هفته سلامت روان مانند روال همه ساله‌اش از ۱۸ مهر ماه و همزمان با اولین‌ هفته‌های بازگشایی مدارس فرا رسیده و به مدت یک هفته ادامه دارد، با شعارهایی برای هر روز که همگی، اهمیت سلامت و یا به زعم کارشناسان امر، بهداشت روان را گوشزد می‌کنند و در این میان، توصیه‌هایی به سکانداران کشتی علم و ادب، دانش‌آموزان و اولیا که جامعه بسیار بزرگی را تشکیل می‌دهند، خالی از لطف نخواهد بود.

به نظر می‌رسد با تخصیص خط اختصاصی برای در میان گذاشتن مشکلات روانشناختی برای دانش‌آموزان، معلمان و اولیا توسط آموزش و پرورش و غربالگری روانشناختی تحت عنوان نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان، فضا برای گفت‌وگو و تعامل در این باب باز شده، اما تا پخته شدن این طرح نیز راه درازی در پیش است.

در ادامه، توصیه‌هایی از سرگروه استعدادیابی و هدایت تحصیلی آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی با مدرک دکترای مشاوره را به این سه گروه مهم و اقدامات دستگاه تعلیم و تربیت استان برای تضمین سلامت روان دانش‌آموزان را می‌خوانید: 

معلم، معمار آرامش در مدرسه

قادر نعیمی، سرگروه استعدادیابی و هدایت تحصیلی استان آذربایجان شرقی، سلامت روان معلمان، نقش دبیران و فرهنگیان را در ترویج فرهنگ بهداشت روان در مدارس اساسی می‌داند و معتقد است که در جهان پرشتاب امروز، معلمان بیش از هر زمان دیگری با فشارهای ذهنی، هیجانی و شغلی روبه‌رو هستند. انتظارات گوناگون از سوی خانواده‌ها، مدیران، جامعه و حتی خود معلمان، گاه آن‌قدر زیاد است که آنان فراموش می‌کنند سلامت روانشان به اندازه‌ی آموزش شاگردان اهمیت دارد؛ در حالی که حقیقت این است، معلمی با ذهن آرام و روانی متعادل، الهام‌بخش‌ترین نوع آموزش را ارائه می‌دهد.

او می‌افزاید: معلم، محور پویایی کلاس است. احساس، هیجان و نگرش او به طور مستقیم بر فضای روانی دانش‌آموزان اثر می‌گذارد. کلاسی که معلم آن خسته، مضطرب یا بی‌انگیزه باشد، نمی‌تواند محیطی پویا و خلاق ایجاد کند. اما زمانی که معلم با ذهنی آرام و روحیه‌ای متعادل وارد کلاس می‌شود، حضور او خود به خود حس امنیت، نظم و امید را به شاگردان منتقل می‌کند.

مراقبت از خود نه یک تجمل، بلکه یک ضرورت حرفه‌ای برای معلمان است

نعیمی، سلامت روان معلمان را بنا به دلایلی مانند پیشگیری از فرسودگی شغلی، افزایش کیفیت آموزشی، الگوسازی مثبت، حیاتی می‌داند و می‌گوید: عدم مدیریت فشارهای روزمره و حجم بالای مسئولیت‌ها منجر به دل‌زدگی، اضطراب و حتی افسردگی می‌شود. همچنین ذهن آرام و متمرکز، خلاقیت و قدرت حل مسئله و کیفیت آموزش را بالا می‌برد. دانش‌آموزان از رفتار و واکنش‌های معلم، الگوسازی مثبت و مدیریت هیجان را می‌آموزند.

این کارشناس مشاوره می‌افزاید: بهبود روابط انسانی در مدرسه نیز از دیگر علل حیاتی بودن سلامت روان در مدرسه بوده و تعامل مؤثر میان همکاران و دانش‌آموزان، در گرو سلامت روانی کارکنان است؛ بنابراین، مراقبت از خود نه یک تجمل، بلکه یک ضرورت حرفه‌ای برای معلمان است.

وی در ادامه درباره‌ی راهکارهای ارتقای سلامت روان معلمان می‌گوید: سلامت روان، فرایندی پویا و مداوم است. هیچ نسخه‌ی ثابت و کوتاهی ندارد؛ اما راهکارهایی ساده و مؤثر وجود دارد که می‌تواند به معلمان در مسیر حفظ آرامش کمک کند که توجه به تعادل میان کار و زندگی شخصی از آن جمله بوده و معلمان باید مرز میان زندگی کاری و خانوادگی را حفظ کنند. اختصاص زمانی برای استراحت، تفریح، مطالعه‌ی غیردرسی یا فعالیت‌های هنری به بازسازی ذهنی کمک شایانی می‌کند.

 تمرین ذهن‌آگاهی و آرام‌سازی، چند دقیقه تنفس عمیق، مدیتیشن یا قدم‌ زدن آگاهانه در طبیعت نیز به نظر این مشاور و سرگروه استعدادیابی و هدایت تحصیلی آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی می‌تواند سطح اضطراب را به شکل چشمگیری کاهش دهد. ذهن‌آگاهی کمک می‌کند معلم در لحظه حضور داشته باشد و از خستگی روانی رها شود.

نعیمی معتقد است که گفت‌وگو و همیاری با همکاران و صحبت درباره‌ی تجربه‌ها، چالش‌ها و دغدغه‌های مشترک، احساس همدلی و تعلق ایجاد می‌کند و گاهی شنیدن این‌که دیگران نیز شرایط مشابهی دارند، خود نوعی درمان است.

