هندوانه هرچند در بازار مصرف محبوب است و کشاورزان به دلیل سود کوتاه‌مدت به آن گرایش دارند، اما مصرف بسیار بالای آب این محصول، ادامه کشت آن را به یکی از دغدغه‌های اصلی بخش کشاورزی استان تبدیل کرده است.

هندوانه از جمله میوه‌های پرآب‌بر بوده  که به طور متوسط برای کاشت هر کیلو از این محصول، ۲۰۰ لیتر آب صرف می‌شود. بر اساس آمار، ایران سالانه بیش از ۲.۶ میلیون تُن هندوانه تولید داشته و در کنار چین، ترکیه و برزیل در صدر تولیدکنندگان این میوه قرار دارد، از این میزان تولید، سالانه بین ۷۵۰ تا ۸۰۰ هزار تُن این محصول صادر و مابقی در داخل مصرف می‌شود. 

برای تولید ۲.۶ میلیون تُن هندوانه حدود ۵۲۰ میلیارد لیتر آب مصرف می‌شود که با توجه به ۷۵۰ تا ۸۰۰ هزار تُن صادرات این محصول، بین ۱۵۰ میلیارد  تا ۱۶۰ میلیارد لیتر آب به عنوان آب مجازی، صادرات می‌شود.

در سال ۱۴۰۲ بود که  همدان الگوی کشت محصولات زراعی را برای نخستین بار رونمایی کرد و این استان آزمونه(پایلوت) اجرای الگوی کشت در کشور شد و با رونمایی از الگوی کشت محصولات زراعی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی اعلام کرد که با توجه به اینکه کشت محصول هندوانه نیازمند مصرف آب زیادی است، کشت این محصول در الگوی کشت محصولات زراعی استان جایی ندارد و دیگر از کشت این محصول هیچگونه حمایتی نخواهیم داشت.

ایسنا در این گزارش به بررسی سطح کشت هندوانه در استان همدان و پاسخ به این سوال که در شرایط بحران آبی آیا تولید این محصول پرآب‌بر و صادرات آن به سایر کشورها به عنوان صادرات آب مجازی ضروری است؟ پرداخته است.

کاهش چشمگیر محصولات پُرآب‌بر در همدان

علی بایگانه، معاون امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه در برنامه الگوی کشت همه انواع محصولات از جمله کشت هندوانه وجود دارد که البته مانند گذشته در سطوح بالا نبوده و سطح این نوع از محصولات محدود است، به ایسنا گفت: سطوح هندوانه برای استان محدود تعریف شده بنابراین سطوح بالا برای کشت هندوانه را در استان همدان نمی‌پذیریم.

وی خاطرنشان کرد: در برنامه الگوی کشت محصولات پُرآب‌بر استان نسبت به سنوات گذشته از کاهش چشمگیری برخوردار بوده است.

بایگانه با بیان اینکه در سامانه پهنه‌بندی در سال زراعی گذشته استان همدان تنها دارای ۱۳۰ تا ۱۴۰ هکتار سطح هندوانه بوده است، تصریح کرد: این در حالیست که سطح کشت هندوانه در سال ۱۴۰۰ در استان همدان حدود ۷۰۰ هکتار بوده که با مقایسه این ارقام می‌توان روند محسوس کاهشی چشمگیری این محصول طی چهار سال گذشته را شاهد بود.

وی ادامه داد: کشت هندوانه در عرف مردم یک محصول پر آب‌بر شناخته می‌شود اما در واقعیت امر حدود ۱۳۰ تا ۱۴۰ هکتار هندوانه‌ای که در استان کشت شده با بهره‌وری آب بالا بوده ضمن اینکه کشت آن از ارقام جدید و با سیستم آبیاری قطره‌ای، زیر پلاستیک کشت می‌شود و در این رابطه از مالچ استفاده شده و بیشتر اصول فنی برای بهره‌وری آب را کشاورزان در کشت این محصول رعایت می‌کنند.

معاون امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی همدان با بیان اینکه به دلیل ذهنیت پرآب بر بودن کشت هندوانه متاسفانه در قبال کشت این محصول جبهه گرفته می‌شود در حالیکه با توجه به نوع سیستم آبیاری آن دیگر چنین نیست، تصریح کرد: مشکلی که در حال حاضر در رابطه با بحث محصولات پر آب‌بر داریم این بوده که بسیاری از مناطق و کشاورزان متاسفانه پایبند به برنامه الگوی کشت نیستند و وقتی جهاد کشاورزی درخواست دارد که محصول پر آب‌بر کشت نکنند این کشاورزان همکاری لازم را با جهاد کشاورزی ندارند.

وی با اشاره به اینکه همین امر موجب عرضه بیشتر محصول و متعاقب آن تضرر خود کشاورزان به ویژه در مناطق جنوب کرمان که قطب تولید هندوانه هستند می‌شود، خاطرنشان کرد: خوشبختانه در استان همدان سطح هندوانه زیادی نداریم و مشکل کم آبی هم در رابطه با کاهش سطح هندوانه در استان مزید بر علت شده، ضمن اینکه فضای رسانه‌ای و عمومی استان نیز با کشت هندوانه در همدان مخالف هستند.

وی گفت: جهاد کشاورزی استان هم سعی می‌کند تا حد امکان در رابطه با کشت محصولات پرآب بر از جمله کشت هندوانه به کشاورزان خدمات ارائه ندهد و اطلاع‌رسانی در رابطه با عدم کشت آن داشته باشد .

