سید علی پارسای گنج‌آور، کارشناس علم و فناوری و مدیر گروه «نوآوری» اندیشکده اقتصاد دانش‌بنیان در گفت‌گو با ایسنا با تاکید بر اینکه کشورهایی که بتوانند ظرفیت‌های نوآورانه خود را با اهداف دیپلماتیک هماهنگ کنند، فرصت‌های بیشتری برای اثرگذاری و ایجاد پیوندهای پایدار در عرصه جهانی به دست می‌آورند، گفت: در جهان امروز، پیشرفت علمی و نوآوری به یکی از مهم‌ترین ابزارهای شکل‌دهی به روابط بین‌الملل تبدیل شده است. «دیپلماسی علم و فناوری» رویکردی است که از این ظرفیت بهره می‌گیرد و آن را به موتور محرک تعاملات بین‌المللی تبدیل می‌کند. با این حال، رویکردهای جدیدتر، بیش از آنکه روی علم و فناوری متمرکز شوند، توجه خود را معطوف به نوآوری کرده‌اند.

وی افزود: امروزه، جهان شاهد فرآیندهای نوآورانه‌ای مخرب است که برای تبدیل محصولات و خدمات به گزینه‌های ساده و مقرون‌به‌صرفه برای مصرف‌کنندگان پایین‌دست یا بخش‌هایی از بازار که به‌طور سنتی بازار نیافتند، استفاده می‌شود. با توجه به گسترش این نوآوری‌ها در چند دهه اخیر و همچنین مواجهه جهان با چالش‌های چندوجهی جهانی نظیر تغییرات اقلیمی، امنیت غذایی، تهدیدات بهداشتی، مهاجرت، دسترسی به منابع آب و تروریسم، ضرورت شکل‌گیری تلاش‌های جمعی مبتنی بر رویکردهای علمی بیش از پیش نمایان شده است.

پارسای گنج آور با بیان اینکه از آنجا که کشورهای منفرد قادر به حل یا مقابله با این چالش‌ها به‌صورت مستقل نیستند، همکاری‌های بین‌کشوری از طریق اتحادهای چندجانبه یا فراملی به عنوان راهکاری کلیدی برای مواجهه با این مسائل مطرح می‌شود، ادامه داد: در این زمینه، برخی منابع دیپلماسی علمی را فراتر از یک ابزار یا حوزه سیاست‌گذاری تعریف کرده و آن را به عنوان مجموعه‌ای از اقدامات معرفی می‌کند که در آن محققان، فناوران و دیپلمات‌ها با یکدیگر تعامل دارند. این تعریف نشان‌دهنده ماهیت میان‌رشته‌ای و چندوجهی دیپلماسی علمی است.

مدیر گروه نوآوری اندیشکده اقتصاد دانش‌بنیان اضافه کرد: علاوه بر این، انجمن سلطنتی و انجمن آمریکایی برای پیشرفت علم (َAAAS) گونه‌شناسی سه‌گانه‌ای از دیپلماسی علم و فناوری ارائه داده‌اند که سه بعد اصلی آن عبارتند از: «ارائه مشاوره‌های علمی در راستای اهداف سیاست خارجی (علم در دیپلماسی)»، «تسهیل همکاری‌های علمی بین‌المللی (دیپلماسی برای علم)» و «بهره‌گیری از همکاری‌های علمی به منظور بهبود روابط بین‌المللی میان کشورها (علم برای دیپلماسی)».

وی با تاکید بر این‌که این مفهوم‌سازی بر ماهیت دوسویه دیپلماسی علمی تأکید دارد، به‌گونه‌ای که دیپلماسی به عنوان ابزاری برای پیشبرد علم به کار می‌رود و علم نیز نقش تسهیل‌کننده در این فرآیند ایفا می‌کند، افزود: علاوه بر این، کارشناسان بر ضرورت غلبه بر بن‌بست‌های موجود در روابط دیپلماتیک سنتی تأکید کرده و بیان می‌کنند که دیپلماسی علمی از همکاری علمی بین‌المللی متمایز است. این تمایز به دلیل تمرکز دیپلماسی علمی بر اهداف سیاست خارجی در چارچوبی جامع‌تر است، نه صرفاً بر پیشرفت‌های علمی. از این رو، دیپلماسی علمی در استراتژی‌های کلان سیاست خارجی ملی و بین‌المللی جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند.

