قانون جدید که از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ به مرحله اجرا درآمده، فرآیند صدور گواهی حصر وراثت را تسهیل کرده و امکان درخواست غیرحضوری از طریق سامانه ثبت احوال را فراهم آورده است. این تغییرات نه تنها به کاهش بار قضایی کمک میکند، بلکه به وراث این امکان را میدهد که سریعتر و آسانتر به حقوق خود دست یابند؛ چراکه میتوانند بهصورت الکترونیکی و بدون نیاز به مراجعه حضوری، درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را به ثبت برسانند.
درباره چند و چون اجرای این قانون، با حجتالاسلام والمسلمین مهدی بصیری، معاون قضایی رئیس کل دادگستری خراسان رضوی و مرتضی امیرآبادی، مدیرکل اداره ثبت احوال استان به گفتوگو نشستیم تا جزئیات بیشتر اجرای قانون جدید صدور گواهی انحصار وراثت را برایمان تشریح کنند.
حجتالاسلام والمسلمین مهدی بصیری، با اشاره به صدور گواهیهای انحصار وراثت، اظهار کرد: در صورت فوت فردی که دارای اموالی با سابقه ثبتی نظیر آپارتمان، خودرو، فیش حج، فیش حقوقی، سهام شرکتها و بورس است، وراث باید برای تصمیمگیری در مورد این اموال حتماً گواهی حصر وراثت را به دست آورند. بدون این گواهی، هیچ اقدام حقوقی نسبت به ماترک ممکن نخواهد بود. بنابراین ضروری است که افراد برای مورث متوفای خود گواهی حصر وراثت دریافت کنند؛ بدین معنا که به یک مرجع رسمی اعلام کنند چه کسی فوت و ورثهی او چه کسانی هستند.
وی با بیان اینکه گواهیهای حصر وراثت سابقاً در محاکم، سپس شوراهای حل اختلاف و اخیراً در دادگاههای صلح صادر میشد و برای صدور آن لازم بود که افراد پرونده تشکیل دهند و به پرونده رسیدگی شود، ادامه داد: در این فرآیند، افراد موظف بودند شهود و مدارک خود را به مراجع صالح معرفی کنند؛ پس از معرفی، تحقیقات دادگاه انجام میشد و در برخی موارد نیاز به نشر آگهی وجود داشت. این مراحل زمانبر بود و افراد مدتی را در انتظار دریافت گواهی حصر وراثت سپری میکردند.
معاون قضایی رئیس کل دادگستری خراسان رضوی درخصوص اینکه قوه قضائیه به این نتیجه رسید که میتوان این فرآیند را بدون نیاز بررسی قضایی، عملیاتی کرد، گفت: در همین راستا در قانون برنامه پنج ساله هفتم کشور این موضوع تعیین تکلیف و مطابق با بند ث ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت کشور مقرر شده است که صدور گواهی حصر وراثت به عهده ادارات ثبت احوال کشور قرار گیرد و به این ترتیب، افراد از مراجعه به دستگاههای قضایی از جمله دادگاهها و ارائه شهود معاف خواهند شد.
حجتالاسلام بصیری بیان کرد: از تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ قانون مذکور به مرحله اجرا درآمده است و بر اساس آییننامه اجرایی آن افراد برای صدور گواهی حصر وراثت بدون نیاز به پیگیری قضایی مستقیماً از طریق پایگاه ثبت احوال کشور و درگاه سهیم به آدرس sahim.sabteahval.ir درخواست صدور گواهی حصر وراثت متوفی خود را ثبت کنند.
تسهیل فرآیند صدور گواهی حصر وراثت با مراجعه غیرحضوری از طریق سامانه
وی ضمن اشاره به اینکه سازمان ثبت احوال با توجه به اطلاعات و دادههای دقیقی که از افراد در بخش اسناد سجلی دارد، به آسانی نسبت به صدور گواهی حصر وراثت اقدام میکند، تصریح کرد: این گواهی برای افراد ذینفع صادر خواهد شد. از آنجایی که صدور گواهی حصر وراثت از طریق سامانه انجام میشود، دیگر نیازی به مراجعه حضوری افراد به اداره ثبت احوال نیست. این تغییر بهطور قابل توجهی فرآیند صدور گواهی حصر وراثت را تسهیل کرده و به مردم امکان دسترسی آسانتر به این خدمات را فراهم میآورد.
