سیدمحمدجعفر ناظم‌السادات، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به بحران کم‌آبی در ایران اظهار کرد: در گذر چند دهه گذشته هیچ‌گاه آب به‌عنوان یک عامل و راهبرد مورد توجه مسئولان قرار نگرفته و اراده‌ای برای حل مسئله آب وجود نداشته است.
وی افزود: درباره مسائل مختلف جهانی بسیار سخن گفته‌ایم، اما هیچ‌گاه درباره اینکه آب یک ماده حیاتی زندگی است، تأکید نشده و در تریبون‌ها و سخنرانی‌های مسئولان ارشد کشور، آب به‌عنوان یک راهبرد جدی دیده نشده است. به همین دلیل با مشکلات جدی روبه‌رو شده‌ایم. بسیاری از کارشناسان هشدار داده‌اند اما چون از سطح بالا توجهی به این مسئله نشده، این هشدارها نیز نادیده گرفته شده است.
تأثیر بحران آب بر ساختارهای اجتماعی
رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز در ادامه افزود: تمدن‌ها در کنار رودخانه‌ها، جویبارها و آبگیرها شکل گرفته‌اند و هرجا آب بوده، مردم شهرسازی و تمدن را آغاز کرده‌اند. در مقابل، مناطقی مانند کویر لوت فاقد این ساختارها هستند، زیرا آب وجود ندارد.
وی با بیان اینکه بدون آب هیچ چیزی برای سخن گفتن باقی نمی‌ماند، اضافه کرد: آب همه ابعاد زندگی ما از روابط اقتصادی و اجتماعی تا سیاسی و اخلاقی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگر آب را از دست بدهیم، هم هویت ملی و هم اقتصاد و سیاست کشور دگرگون خواهد شد و به سمت شرایط نامطلوب خواهد رفت. در واقع، در صورت از دست دادن آب، همه چیز را از دست خواهیم داد.
نقش رسانه‌ها در بحران آب
ناظم‌السادات همچنین درباره نقش رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی به مردم و مسئولان درباره بحران آب گفت: در چند دهه اخیر همواره تلاش کرده‌ام از طریق رسانه‌ها هشدار دهم که ادامه این روال به بن‌بست می‌رسد، اما ندیده‌ام هیچ مسئول یا دست‌اندرکاری پس از پخش این مصاحبه‌ها تماس بگیرد و نظر کارشناسی بخواهد.
وی ادامه داد: شاید از دیدگاه عمومی رسانه‌ها در آگاهی‌بخشی عملکرد خوبی داشته باشند، اما اینکه تأثیر فوری و مؤثری بر روند کارهای مدیریتی داشته باشند، چندان امیدوارکننده نیست. متأسفانه در سیستم مدیریتی ما مدیران بیشتر پاسخگوی بالادستی خود هستند تا مردم، به همین دلیل رسانه‌ها کمتر مورد توجه مدیران قرار می‌گیرند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شیراز تأکید کرد: با وجود این نباید ناامید بود و باید همچنان گفت و نوشت و از رسانه‌ها بهره گرفت، زیرا در درازمدت نتایج مثبت آن آشکار خواهد شد.
ایران در مدیریت منابع آبی به جایگاه مطلوبی نرسیده است
رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز در ادامه با تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از تجربیات جهانی در مدیریت آب گفت: در حالی‌که کشورهایی مانند ترکیه و استرالیا راهبردهای بلندمدت و کنترل‌شده برای تأمین و مصرف منابع آبی اجرا کرده‌اند، ایران همچنان منابع زیرزمینی و سطحی را به حال خود رها کرده و پاسخگویی مشخصی در این حوزه وجود ندارد.
ناظم‌السادات با اشاره به ضرورت بهره‌گیری از تجربیات کشورهای دیگر در مدیریت منابع آبی اظهار کرد: هر کشوری بسته به شرایط خاص خود راهبردهایی را تدوین کرده است. به‌عنوان نمونه، در دوران جنگ هشت‌ساله ایران و عراق، ترکیه اولویت خود را بر آب گذاشت و با ساخت سدهای بزرگ بر سرشاخه‌های دجله و فرات، منابع آبی خود را تا حد زیادی تأمین کرد، در حالی که ایران و عراق به دلیل درگیری‌های جنگی، فرصت و توان مقابله یا اعتراض نداشتند.
وی ادامه داد: در زمینه مدیریت برداشت آب زیرزمینی، استرالیا برنامه‌های موفقی داشته است. در این کشور، کشاورزی بر اساس پیش‌بینی‌های علمی بارش و منابع آبی تنظیم می‌شود و اگر بارندگی کمتر باشد، میزان برداشت آب نیز محدود و کنترل می‌شود. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی ممنوع است، اما در ایران برداشت آب سطحی و زیرزمینی عملاً رها شده و هر فردی با یا بدون مجوز اقدام به برداشت می‌کند و هیچ نهادی خود را مسئول نمی‌داند.
اقدامات پیشنهادی برای آینده پایدار مدیریت آب
رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز با بیان اینکه هنوز هم می‌توان راهبردها را اصلاح کرد، افزود: اگرچه فرصت‌های زیادی از دست رفته، اما با تغییر نگاه و تدوین راهبردهای جدی می‌توان اقدامات متناسبی انجام داد. در گام نخست، استانداران باید با ریاست قوه قضائیه و به‌ویژه معاونت پیشگیری از جرم جلساتی با حضور کارشناسان برگزار کنند، چراکه کم‌آبی و بی‌آبی زمینه‌ساز بسیاری از جرائم و مشکلات اجتماعی است و پیشگیری از آن نیازمند هماهنگی دستگاه‌هاست.