پارسای گنج آور اظهار کرد: در مطالعات، تعاملات همکارانه میان علم و فناوری در کشورهای صنعتی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که نوع رویکرد همکاری علمی و فناورانه عمدتاً بر اساس ظرفیت‌های هر کشور تعیین می‌شود. با این حال، همکاری‌های تحقیق و توسعه میان ذی‌نفعان مختلف دو کشور به عنوان بخشی از برنامه‌های تکرارپذیر و پایدار شناخته شده است. همچنین منابع متنوعی وجود دارد که می‌توانند اهداف دیپلماسی علمی یک کشور را شکل دهند. این منابع شامل سه دسته اصلی هستند:

* دسترسی به ظرفیت‌های تحقیقاتی از جمله دانشمندان، زیرساخت‌های علمی و نتایج پژوهشی که به عنوان یک عامل کلیدی در توسعه همکاری‌های علمی و فناورانه شناخته می‌شود
* ارتقاء جایگاه یک کشور در حوزه تحقیق و فناوری که به عنوان بخشی از استراتژی بازاریابی جهانی آن کشور محسوب می‌شود
* تأثیرگذاری بر افکار عمومی در سایر کشورها از جمله رهبران سیاسی و اقتصادی که در راستای نمایش «قدرت نرم» یک کشور عمل می‌کند و به تقویت جایگاه بین‌المللی آن کمک می‌کند.

وی ادامه داد: همچنین کارشناسان مختلف، سرفصل‌های همکاری در دیپلماسی علمی را به صورت زیر دسته‌بندی کرده‌اند:

سرفصل‌های گذر از دیپلماسی علمی به نوآوری

وی ادامه داد: همانطور که در جدول فوق اشاره شده است، ما در سرفصل دیپلماسی علمی به سمت دیپلماسی نوآوری می‌پردازیم. دیپلماسی نوآوری به مفهوم و عملی اشاره دارد که با هدف کاهش فاصله‌ها و شکاف‌ها (فرهنگی، اجتماعی-اقتصادی، فناورانه و غیره) از طریق ابداعات طراحی شده است که ایده‌ها و راه‌حل‌ها را با بازارها و سرمایه‌گذارانی که آماده پذیرش و توسعه آنها هستند، پیوند می‌دهد. این نوع دیپلماسی بیشتر به دیپلماسی اقتصادی مرتبط است و بر ایجاد منافع ملی در حوزه‌هایی مانند تجارت، سرمایه‌گذاری و فناوری تمرکز دارد. دیپلماسی نوآوری عمدتاً به عنوان دیپلماسی برای نوآوری در نظر گرفته می‌شود و بخشی از سیاست‌های اقتصادی و تجاری خارجی محسوب می‌شود.

به گفته وی برای توسعه‌ نوآوری، نهادهای دارای نقش توسعه‌ نوآوری در امور بین الملل، طبق تعاریف و دسته‌بندی‌های ارائه شده توسط مؤسسه Nesta، در ۴ دسته‌ ایفای نقش می‌کنند:

کاوش و اطلاع‌رسانی: شناسایی سیستم‌های نوآوری، فرصت‌ها و موانع همکاری و انتقال این اطلاعات به سازمان‌های مرتبط.

تأثیرگذاری و ترویج: تأثیرگذاری بر سیاست‌ها برای بهبود شرایط همکاری با شرکت‌های نوآور بریتانیایی (مانند مالکیت معنوی) و ترویج سازمان‌های بریتانیایی به‌عنوان همکاران بین‌المللی و معرفی بریتانیا به‌عنوان مقصدی برای سرمایه‌گذاری‌های فناوری‌محور خارجی.

پرورش و اتصال: ایجاد روابط با تصمیم‌گیرندگان، طراحی رویدادها و کارگاه‌های هدفمند برای تشویق مشارکت‌های بین‌المللی جدید، سازماندهی مأموریت‌هایی برای آشنا کردن پژوهشگران و شرکت‌ها با فرصت‌های جدید و تطبیق افراد، مؤسسات و شرکت‌ها با شرکای مناسب بین‌المللی. همچنین ایفای نقش به‌عنوان درگاهی بین‌المللی برای سیستم نوآوری بریتانیا.

فعال‌سازی و گسترش: توسعه، هم‌توسعه یا شناسایی منابع خارجی برای تأمین مالی و گسترش همکاری‌های امیدوارکننده، تسریع تجاری‌سازی پژوهش‌ها یا انتشار نوآوری‌ها و ایجاد مشارکت‌های بین‌المللی که فرصت‌های جهانی را برای شرکت‌های نوآور متحول کند.

مدیر گروه نوآوری اندیشکده اقتصاد دانش بنیان خاطر نشان کرد: این راهنما عمدتاً بر همکاری تمرکز دارد که در چارچوب دیپلماسی علم و نوآوری، مبتنی بر این فرض است که اشتراک دانش و همکاری بیشترین تأثیر را در افزایش فرصت‌های نوآوری دارد. این رویکرد برای بسیاری از اقدامات دیپلمات‌های نوآوری بسیار مفید است. با این حال، راهنمایی مشخصی برای رویکرد رقابتی‌تر نوآوری که به سیاست‌های تجارت خارجی و اقتصادی مرتبط است، ارائه نمی‌دهد.

انتهای پیام