معاون قضایی رئیس کل دادگستری خراسان رضوی در رابطه با اینکه پس از صدور گواهی حصر وراثت ممکن است اعتراضاتی به این گواهی مطرح شود، خاطرنشان کرد: فردی ممکن است مدعی شود که او نیز به عنوان وارث بوده، اما نام او در گواهی حصر وراثت ذکر نشده است. همچنین، ممکن است فردی دیگر ادعا کند که شخصی که نام او در گواهی حصر وراثت آمده است، جزو وراث محسوب نمیشود و بنابراین نام او نباید در این گواهی ذکر شود. افرادی که به صدور گواهی حصر وراثت صادره از ثبت احوال اعتراض دارند، باید موضوع اعتراض خود را ظرف ۱۰ روز در سامانه سهیم ثبت کنند.
حجتالاسلام بصیری با بیان اینکه اعتراض توسط هیئت حل اختلاف ادارات ثبت احوال بررسی و نتیجه از طریق سامانه ابلاغ میشود، یادآور شد: در صورتی که اعتراض وارد باشد، گواهی صادره مطابق با مقررات اصلاح میشود. در هر حال، تصمیمی که هیئت حل اختلاف در اداره ثبت احوال اتخاذ میکند، قابلیت اعتراض دارد و معترضین با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ رأی هیات حل اختلاف میتوانند به این تصمیم اعتراض کرده و گواهی ثبت اعتراض خود را به ثبت احوال ارائه کنند. دادگاههای صلح به اعتراض مذکور رسیدگی خواهند کرد.
اجرای این قانون فرصت بیشتری را برای رسیدگی به پروندههای پیچیدهتر فراهم آورده است
وی با اشاره به مزایای صدور گواهی الکترونیک انحصار وراثت از جمله حذف تشریفات و فرآیندهای پیچیده سابق و تسریع در صدور گواهی، اضافه کرد: اجرای این قانون منجر به کاهش ورودی پروندهها و قضازدائی شده است و فرصت بیشتر برای رسیدگی به پروندههای پیچیدهتر را برای قضات فراهم کرده است.
معاون قضایی رئیس کل دادگستری خراسان رضوی درخصوص اینکه از زمان لازم الاجرا شدن این قانون، صدور گواهیهای انحصار وراثت به صورت متمرکز در کشور در حال صدور است، بیان کرد: در مواردی که مطابق با قوانین و مقررات امکان صدور گواهی الکترونیک وجود نداشته است، در خواستها به ادارات ثبت احوال استانها ارسال شده است. بر اساس آمار اعلامی تا نیمه مهر ماه ۷۰۰۰ درخواست انحصار وراثت به اداره ثبت احوال استان ارجاع شده است. از مجموع این درخواستها، ۱۷۰۰ درخواست بهصورت دستی گواهی حصر وراثت صادر شده است.
مقدمات اجرایی این قانون به طور کامل در ادارات ثبت احوال کشور فراهم نشده است
حجتالاسلام بصیری اضافه کرد: به عبارت دیگر تقریباً ۲۴ درصد از درخواستها به صدور گواهی حصر وراثت منجر شده است. این تغییرات نشاندهنده تلاش برای بهبود خدمات به مردم است، اما یک پیام اساسی هم دارد که بستر و مقدمات اجرایی قانون مربوط به صدور گواهی حصر وراثت هنوز به طور کامل در ادارات ثبت احوال کشور فراهم نشده است. در حال حاضر موضوعاتی وجود دارد که افراد در خصوص آنها اختلاف نظر دارند و ادارات ثبت احوال موفق به پاسخگویی مثبت یا اتخاذ تصمیم در مورد این درخواستها نشدهاند. ضروری است که مدیران کل ثبت احوال و سازمان ثبت احوال کشور به این موضوع ورود جدی داشته باشند.
