به گزارش ایسنا، غلام‌رضا ذاکر صالحی عضو شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش عالی امروز در برنامه جنگ ۱۲ روزه که در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، با تأکید بر ضرورت بازنگری در نقش دانشگاه‌ها در ترویج صلح گفت: دانشگاه باید فراتر از انتقال دانش، به پرورش ارزش‌های انسانی و اخلاقی بپردازد؛ چراکه در نبود تربیت انسانی، حتی آموزش عالی نیز می‌تواند به بازتولید خشونت منجر شود.
ذاکرصالحی اظهار کرد: به نظر می‌رسد امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند بازاندیشی در نقش دانشگاه در برابر پدیده‌های جنگ و صلح هستیم. دانشگاه ایرانی باید بتواند معمار صلح باشد، نه صرفاً نهادی بی‌تفاوت یا مصرف‌کننده مفاهیم وارداتی.
جنگ و صلح؛ مفاهیمی فراتر از سیاست
وی با اشاره به اینکه درک عمومی از صلح نباید صرفاً سیاسی و بین‌المللی باشد، گفت: من صلح را در بستری فرهنگی و اجتماعی می‌بینم و نگاه پداگوژیکی (تربیتی) به این مفهوم دارم. همان‌گونه که در مؤسسه‌ای فعالیت می‌کنم که محور کارش تعلیم و تربیت و آموزش عالی است، معتقدم ریشه‌های صلح یا خشونت در نظام آموزشی و تربیتی هر جامعه کاشته می‌شود.
ذاکرصالحی ادامه داد: متأسفانه در ایران ایده دانشگاه به‌صورت کامل محقق نشده است. ما با نوعی "برساخت ناقص" از دانشگاه مواجهیم که هنوز به مرحله‌ای نرسیده تا بتواند نقشی فعال و خلاق در ایجاد صلح ایفا کند.
ابتذال مفاهیم در گفتمان سیاسی معاصر
این استاد دانشگاه با انتقاد از «ابتذال مفاهیم» در فضای سیاسی جهانی گفت: در ماه‌های اخیر شاهد تحریف عجیب مفاهیمی مانند صلح و اخلاق بوده‌ایم. برای نمونه، رئیس‌جمهور اوکراین گفته بود اگر ترامپ موشک به ما بدهد، برای دریافت جایزه صلح نوبل برای او لابی می‌کنم. یا وزیر جنگ اسرائیل مدعی شد ارتش اسرائیل اخلاقی‌ترین ارتش جهان است؛ جمله‌ای که واقعاً تکان‌دهنده است و مفهوم اخلاق را کاملاً وارونه می‌کند.
وی افزود: در اسرائیل حتی بیلبوردهایی نصب شد که روی آن نوشته بودند: "ترامپ همان کوروش بزرگ است، کسی که صلح جهانی ایجاد کرد." این نوع روایت‌سازی‌ها نشان می‌دهد چگونه مفاهیم صلح و اخلاق در گفتمان قدرت تحریف می‌شوند.
نقش دانشگاه در مواجهه با تحریف مفاهیم
ذاکرصالحی تأکید کرد: در برابر این دگردیسی مفاهیم، دانشگاه و اصحاب علوم اجتماعی نباید منفعل باشند. باید از خود بپرسیم افرادی که چنین جملاتی را بیان می‌کنند در چه نظام آموزشی پرورش یافته‌اند و چه ارزش‌هایی در آن نظام تقویت یا تضعیف شده است.
وی ادامه داد: یک نظام تعلیم و تربیت غنی و درست می‌تواند با پرورش خصائل انسانی و اخلاقی، "نتانیاهوی درون" انسان را مهار کند. اما اگر نظام آموزشی رها و بی‌هدف باشد، همین خصائل تاریک مجال بروز می‌یابد.
جنگ؛ پدیده‌ای ساختاری، نه تصادفی
این عضو شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش عالی با تأکید بر اینکه «جنگ پدیده‌ای ساختاری است، نه تصادفی»، گفت: عوامل فرهنگی، ایدئولوژی‌های توسعه‌طلبانه، سیاست، طبقات اجتماعی، نابرابری، فقر، جمعیت و روابط تسلیحاتی همگی در شکل‌گیری جنگ نقش دارند. بنابراین، صلح و جنگ را باید فرآیندی و چندبعدی دید، نه صرفاً رویدادی سیاسی.