بایگانه با بیان اینکه در همین رابطه آمارها گویای کاهش سطح کشت هندوانه در استان همدان است، اظهار کرد: سیستم آبیاری تیپ مورد استفاده درآبیاری مزارع هندوانه ۸۰ تا ۹۰ درصد دارای بهره‌وری آب بوده که اگر هندوانه و یا هر محصول پرآب بر و یا سایر کشت‌ها هر چقدر که نیاز آبی داشته باشد با ۱۰ تا ۲۰ درصد پرت، آب را در اختیار گیاه می‌گذارد.

وی با اشاره به اینکه آن نیازهای آبی که در منابع علمی ارائه داده می‌شود، عددی بوده که با سیستم آبیاری معمول است اما سیستم تیپ بهره‌وری و راندمان بالا دارد، اضافه کرد: با شیوه‌هایی که هم اکنون کشاورزان در کشت محصولات پر آب‌بر از جمله کشت هندوانه استفاده می‌کنند مصرف آب آن دیگر مانند گذشته چندان نیست و بهره‌وری آب در کشت زراعت هندوانه مطلوب است.

بایگانه در پاسخ به این سوال که آیا ضرورت دارد که هندوانه آنقدر کشت شود که صادرات آب مجازی داشته باشیم؟، افزود: در این رابطه سطح کشت هندوانه باید مدیریت شود چرا که کشت هندوانه را در اکثر مناطق با اصول فنی و به خوبی رعایت می‌کنند اما اینکه سطح زیر کشت مطابق برنامه الگوی کشت رعایت نمی‌شود که این موضوع مقداری برای زراعت هندوانه دارای چالش است.

وی با اشاره به پیش‌بینی برداشت هزار تُن هندوانه از سطح مزارع استان همدان در سال‌جاری، خاطرنشان کرد: این میزان هندوانه تولید شده برای مصرف استان بوده ضمن اینکه از مناطق دیگر نیز هندوانه وارد می‌کنیم و کشت هندوانه در استان همدان سطح بالایی در مزارع ندارد.

کشت هندوانه در همدان با آبیاری قطره‌ای

حمزه خانجانی، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی استان همدان نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه یک برنامه الگوی کشت از وزارتخانه به ما اعلام شده است، اظهار کرد: آنچه که الگوی کشت برای استان همدان در کشت هندوانه تعریف کرده حدود ۸۰۰ هکتار برنامه کشت هندوانه آبی و ۶۳۰ هکتار الگوی کشت هندوانه دیم بوده که البته این برنامه برای همه استان‌هاست.

خانجانی ادامه داد: هندوانه‌ای که در همدان کشت می‌شود اکثراً به صورت قطره‌ای و آبیاری زیر پلاستیکی بوده و کمترین میزان مصرف آب را برای کشت استفاده می‌کند.

وی با بیان اینکه سیاست جهاد کشاورزی این بوده که توسعه این نوع از کشت‌ها را محدود کند، تصریح کرد: بر اساس الگوی کشت، کشت هر محصول دارای دو الزام اقتصادی و فرهنگی و ترویجی است.

خانجانی ادامه داد: در حوزه اقتصادی مهم‌ترین الزام کشت این بوده وقتی به کشاورز بر اساس الگوی کشت می‌گوییم هندوانه نکارد پس باید هزینه مابه التفاوت نکاشتن هندوانه را به وی پرداخت کنیم که این موضوع برای جهاد کشاورزی امکان‌پذیر نیست. 

وی افزود: در حوزه جهاد کشاورزی رسالت ما این بوده که از منابع آب محافظت و مراقبت کنیم چون آب یک نهاده مهم برای تولید بوده و متعلق به همه نسل‌هاست.

خانجانی آب را عاملی برای محدودیت کشت دانست و یادآور شد: برای محدودیت کشت‌های پرآب‌بر وزارت نیرو به عنوان متولی حوزه آب، ابزار لازم برای کنترل آب را دارد اما ما به عنوان متولی حوزه کشاورزی ابزار لازم برای کنترل آب را نداریم.

وی با اشاره به اینکه آب حوزه مدیریت ما نبوده بلکه حوزه مدیریت آن، دستگاه و متولیان وزارت آب است، خاطرنشان کرد: در ماده ۴۵ قانون توزیع عادلانه آب مصوبه ۱۳۶۱، صراحتاً قانونگذار آن را مشخص کرده که اگر آب به صورت حجمی به کشاورز تحویل داده شود و کنتور هوشمند روی آن نصب شود قطع به یقین خود کشاورز آن را مدیریت می‌کنند و آن محصولات که بر اساس الگوی کشت به آن ارائه دادیم را بر اساس آن کشت می‌کنند.

خانجانی با بیان اینکه در حال حاضر مسئله این بوده که ما اکنون از دو منبع شامل چاه‌های غیرمجاز و چاه‌های بدون کنتور برداشت آب داریم، گفت: تکلیف چاه‌های غیرمجاز مشخص بوده و باید پر و مسدود شوند ضمن اینکه در رابطه با چاه‌های فاقد کنتور نیز باید توجه ویژه شده و دستگاه‌های متولی نسبت به نصب کنترل هوشمند در این قسمت اقدام کنند و اجازه ندهند آب بیشتری هدر برود .

به گزارش ایسنا، همدان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشور است و این استان با وجود داشتن ۲.۱ درصد از وسعت کشور، ۴.۴ درصد از تولیدات بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده و با اجرای دقیق الگوی کشت و حرکت به سمت کشت محصولات کم آب بر با صرفه اقتصادی بالا توسط کشاورزان می‌توان علاوه بر رونق اقتصادی بخش کشاورزی، در حفظ منابع آبی و سفره‌های آب زیرزمینی تلاش کرد.

انتهای پیام