خودشناسی و پذیرش احساسات نیز از دیگر توصیه‌هایی است که این دکتری مشاوره برای داشتن حال خوب به معلمان، تجویزمی‌کند، او می‌گوید: معلم باید بیاموزد که احساسات خود را بشناسد و آن‌ها را بدون قضاوت بپذیرد. سرکوب خشم، غم یا ناامیدی تنها فشار روانی را افزایش می‌دهد.

او می‌افزاید: گاهی نوشتن، گفت‌وگو با مشاور یا تمرین خودبازتابی (self-reflection) می‌تواند کمک‌کننده باشد. تقویت انگیزه‌ی درونی با یادآوری هدف‌های والای شغل معلمی؛ مانند ساختن آینده‌ی نسل جوان نیز انگیزه‌ای پایدار ایجاد و به فرد کمک می‌کند در مواجهه با دشواری‌ها، معنا و ارزش کار خود را به یاد آورد.

این مشاور تحصیلی، مراجعه‌ی آگاهانه به مشاوران سلامت روان را نیز از جمله راهکارها می‌داند و می‌گوید: همان‌طور که برای بیماری جسمی به پزشک مراجعه می‌کنیم، در صورت تجربه‌ی اضطراب یا فشار روحی نیز باید بدون ترس یا قضاوت از مشاوران روان‌شناسی کمک بگیریم. این نشانه‌ی آگاهی است، نه ضعف. 

گام‌هایی برای ساختن خانه‌ای آرام و تاب‌آور

به گفته نعیمی؛ آرامش در خانواده، از رفتارهای کوچک آغاز می‌شود. هر جمله‌ی نرم، هر لحظه‌ی گوش‌دادن و هر نگاه مهربان، مصالح این خانه‌ی روانی‌ هستند. اقدام‌های ساده اما مؤثری وجود دارند که والدین می‌توانند با آن‌ها فضای روانی خانواده را گرم‌تر و سالم‌تر کنند که در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود:

«هم‌صحبتی روزانه: گفت‌وگوهای روزانه، هرچند کوتاه، پیوندی عمیق میان والدین و فرزند می‌سازد. وقتی پدر و مادر با آرامش از اتفاق‌های روز یا احساسات کودک می‌پرسند و بدون عجله گوش می‌دهند، فرزند درمی‌یابد که شنیده می‌شود و مهم است.

احترام به استقلال فرزندان: اعتماد به تصمیم‌های کوچک، اجازه‌ی تجربه و پذیرش اشتباه، بخش مهمی از تربیت روانی است. وقتی والدین مرزهای احترام و آزادی را رعایت می‌کنند، نوجوان در سایه‌ی همین اعتماد رشد می‌یابد و مسئولیت‌پذیری را می‌آموزد.

آموزش غیرمستقیم مهارت‌های زندگی فرزندان: بیش از آن‌که از گفتار بیاموزند، از رفتار والدین یاد می‌گیرند. نحوه‌ی واکنش پدر و مادر در برابر خشم، شکست یا اختلاف، نخستین درس‌های مدیریت هیجان و تصمیم‌گیری برای آنان و خانه، بهترین کلاس برای آموزش صبر، همدلی و گفت‌وگو است.

فضای شاد و محبت‌آمیز: خانه‌ی پر از لبخند، زمینه‌ساز ذهنی آرام است. خنده‌های خانوادگی، خاطره‌سازی‌های ساده، بازی‌های جمعی و لحظاتی از شوخی و صمیمیت، نیرویی تازه به روح کودک می‌بخشند. شادمانی در خانواده، سلامت روان را زنده نگه می‌دارد.

فرصت برای خودبیانگری: کودکان و نوجوانان نیاز دارند احساساتشان را ابراز کنند. وقتی والدین با حوصله گوش می‌دهند، اجازه‌ی نقاشی، نوشتن یا صحبت آزاد درباره‌ی دغدغه‌ها را می‌دهند، در واقع راهی برای تخلیه‌ی هیجانات و آرامش روانی فرزند می‌گشایند.»

در کنار این توصیه‌ها؛ باید دید آموزش و پرورش چه کاری برای داشتن حال خوب و سلامت روان انجام داده است؟ 

به گفته معاون پرورشی و فرهنگی مدیرکل آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی، طرح نماد یا نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان یکی از اولویت‌های اساسی وزارت بوده و جلسات هفتگی متعددی با حضور شخص وزیر آموزش و پرورش در این رابطه برگزار شده و برخی مدارس طی تماس وزیر از سر همان جلسه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

محمد صادق‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا، نقش تامین سلامت روان را پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، مورد اشاره قرار می‌دهد و راه‌اندازی خط ملی ۱۵۷۰ و اجرای طرح نماد و غربالگری روانشناختی دانش‌آموزان را در این راستا و رسیدن به اطلس روانی دانش‌آموزان استان می‌داند.

به گفته وی در سال تحصیلی گذشته بیش از ۹۵ درصد دانش‌آموزان پایه‌های سوم، پنجم و ششم ابتدایی و بیش از ۹۸ درصد دانش‌آموزان دوره متوسطه مورد غربالگری قرار گرفته‌اند و در سال تحصیلی پیش رو نیز دانش‌آموزان تمام پایه‌ها در مقاطع تحصیلی ابتدایی (از آذر ماه) و متوسطه (از آبان ماه)، غربالگری خواهند شد.

به گزارش ایسنا، دانش آموزان اولیا و همکاران فرهنگی می‌توانند طی تماس با خط ملی ۱۵۷۰ از ساعت هشت صبح الی هشت شب به صورت رایگان با حفظ هویت از خدمات رایگان روانشناختی مرکز مشاوره آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی بهره‌مند شوند.

انتهای پیام