به مناسبت چهلمین سالگرد تشکیل شورای فرهنگ عمومی، هفته فرهنگ عمومی در اصفهان از هشتم تا چهاردهم آبان آغاز شد؛ نخستین روز این هفته به موضوع «فرهنگ عمومی، محیط‌زیست و حفاظت از منابع طبیعی» اختصاص‌یافته و محورهای دیگر روزهای هفته نیز بر اساس موضوعات فرهنگی مشخص شده‌اند.
در این میان، هشتم آبان، روز فرهنگ عمومی و محیط‌زیست فرصتی است تا این پیوند دوباره مرور شود؛ اینکه چگونه رفتارهای جمعی، از مصرف آب تا کاشت یک درخت، می‌تواند سرنوشت آینده را رقم بزند. کارشناسان بر این باورند بخش بزرگی از بحران‌های زیست‌محیطی امروز، ریشه در فراموشی فرهنگی دارد.
محیط‌زیست فقط مسئله‌ای فنی نیست؛ مسئله‌ای فرهنگی است
حسین اکبری، کارشناس ارشد محیط‌زیست و مشاور سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست طبیعی استان اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا با نگاهی آسیب‌شناسانه اظهار کرد: ما سال‌ها درباره بحران‌ها حرف زدیم، اما کمتر از خود پرسیدیم که سهم فرهنگی ما در این بحران‌ها چیست. محیط‌زیست فقط مسئله‌ای فنی نیست، مسئله‌ای فرهنگی است. ما اگر در زندگی روزمره‌مان با طبیعت گفت‌وگو نکنیم، هیچ بخشنامه‌ای نمی‌تواند زمین را نجات دهد.
وی با تأکید بر اینکه ریشه رفتارهای زیست‌محیطی در عادت‌های اجتماعی است، افزود: فرهنگ عمومی یعنی رفتارهای ناخودآگاه ما. وقتی کسی زباله‌اش را در خیابان رها می‌کند یا در مصرف آب بی‌توجه است، در واقع دارد فرهنگی را بازتولید می‌کند که در آن زمین جایگاه محترمی ندارد. ما باید یاد بگیریم طبیعت را نه به‌عنوان منبع، بلکه به‌عنوان هم‌زیست خود ببینیم.
این کارشناس ارشد محیط‌زیست در ادامه گفت‌وگو، به تجربه تاریخی اصفهان اشاره کرد و ادامه داد: شهری که درگذشته نمونه‌ای از هم‌زیستی انسان با اقلیم بوده است. در معماری سنتی این شهر، هر عنصر برای هماهنگی با طبیعت طراحی می‌شد؛ از بادگیرها تا حیاط‌های مرکزی و باغ‌های درون خانه‌ها. این طراحی‌ها فقط زیبایی‌شناختی نبود، بیان فرهنگی احترام به زمین بود، اما امروز متأسفانه در ساختمان‌های مدرن، کمتر اثری از این نگاه می‌بینیم. گویی بین انسان و طبیعت دیواری از بتون کشیده شده است.
اکبری بیان کرد: بازگشت به این خرد، به معنای بازگشت به گذشته نیست، بلکه نوعی یادآوری فرهنگی است و ما باید از میراث فرهنگی‌مان برای آینده بیاموزیم. فرهنگ، فقط گذشته نیست؛ نوری است که راه آینده را نشان می‌دهد.
وی در ادامه درباره نقش آموزش تأکید کرد: تا وقتی آموزش‌ها به تجربه تبدیل نشود، تأثیر پایداری ندارد. ما در مدارس از صرفه‌جویی حرف می‌زنیم، اما کودک وقتی در خانه رفتار متفاوت می‌بیند، دچار تناقض می‌شود. آموزش محیط‌زیست باید از رفتار بزرگسالان آغاز شود. کودک وقتی ببیند والدینش با زمین مهربان‌اند، همان را می‌آموزد.
این کارشناس ارشد محیط‌زیست و مشاور سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست توضیح داد: من معتقدم که آموزش زیست‌محیطی باید از فضای کتاب و کلاس بیرون بیاید و در زندگی جاری شود کاش هر مدرسه، باغچه‌ای کوچک داشت که دانش‌آموزان خودشان در آن بذر می‌کاشتند و نتیجه را می‌دیدند. لمس خاک، بهترین معلم احترام به طبیعت است.