نقش سه‌گانه دانشگاه در قبل، حین و بعد از جنگ
ذاکرصالحی در ادامه سخنانش با اشاره به نقش سه‌مرحله‌ای دانشگاه در رابطه با جنگ و صلح خاطرنشان کرد: دانشگاه باید در سه مرحله نقش‌آفرینی کند: پیش از وقوع جنگ، هنگام جنگ و پس از جنگ. نقش پیش از جنگ از همه مهم‌تر است؛ چراکه در همین مرحله است که می‌توان ریشه‌های خشونت را شناخت، پیشگیری کرد و فرهنگ صلح را نهادینه ساخت.
دانشگاه‌ها می‌توانند خلأ صلح را در جهان پر کنند
عضو شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش عالی با اشاره به اهمیت نقش دانشگاه‌ها در پرورش صلح گفت: در جنگ جهانی دوم حدود ۵۰ میلیون غیرنظامی کشته شدند. شهرهای اروپایی از نظر ظاهری مرتب و شیک بودند، اما نظم و توسعه انسانی از بین رفته بود و جهان ناگهان به هم ریخت. این نشان می‌دهد ما در آموزش و فرهنگ کم آوردیم.
وی افزود: برای کنترل این بحران‌ها، سازمان ملل، یونسکو و اعلامیه جهانی حقوق بشر ایجاد شدند، اما متأسفانه این نهادها بیشتر به سطح ماکرو محدود ماندند و در سطح مزو و میکرو، یعنی دولت‌ها، نهادهای مدنی، دانشگاه‌ها و خانواده‌ها، اقدامات مؤثری صورت نگرفت.
دانشگاه؛ رصدگر و هشداردهنده تحولات اجتماعی
ذاکرصالحی با بیان اینکه دانشگاه‌ها می‌توانند به عنوان نماینده خرد جمعی عمل کنند، توضیح داد: دانشگاه‌ها می‌توانند تحولات اجتماعی را رصد کنند و به موقع آلارم به دولت و جامعه بدهند. با تلفیق سیگنال‌های متعدد از منابع معرفتی گوناگون، سنتزی ایجاد می‌شود که فراتر از رویکردهای صرفاً علمی و پوزیتیویستی است.
وی ادامه داد: دانشگاه، با دارا بودن دانشکده‌های ادبیات، هنر و علوم انسانی، سطح خرد و فرزانگی بالاتری دارد که می‌تواند جامعه را از لبه پرتگاه خطر دور کند.
دانشگاه؛ اهرم اخلاق و حقوق
این مقام مسئول تصریح کرد: دانشگاه می‌تواند دو اهرم بازدارنده قوی فراهم کند: اخلاق و حقوق. با دامن زدن به مباحث اخلاقی و حقوقی، نیروی بازدارنده‌ای ایجاد می‌شود که خشونت را کاهش می‌دهد و عقلانیت فرهنگی را جایگزین عقلانیت ابزاری می‌کند.
وی افزود: زیرا فناوری اگر بدون فرهنگ و ارزش‌های انسانی باشد، همانند تیغی در دست انسان، ویرانگر و کشنده خواهد بود. دانشگاه‌ها با پرورش دانشجویان، ایجاد فضای تبادل فرهنگی و فراهم کردن فرصت تعامل میان دانشجویان، می‌توانند به بلوغ فرهنگی و ادغام بین فرهنگی کمک کنند.
آموزش تاریخ و وطن‌دوستی؛ ابزار شکل‌دهی صلح
ذاکرصالحی با اشاره به تجربه آموزشی در دانشگاه‌های خارجی گفت: دانشجوها در آمریکا موظفند تاریخ کشور خود را مطالعه کنند تا با واقعیت‌های فرهنگی و سیاسی سرزمینشان آشنا شوند. این آموزش به دانشجویان کمک می‌کند مفهوم صحیحی از وطن و هویت ملی داشته باشند و آن را منتقل کنند.
وی تأکید کرد: دانشگاه می‌تواند از طریق تکنولوژی صلح و فعالیت‌های فرهنگی، نقش معمار صلح را ایفا کند، اما متأسفانه تاکنون به این ظرفیت پرداخته نشده است.
دانشگاه می‌تواند صلح را از ذهن تا جامعه نهادینه کند
عضو شورای عالی برنامه‌ریزی آموزش عالی با تأکید بر ضرورت توسعه «تکنولوژی صلح» در دانشگاه‌ها گفت: در مورد صلح فقط شعار می‌دهیم، اما تکنولوژی صلح را رواج نمی‌دهیم. تکنولوژی یعنی روش انجام دادن کار؛ چه نرم باشد و چه سخت. نگاه من پداگوژیکی به صلح و جنگ است؛ تعلیم و تربیت و فناوری را نوعی روش انجام دادن می‌دانم که ابتدا در اندیشه شکل می‌گیرد، سپس به گفتار و در نهایت به رفتار منتقل می‌شود.