وی درخصوص ارث همسر، بیان کرد: در گذشته قوانین ارث در ایران به گونهای تنظیم شده بود که همسر از برخی اموال شوهر به ویژه اموال غیرمنقول، ارث نمیبرد با این توضیح که اگر فردی فوت میکرد و دارای اموال غیرمنقول مانند چاه عمیق یا اراضی کشاورزی بود، همسر او هیچگونه سهمی از این اموال نداشت. این موضوع به طور خاص به داراییهای غیرمنقول مربوط میشد و به همین دلیل، سهم همسر از ارث به شدت محدود بود. با توجه به فتوای مقام معظم رهبری، قوانین مدنی در این زمینه اصلاح شد و همسر از اموال منقول و همچنین بهای اموال غیرمنقول شوهر نیز ارث میبرد.
مهمترین چالشها در زمینه قوانین ارث کدامند؟
معاون قضایی رئیس کل دادگستری خراسانرضوی در پاسخ به این پرسش بیان کرد: یکی از مهمترین چالشها فوت اعضای یک خانواده در حوادث ناگوار مانند سقوط هواپیما یا تصادفات رانندگی است. در اینگونه موارد، نحوه تقسیم ارث و حقوق وراث محل اختلافات جدی است و به دلیل پیچیدگیهای موجود، نیاز به تبیین و دستورالعملهای مشخصتری در این زمینه احساس میشود. در قانون مدنی تصریح شده است، چنانچه افرادی که از هم ارث میبرند فوت کرده و زمان فوت آنها معین نباشد از یکدیگر ارث نمیبرند مگر در غرق و هدم.
حجتالاسلام بصیری ادامه داد: اگر در یک حادثه سقوط هواپیما، پدر و فرزندی که هر دو مسافر بودند، جان خود را از دست بدهند، اینکه آیا آنها از یکدیگر ارث میبرند یا خیر به یک چالش حقوقی تبدیل میشود. مشابه همین موضوع در حوادث دیگری مانند تصادفات رانندگی یا گازگرفتگی در منازل نیز وجود دارد. در این موارد، سوال این است که آیا اعضای یک خانواده که به دلیل یک حادثه به طور همزمان فوت کردهاند، از یکدیگر ارث میبرند یا خیر، وجود رویههای مختلف در دادگاهها و نظریات فقهی و حقوقی گوناگون در این زمینه، باعث ایجاد عدم قطعیت و چالشهای جدی در تقسیم ارث میشود.
وی با بیان اینکه موضوع دیگری که در قوانین برخی از خانوادهها را با مشکل مواجه کرده است، مربوط به فرزندخواندهها است، بیان کرد: وقتی کودک به عنوان فرزندخوانده پذیرفته شده و شناسنامهای به نام وی و والدین پذیرنده سرپرستی صادر میشود، توارث این طفل از والدین حقیقی و والدین شناسنامهای محل بحث است.

مرتضی امیرآبادیزاده، مدیرکل اداره ثبت احوال خراسان رضوی نیز درخصوص انتقال صدور گواهی انحصار وراثت از قوه قضاییه به سازمان ثبت احوال، به ایسنا گفت: این قانون شامل متوفیانی میشود که تاریخ فوت آنها پس از سوم مرداد ۱۴۰۴ باشد که فرآیند ثبت فوت آنها بهصورت خودکار و الکترونیکی انجام میشود. متقاضیان دریافت گواهی انحصار وراثت برای درگذشتگانی که تاریخ فوت آنها قبل از ۱۴۰۴.۰۵.۰۳ است، باید از طریق سامانه «هدا» سامانه هویت الکترونیک ایرانیان اقدام کنند. فرآیند احراز هویت در این سامانه در دو مرحله انجام میشود که مرحله اول وارد کردن کد ملی و اطلاعات هویتی، سپس دریافت رمز یکبارمصرف بر روی تلفن همراه و مرحله دوم انجام احراز هویت با ثبت یک ویدیوی زنده از خود است. پس از تکمیل موفقیتآمیز این مراحل و ورود به سامانه «هدا»، کاربر میتواند درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را ثبت کند.
