خلاصه شدن انتخاب رشته به برگه‌ای به نام هدایت تحصیلی که ممهور به مهر مدرسه و آموزش‌وپرورش است تا محدودیت‌ها برای ثبت‌نام در برخی رشته‌ها و اصرار والدین و دانش‌آموزان برای تحصیل دانش‌آموز در رشته‌ای خاص  از جمله این نگرانی‌ها است.

میترا حسینی مادر یکی از دانش‌آموزانی است که برای ثبت‌نام دخترش در پایه دهم به مدرسه آمده است؛ او به خبرنگار ایسنا گفت: برای ثبت‌نام دخترم آمده‌ام و بنا به فرم هدایت تحصیلی، اولویت دخترم برای تحصیل در رشته تجربی «ب» است و او نمی‌تواند در مدارس دولتی ثبت‌نام کند و باید رشته دیگری انتخاب کند، اما خودش تحصیل در رشته تجربی را دوست دارد و هدفش را روی این رشته گذاشته است.

او ادامه داد: کادر مدرسه ما را راهنمایی کردند که اگر اصرار به تحصیل در این رشته را دارد و با توجه به اینکه نمره لازم را در هدایت تحصیلی کسب نکرده باید او را در مدرسه غیردولتی ثبت‌نام کنیم درحالی‌که تأمین هزینه مدرسه غیردولتی از توانمان خارج است.

مسعود معماری پدر یکی دیگر از دانش‌آموزانی است که برای ثبت‌نام دخترش آمده؛ او هم از فرآیند هدایت تحصیلی دل ‌خوشی ندارد؛ اولویت فرزندش بنا به فرم هدایت تحصیلی رشته‌های فنی است اما فرزندش به این رشته‌ها علاقه‌ای ندارد.

او که خود فرهنگی است، هدایت دانش‌آموزان به رشته‌های فنی را تنها بر اساس فرم هدایت تحصیلی به‌جای آنکه در طی سال‌های گذشته تحصیلی، دانش‌آموزان از مباحث نظری بیشتر فاصله گرفته و تخصصی به رشته‌های مهارتی بپردازند، ناعادلانه دانست.

وی گفت: عدم اطلاع فرزندان از رشته‌های تحصیلی، اتکا به نمرات برای تحصیل در رشته‌ها را هم باید به مشکلات هدایت تحصیلی افزود.

دانش‌آموزان در این سن و سال اغلب احساسی تصمیم می‌گیرند

هدایت تحصیلی فرآیندی است که در آن خدماتی برای راهنمایی و مشاوره به دانش‌آموزان ارائه می‌شود. آن‌ها در این فرآیند با استعدادها، علایق، توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی خود آشنا می‌شوند، درنهایت دانش‌آموزان رشته‌ها و شاخه‌های تحصیلی و مشاغل موردنیاز جامعه را می‌شناسند.

 بدون شک هدف هدایت تحصیلی شناسایی و شناساندن استعداد، توانایی، علاقه و ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموزان، کمک به انتخاب آگاهانهٔ رشتهٔ تحصیلی و مسیر آیندهٔ شغلی دانش‌آموزان و کمک به هدایت متوازن دانش‌آموزان به شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی بر اساس سیاست‌های توسعه‌ای کشور است.

فاطمه ابراهیمی مشاور تحصیلی در مدارس خراسان رضوی گفت: بهترین رویکردها در هدایت تحصیلی، شناسایی و توسعه استعدادها و علایق دانش‌آموزان، ارائه اطلاعات جامع در مورد رشته‌های تحصیلی و بازار کار، همچنین ایجاد بستر مناسب برای انتخاب آگاهانه رشته تحصیلی است و این رویکردها باهدف افزایش رضایت تحصیلی و شغلی دانش‌آموزان و همچنین کاهش اتلاف منابع و ایجاد تعادل در بازار کار انجام می‌شوند.

وی ادامه داد: با این‌حال عدم شناخت کافی دانش‌آموزان از علایق و استعدادهایشان، کمبود اطلاعات و آگاهی درباره رشته‌های مختلف، فشارهای اجتماعی و خانوادگی و ناآگاهی از آینده شغلی رشته‌ها از چالش‌های دانش‌آموزان در این مسیر است، همچنین، اتکا به نمرات و معدل، عدم آشنایی با سوابق فارغ‌التحصیلان، ترس از تغییر و ریسک‌پذیری، ناآگاهی از تنوع رشته‌ها و محدودیت‌های جغرافیایی از دیگر چالش‌های پیش روی هدایت تحصیلی است.

ابراهیمی گفت: دانش‌آموزان در این سن و سال اغلب احساسی تصمیم می‌گیرند و گاه به دلیل وابستگی به یک دوست، تصمیم به تحصیل در یک‌رشته می‌گیرند و بر تصمیم خود پافشاری دارند اما در ادامه مسیر تحصیل با مشکلاتی مواجه می‌شوند.

مشاوره تحصیلی مؤثر نیازمند استفاده ترکیبی از رویکردهای علمی است

مریم خیری، روانشناس و مدرس دانشگاه در این خصوص اظهار کرد: از منظر حرفه‌ای، هدایت تحصیلی موفق، باید به مواردی ازجمله ارتقاء خودآگاهی تحصیلی و شغلی، افزایش انگیزه و رضایت از مسیر تحصیلی، کاهش اضطراب ناشی از انتخاب رشته، ایجاد هماهنگی بین توانایی، علاقه و فرصت‌های بازار کار کمک کند اما این مسئله با چالش‌های رایجی مواجه است.