وی ادامه داد: همان‌جا که صلح در ذهن جوانان شکل بگیرد، می‌توانیم آن را نهادینه کنیم. واقعاً تعجب‌آور است که وقتی درگیری‌ها را در تلویزیون می‌بینیم، سیاسیون پیش از درگیر شدن با هم گفتگو نمی‌کنند. این گفتگو باید از مهدکودک آغاز شود؛ پذیرش دیگری و فرهنگ گفت‌وگو باید از کودکی شکل بگیرد.
دانشگاه؛ مولد بلوغ ملی و فرهنگی
ذاکرصالحی با اشاره به آموزه‌های اسلامی افزود: در جنگ صفین، امام علی به سربازان توصیه می‌کند حتی اگر دشمن دشنام داد، آن را پاسخ ندهند. این ارزش‌ها باید در نظام آموزشی و دانشگاهی ما ترویج شود.
وی تصریح کرد: دانشگاه از طریق همکاری‌های فرهنگی، هنری و علمی، انجمن‌های بین‌المللی، مسابقات ورزشی و پذیرش تکثر رفتاری، می‌تواند بلوغ ملی را ارتقا دهد و صلح را غنی و پایدار کند.
نقش دانشگاه در دوران جنگ
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: در دوران جنگ، دانشگاه می‌تواند روح همبستگی ملی را زنده نگه دارد. فرهیخته‌ترین اعضای خانواده‌ها به دانشگاه می‌آیند و در این فضا امکان گفت‌وگو و تعامل فرهنگی فراهم می‌شود. دانشگاه همچنین می‌تواند تحولات جنگ را رصد و تحلیل علمی کند، از طریق دیپلماسی علمی با همتایان بین‌المللی فشار وارد کند و تاب‌آوری جامعه را افزایش دهد.
وی افزود: دانشگاه می‌تواند به بخش دفاع کمک‌های فناورانه سریع برساند و مشاوره‌های حقوقی دقیق به وزارت امور خارجه و سایر نهادها ارائه دهد. نمونه آن، تلاش‌های دکتر جمشید ممتاز از دانشکده حقوق دانشگاه تهران در دوران جنگ ۸ ساله بود که با همراهی هیئت وزیر خارجه، مسائل پیچیده‌ای مانند اروندرود و قطعنامه ۵۹۸ را پیگیری و مشاوره ارائه کرد.
دانشگاه؛ عامل بازسازی و آرامش پس از جنگ
ذاکرصالحی درباره نقش دانشگاه در دوران پس از جنگ اظهار کرد: دانشگاه می‌تواند به بازگشت آرامش ذهنی، روانی و جسمی مردم کمک کند. هنرمندان دانشگاهی و پارک‌های علم و فناوری در تدوین و پیشنهاد لوایح قانونی برای ترمیم آسیب‌ها نقش دارند. به‌عنوان مثال، در تصویب قوانین اخیر مربوط به ریزپرنده‌ها، دانشگاهیان مشارکت فعال داشتند.
وی ادامه داد: دانشگاه مسئول، حساس به صلح و جنگ و روایتگر پیروزی‌ها، شک‌ها و عبرت‌هاست و باید این روایتگری را انجام دهد.
صلح‌سازی و مشارکت محلی؛ فراتر از سیاست
ذاکرصالحی با اشاره به مفاهیم روابط و حقوق بین‌الملل گفت: اصطلاحاتی مانند پیس میکینگ، پیس بیلدینگ، پیس پروموشن، پیس کیپینگ و پیس انفورسمنت هم جنبه سیاسی دارند و هم اجتماعی. صلح واقعی باید در جامعه محلی نهادینه شود و مشارکت مردم محلی در کنار دانشگاه‌ها می‌تواند آن را حفظ و غنی کند.
وی افزود: دانشگاه می‌تواند خرد و تجربه خود را برای صلح‌سازی و حل و فصل منازعات به کار گیرد و بخشی از ضعف ضمانت اجرای بین‌المللی را جبران کند. این نمونه‌ها تنها بخشی از ظرفیت دانشگاه‌ها در ترویج صلح است و نیازمند پژوهش و مستندسازی گسترده‌تر است.
انتهای پیام
نظرات