ناظم‌السادات تأکید کرد: در مرحله دوم باید ساختارهای مردم‌نهاد برای مدیریت آب شکل گیرد. هم‌اکنون تمامی اختیارات در دست دولت است و مردم نقشی در مدیریت منابع ندارند. در حالی‌که لازم است در هر دشت میزان مشخصی از آب در اختیار مردم قرار گیرد و دولت تنها نقش ناظر را ایفا کند. به‌عنوان مثال، می‌توان در دشت‌های مرودشت و کامفیروز سهمیه مشخصی برای برداشت تعیین کرد و مردم موظف باشند در ازای هر مترمکعب آب، محصول مشخصی مانند گندم به دولت تحویل دهند.
وی بیان کرد: اکنون بیش از دو سوم آبی که از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود به دلیل نبود دانش و سرمایه کافی در کشاورزان هدر می‌رود. اگر آب در قالب ساختارهای مردم‌نهاد مدیریت شود و در ازای آن محصول تحویل داده شود، می‌توان هم از منابع حفاظت کرد و هم بهره‌وری تولید را افزایش داد.
بدون بازنگری قانون آب و سپردن اختیار به مردم، بحران کم‌آبی حل نخواهد شد
رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز با انتقاد از ساختارهای قانونی موجود در مدیریت آب گفت: طی ۴۵ سال گذشته قانون آب هیچ بازنگری نشده و نقشی برای مردم در آن دیده نشده است، در حالی‌که تنها راه برون‌رفت از بحران، سپردن مدیریت منابع به کشاورزان و نهادهای مردمی و اصلاح فوری قوانین است.
ناظم‌السادات با بیان اینکه راهکار پایدار مدیریت منابع آبی در گرو مشارکت واقعی مردم است، اظهار کرد: باید کشاورزان و آب‌بران را وارد میدان کرد و به افراد صاحب‌نظر و صاحب اندیشه فرصت نقش‌آفرینی داد. متأسفانه دولت تمام اختیارات را از مردم گرفته و آنان در مدیریت آب هیچ جایگاه قانونی ندارند.
نقش مردم در مدیریت آب
وی افزود: اگر در کنار قنات، رودخانه یا چشمه پروانه‌ای برای برداشت آب صادر شود و فردی اقدام به پمپاژ کند، راهکار قانونی برای شکایت وجود ندارد. در چنین مواردی دادگستری دوباره از وزارت نیرو، که خود پروانه را صادر کرده، استعلام می‌گیرد و پاسخ‌ها نیز غالباً ناکارآمد است. این مسئله نشان می‌دهد مردم در قانون آب هیچ نقش پررنگی ندارند و همین موضوع موجب نارضایتی آنان شده است.
ناظم‌السادات تأکید کرد: قانون آب نزدیک به ۴۵ سال است که تغییر نکرده است و نمایندگان مجلس نیز نگاه مثبتی به مدیریت بهینه منابع آبی ندارند. این در حالی است که بدون سپردن اختیارات به مردم و نهادهای مدنی، امکان حل بحران وجود ندارد.
کم‌آبی به‌عنوان تهدیدی برای آینده شهرها
این استاد دانشگاه در ادامه بحران کم‌آبی را تهدیدی جدی برای آینده شهرها دانست و گفت: اگر روند فعلی ادامه یابد، در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده بسیاری از مناطق ایران با خالی‌شدن جمعیت، فساد، جرم و مشکلات اجتماعی مواجه خواهند شد. کلان‌شهرهایی مانند شیراز بسیار زودتر از دیگر مناطق با چالش‌های بزرگ کم‌آبی دست‌به‌گریبان می‌شوند.
وی اضافه کرد: با فرونشست زمین و نابودی منابع آبی، سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در بسیاری از شهرها به هدر خواهد رفت. بنابراین نیازمند اقدامات فوری و بنیادی برای حفظ آب به‌عنوان مایه حیات هستیم.
ضرورت بازنگری در قوانین آب
ناظم‌السادات با اشاره به چالش‌های قانونی در مدیریت منابع آبی اظهار کرد: امروز آب در اختیار افراد غیرمتخصص قرار گرفته و بیشتر در خدمت سیاست‌ورزی است. تا زمانی‌که این وضعیت ادامه دارد، بحران آب حل نخواهد شد.
وی ادامه داد: قانون آب بیش از چهار دهه است که تغییر نکرده و به‌شدت نیازمند بازنگری است. باید جایگاه مردم در این قانون دیده شود و از افراد صاحب‌نظر و متخصص در قالب ساختارهای مردمی برای مدیریت آب استفاده شود، در غیر این صورت شکست خواهیم خورد.
رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز بیان کرد: کشاورزی امروز یکی از پیچیده‌ترین حوزه‌های مهندسی است، زیرا کشاورز از زمان کاشت دانه تا فروش محصول با عوامل متعدد مواجه است. اگر افراد توانمند و متخصص در عرصه مهندسی کشاورزی به کار گرفته نشوند، نمی‌توان به موفقیت در مدیریت منابع آبی دست یافت.
وی در پایان تصریح کرد: متأسفانه همچنان اراده جدی برای حل مسائل آب و کشاورزی در کشور مشاهده نمی‌شود.
انتهای پیام
نظرات