«هر تولد، یک درخت»؛ طرحی برای پیوند دوباره
اکبری در واکنش به این طرح شهرداری اصفهان که سال‌هاست آغاز شده با عنوان هر تولد، یک درخت بیان کرد: بر اساس آن، برای هر نوزاد متولدشده در اصفهان، یک نهال به نام او در مکان‌هایی تعیین‌شده توسط شهرداری کاشته می‌شود و این یکی از زیباترین برنامه‌های فرهنگی سال‌های اخیر است، چون در دل خود معنا و احساس را با هم دارد. وقتی والدین بدانند با تولد فرزندشان درختی هم در زمین ریشه می‌دواند، رابطه‌ای عاطفی میان انسان و طبیعت شکل می‌گیرد. کودک در آینده وقتی آن درخت را ببیند، مفهوم زندگی و مسئولیت را هم‌زمان درک می‌کند. این طرح در ظاهر ساده است، اما از نظر فرهنگی بسیار عمیق است.
وی افزود: اگر این طرح استمرار داشته باشد و به یک سنت شهری تبدیل شود، می‌تواند روح تازه‌ای در محیط‌زیست اصفهان بدمد. هر درخت در این طرح فقط یک نهال نیست، بلکه نشانه‌ای از پیوند انسان و زمین است.
این کارشناس ارشد محیط‌زیست بیان کرد: هیچ برنامه محیط زیستی بدون مشارکت مردم دوام ندارد فرهنگ عمومی از بالا ساخته نمی‌شود. وقتی مردم در فرایند تصمیم‌گیری حضور دارند، احساس تعلق می‌کنند. ما در برخی محله‌های اصفهان تجربه‌های موفقی ازاین‌دست داشتیم؛ مثلاً پروژه‌هایی که خود اهالی برای پاک‌سازی محله یا تفکیک زباله اجرا کردند.
آنجا که مردم صاحب ایده هستند، موفقیت پایدارتر است
اکبری رسانه‌ها را پل ارتباطی مردم و سیاست‌گذاران دانست و افزود: اگر رسانه بتواند داستان‌های موفق کوچک را روایت کند، همان روایت‌ها تبدیل به موج فرهنگی می‌شود. جامعه از آدم‌های واقعی یاد می‌گیرد، نه از شعارها. هنر رسانه در ساختن الگوی امید است.
وی در بخش دیگری از گفت‌وگو تأکید کرد: بحران‌های زیست‌محیطی اصفهان عمیق است، اما ناامیدکننده نیست. طبیعت اگر فرصتی بیابد، خودش را بازسازی می‌کند. کافی است ما مانع نباشیم. اگر هر شهروند فقط ۱۰ درصد از مصرف خود را کم کند، در مقیاس شهر معجزه می‌شود.
این کارشناس ارشد محیط‌زیست و مشاور سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست خاطرنشان کرد: فرهنگ عمومی زمانی رشد می‌کند که اعتماد عمومی تقویت شود. اگر مردم ببینند نهادهای شهری خودشان در مصرف انرژی و آب صرفه‌جویی می‌کنند، به این مسیر باور پیدا می‌کنند. فرهنگ از صداقت تغذیه می‌کند، نه از شعار.
روز فرهنگ عمومی و محیط‌زیست در اصفهان یادآور این نکته است که زمین، آینه رفتار ماست.
فرهنگ عمومی زمانی معنا می‌یابد که در رفتار شهروندان، در معماری خانه‌ها، در تصمیم‌های شهری و در آموزش نسل آینده جاری شود.
طرح‌هایی مانند «هر تولد، یک درخت» نشان می‌دهد که می‌توان میان انسان و طبیعت پیوندی تازه آفرید؛ پیوندی که نه فقط زیست‌محیطی، بلکه فرهنگی و عاطفی است.
اصفهان، اگر دوباره به صدای زمین گوش بسپارد، می‌تواند از دل بحران، الگویی از امید و پایداری بسازد؛ شهری که هر تولد در آن،می‌تواند تولدی برای زمین هم باشد.
انتهای پیام
نظرات