازی کودک با نقش اصلی داستان است.

وی تصریح کرد: مزایای تعریف کردن قصه برای کودکان شامل کاهش مشکلات رفتاری، آموزش آسان مهارت‌های زندگی و همانندسازی بهتر برای حساسیت زدایی منظم می‌شود. قصه‌های خوب از سه بخش شروع، میانه و پایان تشکیل شده‌اند که در بخش شروع یک داستان؛ فضا، قهرمان و دیگر شخصیت‌های قصه شناخته می‌شوند، در بخش میانی داستان به چالش اصلی قصه می‌رسد و در بخش پایانی یک نتیجه‌گیری متمرکز بر هدف انجام می‌گیرد.

ارجمندی درباره چگونگی معیار انتخاب کتاب مناسب برای کودک و نوجوان بیان کرد: از سن ۳ تا ۴ سالگی، گنجینه واژگان کودکان تا ۱۵۰۰ کلمه افزایش می‌یابد و از قصه‌های موزیکال لذت می‌برند، در سن ۴ تا ۵ سالگی با توجه به رشد زبان انتزاعی؛ کودکان از بیان داستان‌های قابل فهم و کوتاه استقبال می‌کنند و در سنینی که به پیش دبستانی رفتند از زبان آموزی، یادگیری واژه‌ها و کلام آهنگین و قافیه دار لذت می‌برند.

وی اضافه کرد: کودکان در دوره دبستان کنجکاو هستند و میل به تجربه مستقل دارند، همچنین از خواندن قصه لذت می‌برند و نوجوانان به خواندن کتاب‌هایی علاقه مند هستند که به کشف شخصیت و ارزش‌هایشان کمک کند، در واقع به دنبال فلسفه صحیح زندگی هستند. داستان و قصه برای جذب کودک و نوجوان باید دارای یکسری ویژگی‌ها باشد، به طور مثال قهرمان داستان از نظر کودک باید جذاب و دارای شایستگی باشد تا کودک بتواند با آن شخصیت همزاد پنداری کند.

ارجمندی ادامه داد: حوادث قصه باید با یکدیگر مرتبط باشد تا صورت‌های ذهنی قوی ایجاد کند که این ویژگی در تخیل و تفکر تحلیلی کودکان بسیار موثر است، زبان داستان باید ساده و روان باشد تا فهم آن آسان شود و بهتر است در داستان به امور مخصوص سنین کودکان پرداخته شود تا امور معقول، یعنی صحنه پردازی داستان برای کودک آنقدر مجسم باشد که خود را به جای شخصیت داستان و فضای آن تصور کند.

راهکارهای جذب کودک و نوجوان به کتابخوانی 

وی با بیان اینکه قصه درمانی در رفع مشکلات و یادگیری مهارت‌ها مانند ناخن جویدن، انتخاب دوست خوب، قدرت نه گفتن، آموزش حریم خصوصی و ترس‌ها و اضطراب‌ها موثر است، افزود: توصیه می‌کنم حین قصه گویی برای کودکان با زبان خود قصه را انتقال دهیم، از زبان بدن در بیان داستان استفاده کنیم و تماس چشمی مستمر داشته باشیم.

ارجمندی یادآور شد: بخش‌های مهیج داستان را تند و بخش‌های مهم داستان را کند تعریف کنید، صدا را با شخصیت داستان متناسب کنید و با طرح سوال، کودک را با قصه درگیر کنید تا میانه تعریف قصه؛ کودک نیز با داستان ارتباط برقرار کند، در جای حساس قصه مکث کنید و از تعریف قصه‌های طولانی که حوصله را سر می‌برد پرهیز کنید و باید بدانید که قصه و داستان به کودک کمک می‌کند تا وقایع چاره ناپذیر را مانند بیمارستان رفتن، زندگی در شهری دیگر و شرایط جنگی را شناسایی و درک کند.

وی عنوان کرد: اولین موضوعی که در جذب کودک و نوجوان به سمت کتابخوانی موثر است، رفتار و همراهی والدین در قصه گویی است و دیگر عوامل مهم شامل در نظر گرفتن سن فرزند و انتخاب کتاب مناسب، شیوه بیان قصه توسط والدین و پرهیز از خواندن قصه تکراری می‌شود، همچنین نباید با بیان قصه فرزند خود را سرزنش یا نصیحت کنیم.

ارجمند با بیان اینکه والدین برای قصه گویی به کودک باید بیشتر از نمایش، آهنگ، بازی و شادی در انتقال داستان استفاده کنند، گفت: برای سوق دادن فرزندانی که بیشتر زمان خود را صرف اینترنت می‌کنند، کتاب‌های صوتی می‌تواند راه مناسبی برای جذب آنان به سمت کتاب باشد؛ البته اصلاح سبک زندگی خانواده و فرزندپروری اولین قدم برای تغییر و اصلاح وضعیت رفتاری کودک و نوجوان است.

وی بیان کرد: هر خانواده با در نظر گرفتن بودجه خود اختیار انتخاب کتاب دلخواه را به فرزند خود بدهد و اجازه دهند کتاب با توجه به علاقه بچه‌ها انتخاب شود، اگر فرزند در سن مدرسه رفتن است؛ همراهی خانواده به خواندن کتاب توسط فرزند اشتیاق او را برای کتاب خواندن افزایش می‌دهد، همچنین با پرسش سوال می‌توانند متوجه درک فرزند خود از داستان شوند، باید توجه داشت که در صورت وجود اختلالات فکری و ذهنی مانند بیش‌فعالی، ابتدا باید این اختلالات برطرف و سپس به جنبه‌های دیگر از جمله قصه گویی توجه کرد.

انتهای پیام