وی افزود: فشار خانواده یا جامعه، انتخاب رشته بر اساس توقعات والدین یا نگاه ارزشی جامعه، نه بر اساس علایق و استعداد فرد و عدم آگاهی از  از توانایی‌ها، علایق و ارزش‌هایش، نبود آگاهی از مشاغل و مسیرهای تحصیلی، اطلاعات ناقص یا کلیشه‌ای در مورد رشته‌ها و آینده شغلی آن‌ها، نقش مخرب مقایسه‌ها و رقابت‌ها، مقایسه با همسالان یا رقابت‌های ناسالم باعث تصمیم‌گیری‌های ناپخته در مسئله هدایت تحصیلی می‌شود، در این میان نظام آموزشی ناکارآمد هم اثرگذار است زیرا با ارزیابی‌های سطحی، نبود آموزش مهارت تصمیم‌گیری و بی‌توجهی به تفاوت‌های فردی تلاش به هدایت تحصیلی دارد.

خیری بابیان اینکه مشاوره تحصیلی مؤثر نیازمند استفاده ترکیبی از رویکردهای علمی است، اظهار کرد: بهترین رویکردها عبارت‌اند از رویکرد چندبُعدی (Multidimensional Approach) ترکیب اطلاعات حاصل از تست‌های روان‌سنجی معتبر (علاقه، شخصیت، استعداد)، مصاحبه بالینی یا نیمه ساختاریافته، مشاهده‌های رفتاری، تحلیل شرایط خانوادگی، اقتصادی و فرهنگی و رویکرد مبتنی بر نقاط قوت (Strength-Based Counseling) تمرکز بر توانایی‌ها، علایق، منابع حمایتی و انگیزه‌های فرد به‌جای تمرکز بر ضعف‌ها یا محدودیت‌ها است.

وی ادامه داد:  رویکرد رشدی (Developmental Approach) در نظر گرفتن فرآیند تصمیم‌گیری شغلی به‌عنوان بخشی از رشد هویت، یعنی تصمیم‌گیری یک‌باره نیست، بلکه باید در زمان مناسب و با آمادگی لازم انجام شود و رویکرد واقع‌نگرانه و انعطاف‌پذیر که به ارائه مسیرهای جایگزین و آموزش مهارت‌های حل مسئله، تاب‌آوری، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری می‌انجامد.

نقش والدین در فرآیند هدایت تحصیلی باید  نقش حمایتگر باشد نه تصمیم‌گیرنده

این روانشناس و مدرس دانشگاه در ادامه به بیان توصیه‌هایی به والدین در خصوص هدایت تحصیلی فرزندان‌شان پرداخت و گفت: در فرآیند هدایت تحصیلی، نقش والدین باید نقش حمایتگر باشد نه تصمیم‌گیرنده. آنها باید برای فرزندشان نقش راهنمایی و حمایت داشته باشند، نه تحمیل یا کنترل و مهم این است که فرزند آنها احساس کند انتخاب نهایی متعلق به خودش است.

وی با تأکید بر پرهیز از اسطوره‌سازی رشته‌ها و شغل‌ها یادآور شد: عباراتی مثل «فقط پزشکی آینده داره» یا «رشته انسانی یعنی هیچ» نگاه‌های کلیشه‌ای و آسیب‌زا هستند. والدین باید نگرش واقع‌بینانه و چندبُعدی نسبت به مسیرهای تحصیلی داشته باشند.

خیری با تأکید بر تقویت خودآگاهی فرزندان از سنین پایین‌تر، اعلام کرد: فرزند شما باید بتواند علایق، ارزش‌ها، توانمندی‌ها و نقاط ضعفش را بشناسد. در این میان گفت‌وگوهای خانوادگی درباره مشاغل، مهارت‌ها، مسئولیت‌پذیری و اهداف زندگی می‌تواند در این مسیر بسیار مفید باشد.

وی آموزش مهارت تصمیم‌گیری و حل مسئله را اثرگذار دانست و گفت: به‌جای گفتن اینکه چه رشته‌ای خوب است، باید فرزندان را در مسیر تحلیل اطلاعات، بررسی گزینه‌ها و انتخاب آگاهانه همراهی کرد.

این روانشناس و مدرس دانشگاه با اشاره به‌ضرورت پذیرش تفاوت بین فرزندان از سوی والدین، تصریح کرد: فرزند شما ممکن است علاقه‌مند به رشته‌ای باشد که با تصور ذهنی یا آرزوهای شما هم‌خوان نیست؛ پذیرش این تفاوت‌ها نشانه بلوغ روان‌شناختی والد است.

وی بر لزوم آشنایی با تغییرات بازار کار و مهارت‌های آینده تأکید و تصریح کرد: والدین نیاز دارند از روندهای جدید دنیای کار (مانند مشاغل دیجیتال، مهارت‌های نرم و چندشغله بودن) آگاه باشند تا بتوانند راهنمایی به‌روز و مفید ارائه دهند. 

انتهای پیام