قضازدایی، یکی از دلایل انتقال مسئولیت صدور گواهی انحصار وراثت از قوه قضائیه به ثبت احوال
وی از جمله دلایل انتقال مسئولیت صدور گواهی انحصار وراثت از قوه قضائیه به ثبت احوال را قضازدایی خواند و گفت: یکی از اهداف مهم قوه قضائیه در سند تحول قضایی، موضوع قضازدایی است. بر این اساس، در چارچوب تفاهم و همکاریهای گستردهای بین سازمان ثبت احوال به عنوان نماینده دولت و قوه قضائیه، این نگاه کلان مطرح شد که صدور گواهی انحصار وراثت ممکن است نیاز به رسیدگی قضایی نداشته باشد.
مدیرکل اداره ثبت احوال خراسان رضوی ادامه داد: دلیل دوم، وجود ساختار و پایگاه داده آماده در سازمان ثبت احوال بود. این سازمان برای مدت ۳ سال بر روی پروژهای به نام خانواده کار کرده بود که در آن، کد ملی تمامی اشخاص حقیقی در سراسر کشور، چه از طریق نسب و چه از طریق سبب، به یکدیگر متصل شده است. علاوه بر این، پایگاه اطلاعات جمعیت کشور که شامل کلیه دادههای هویتی و ثبتی اشخاص است، این امکان را به راحتی فراهم میکند تا مواردی مانند تعداد فرزندان، وجود همسر و حیات یا فوت آنها نسبت به متوفی، بر اساس تاریخهای دقیق، تشخیص داده شود. این دادهها به طور مستقیم به موضوع انحصار وراثت کمک میکنند.
امیرآبادی زاده بیان کرد: در نتیجه با توجه به توجیهپذیر بودن قضازدایی در این حوزه و همچنین برخورداری ثبت احوال از زیرساختهای فنی و اطلاعاتی لازم، این پیشنهاد به مجلس شورای اسلامی ارائه و پس از پذیرش توسط دولت، در قالب بند ۳ ماده ۱۱۳ قانون برنامه هفتم توسعه مصوب شد و این تکلیف به عهده سازمان ثبت احوال کشور گذاشته شد.
تایید ۸۰۰۰ درخواست صدور گواهی تا اواخر مهرماه در استان
وی با اشاره به عملکرد و آمار کلی درخواستهای گواهی حصر وراثت گفت: سازمان ثبت احوال کشور دارای آمار کامل و داشبورد گزارشگیری مربوط به صدور این گواهی است. بر اساس این آمار، تاکنون بیش از ۸۵ درصد درخواستهای گواهی انحصار وراثت در استانها صادر شده است. تنها در خراسان رضوی تا پایان ۲۷ مهرماه ۱۴۰۴، نزدیک به ۸۰۰۰ درخواست ثبت و تأیید شده است و ۱۵ درصد از این درخواستها گواهی برای آنها صادر نشده که معمولاً مربوط به مواردی است که نیاز به بررسی بیشتر و دقیقتر دارند.
مدیرکل اداره ثبت احوال خراسان رضوی با بیان اینکه موضوع عدم ثبت تاریخ فوت دقیق برخی از وراث، آثار و تبعات حقوقی متعددی دارد، گفت: در برخی پروندهها، تاریخ فوت یکی از وراث نامعلوم است. این دسته از متقاضیان باید به اداره ثبت احوال محل سکونت خود مراجعه کنند و حتی نیازی به مراجعه به محل ثبت فوت متوفی نیست. در این موارد، راهنمایی لازم به آنها ارائه میشود و پرونده برای رسیدگی قضایی ارجاع میشود. سپس بر اساس دادنامه صادره از قوه قضائیه، تاریخ دقیق فوت ورثه در سامانه ثبت احوال تکمیل و در نهایت گواهی انحصار وراثت صادر میشود.
امیرآبادیزاده نقص یا عدم وجود داده در پایگاه اطلاعاتی را یکی دیگر از چالشهای عدم صدور گواهی خواند و عنوان کرد: گاهی دادههای هویتی لازم در پایگاه ثبت احوال موجود نیست. ممکن است برای متوفی، کد ملی والدین ثبت نشده باشد. در چنین مواردی، موتور هوشمند قادر به تشخیص وراث طبقه اول نخواهد بود.
