دکتر پروین زارعی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه «ناشناخته‌ها» یکی از اصلی‌ترین منابع اضطراب در آغاز مدرسه هستند، گفت: این اضطراب در دانش‌آموزانی که به مدرسه جدید می‌روند، کلاس تازه‌ای دارند یا معلم جدیدی می‌بینند، برجسته‌تر است. ناآگاهی از قوانین، مکان‌ها و چهره‌های جدید منبع بزرگی از عدم اطمینان محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: فشارهای تحصیلی نیز از دیگر دلایل مهم اضطراب است، ترس از دروس سخت‌تر، نگرانی از نمرات پایین، حجم بیشتر تکالیف یا ناتوانی در برآورده کردن انتظارات معلمان و والدین، از جمله فشارهایی است که می‌تواند اضطراب دانش‌آموز را افزایش دهد.

وی گفت: فشارهای اجتماعی نیز در شکل‌گیری اضطراب نقش دارند، نگرانی از پیدا کردن دوست جدید، جا افتادن در جمع همسالان یا ترس از قلدری (Bullying) و تمسخر توسط دیگران، از عوامل مهم استرس در محیط مدرسه به شمار می‌آید.

عضو تخصصی مرکز مشاوره سازمان آموزش و پرورش آذربایجان شرقی، با اشاره به اینکه «جدایی از والدین» به‌ویژه در کودکان خردسال‌تر رایج است، افزود: جدایی پس از تعطیلات تابستانی و بازگشت به محیط مدرسه می‌تواند احساس ناامنی یا ترک شدن را در کودک تقویت کند.

وی افزود: بازگشت به شرایط سفت و سخت نیز از دیگر عوامل اضطراب است. تغییر ناگهانی از آزادی و زمان خواب و بیداری منعطف در تابستان به برنامه منظم صبحگاهی، نظم کلاسی و ساعت خواب مشخص، برای بدن و ذهن دشوار است.

وی با بیان اینکه اینکه اضطراب خفیف در این دوران طبیعی است، ادامه داد: اگر علائم اضطراب شدید، پایدار و مختل‌کننده عملکرد روزانه باشند، باید مورد توجه و حمایت تخصصی قرار گیرند.

این استاد دانشگاه با اشاره به نشانه‌های هشداردهنده اضطراب گفت: علائم جسمانی شامل شکایات مکرر و بی‌دلیل جسمی مانند سردرد، دل‌درد یا تهوع است که معمولاً صبح‌ها پیش از رفتن به مدرسه بروز می‌کند. همچنین تپش قلب یا تنفس سریع در مواجهه با محیط مدرسه نیز از نشانه‌های جسمانی اضطراب محسوب می‌شود.

وی افزود: علائم رفتاری شامل پرخاشگری ناگهانی، زودرنجی شدید، وابستگی بیش از حد به والدین، لجبازی غیرمعمول یا مقاومت مکرر برای رفتن به مدرسه (School Refusal) است.

وی ادامه داد: علائم هیجانی و شناختی شامل گریه‌های طولانی، کابوس‌های شبانه، دشواری در تمرکز یا نگرانی‌های مداوم و غیرمنطقی درباره امنیت خود یا والدین می‌شود.

زارعی بیان کرد: تغییرات عادتی مانند تغییر ناگهانی در الگوی خواب یا اشتها بی‌خوابی یا پرخوری و کم‌خوری عصبی و بازگشت به رفتارهای دوران کودکی همچون انگشت مکیدن نیز از نشانه‌های هشداردهنده اضطراب تحصیلی است.

وی تاکید کرد: اگر این علائم بیش از دو تا چهار هفته پس از آغاز سال تحصیلی ادامه داشته باشند، لازم است کودک به مشاور یا روانشناس مدرسه ارجاع داده شود.

وی در ادامه با اشاره به نقش دوگانه والدین در این فرآیند گفت: والدین می‌توانند منبع اطمینان باشند یا ناآگاهانه اضطراب فرزند خود را تشدید کنند.

این روانشناس افزود: اقداماتی مانند شنیدن و اعتبار دادن به احساسات کودک، ایجاد روتین خواب و بیداری حداقل یک هفته پیش از آغاز مدرسه، مدل‌سازی آرامش در هنگام خداحافظی و تور پیشگیرانه برای آشنایی با محیط مدرسه جدید، از جمله رفتارهای سازنده والدین هستند.

وی ادامه داد: در مقابل، رفتارهایی مانند انکار و سرزنش احساسات کودک، تعجیل در صبحگاه، انتقال اضطراب والدین از طریق پرسش‌های مکرر درباره حال کودک و استفاده از تهدید یا باج‌دهی برای رفتن به مدرسه، از جمله اقدامات ناسازنده‌ای است که می‌تواند اضطراب فرزند را افزایش دهد.

وی با اشاره به اینکه مدیریت محیط مدرسه تأثیر چشمگیری بر کاهش اضطراب دارد، بیان کرد: اجرای برنامه‌های معارفه (Orientation) در روزهای نخست برای انجام فعالیت‌های یخ‌شکن (Ice Breaker) و معرفی‌های غیررسمی به جای شروع تدریس سنگین، نقش مهمی در کاهش استرس دانش‌آموزان دارد.

وی افزود: تور مدرسه (School Tour) برای آشنایی با فضاهای مختلف همچون سرویس بهداشتی، سالن غذاخوری و اتاق مشاور، به‌ویژه برای کلاس‌های جدید، می‌تواند اضطراب مکانی را کاهش دهد.

زارعی خاطرنشان کرد: وضوح قوانین در هفته اول، بیان انتظارات رفتاری با لحنی حمایتی، تشکیل حلقه ارتباطی (Circle Time) برای گفت‌وگوی دانش‌آموزان درباره نگرانی‌های خود، و همکاری معلمان با مشاوران مدرسه برای شناسایی دانش‌آموزان آسیب‌پذیر، از اقدامات کلیدی مدارس برای کنترل اضطراب است.

وی در پایان با اشاره به راهکارهای قابل اجرا توسط والدین و خود دانش‌آموزان گفت: استفاده از «شیء انتقالی» (Transitional Object) مانند عکس کوچک خانواده یا یک عروسک برای ایجاد حس امنیت، آموزش تنفس عمیق شکمی در موقعیت‌های استرس‌زا، و تمرکز بر خوشی‌های پایان روز مدرسه هنگام خداحافظی، می‌تواند بسیار مؤثر باشد.

وی افزود: تصویرسازی ذهنی مثبت از مکان امن ذهنی مانند ساحل یا اتاق شخصی و روال صبحگاهی بدون تنش با آماده‌سازی وسایل از شب قبل و صرف صبحانه کامل، از دیگر روش‌های کاهش اضطراب هستند.

این روانشناس در پایان سخنان خود تاکید کرد: درک، صبر و همکاری میان والدین، معلمان و مشاوران مدرسه، کلید اصلی گذر آرام، امن و موفق از روزهای آغازین سال تحصیلی است.

انتهای پیام