وی در خصوص راهحل برای پروندههای دارای چالش، تصریح کرد: برای مدیریت این چالش درخواستهایی که به صورت خودکار قابل صدور نیستند، در کارتابلهای ویژهای در اداره ثبت احوال «محل ثبت وفات متوفی» قرار میگیرند. در این مرحله کارشناسان هویتی و حقوقی ما به صورت موردی و دستی، پرونده را بررسی و با تماس با ارباب رجوع نسبت به رفع نقص اقدام میکنند؛ به محض تکمیل اطلاعات، فرآیند صدور گواهی انجام میپذیرد.
پاسخ به دو پرسش مطرح شده پس از صدور گواهی الکترونیکی انحصار وراثت
مدیرکل اداره ثبت احوال خراسان رضوی در راستای دو پرسش اصلی مطرح شده پس از صدور گواهی الکترونیکی انحصار وراثت، توضیح داد: اولین پرسش اصلی این است آیا این گواهیهای الکترونیکی، قابلیت اعتبارسنجی و اصالتسنجی دارند؟ در پاسخ باید گفت بله، این گواهیهای الکترونیکی بهطور رسمی صادر شده و قابلیت استعلام و تأیید اصالت را دارند. و دوم آنکه اگر شخصی نسبت به محتوای این گواهیها اعتراض داشته باشد، چه اقداماتی باید انجام دهد؟ که در این رابطه مسیر حقوقی مشخصی برای اعتراض به این گواهیها پیشبینی شده است که معمولاً از طریق تقدیم دادخواست به دادگاه صالح انجام میشود.
امیرآبادیزاده با اشاره به فرآیند اعتبارسنجی که مربوط به گواهی انحصار وراثت در سامانه «سهیم» است، خاطرنشان کرد: شهروندان در این سامانه، گواهی انحصار وراثت را مشاهده کرده و ابلاغ آن و فایل مربوطه را دریافت میکنند؛ در حالی که این گواهیها فاقد امضای فیزیکی و مهر هستند.
وی ادامه داد: تمامی اعتبارسنجی این گواهیها بر اساس یک شناسه که کد منحصر به فرد است، در قسمت فوقانی برگه درج شده و همچنین یک کیوآرکد است. با اسکن این کیوآرکد، کاربر مستقیماً به سامانه مرکز تصدیق صدور گواهی انحصار وراثت در سازمان ثبت احوال کشور متصل میشود، تا از اصالت سند اطمینان حاصل کند.
مدیرکل اداره ثبت احوال خراسان رضوی یادآور شد: سامانه مرکز تصدیق سازمان ثبت احوال کشور که هم اکنون نیز در خدمت شهروندان است، در آیندهای نزدیک در اختیار سایر دستگاههای دولتی قرار خواهد گرفت، تا اعتبارسنجی و اصالتسنجی گواهیها به صورت یکپارچه انجام شده و امور شهروندان با سرعت بیشتری انجام شود.
امیرآبادی زاده در پاسخ به اینکه مدت زمان و فرآیند پیگیری اعتراضات به گواهی انحصار وراثت چگونه است، اظهار کرد: هم افراد ذینفع و هم وراث میتوانند پس از ابلاغ گواهی انحصار وراثت که طبق آییننامه، تاریخ انتشار گواهی الکترونیکی در سامانه سهیم محسوب میشود، به آن اعتراض کنند. سامانه «سهیم» در واقع سامانه هویت یکپارچه ملی و پنجره واحد خدمات ثبت احوال است. مطابق آییننامه، این اشخاص ظرف ۱۰روز از تاریخ انتشار گواهی الکترونیکی در سامانه که ابلاغ محسوب میشود، میتوانند اعتراض خود را به صورت الکترونیکی ثبت کنند.
وی درخصوص اینکه بر اساس آییننامه صدور گواهی انحصار وراثت مصوب ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ هیئت وزیران، اولین مرجع رسیدگیکننده به این اعتراضات، هیئت حل اختلاف ثبت احوال است، گفت: این هیئت به اعتراض رسیدگی میکند و در صورت وارد بودن اعتراض آن را میپذیرد و رأی صادر میکند. اگر اعتراض نیاز به مدارک بیشتری داشته باشد، به معترض اطلاع داده میشود تا مدارک لازم را تهیه کند. در غیر اینصورت و در صورتی که اعتراض وارد نباشد، اعتراض رد شده و رأی مبنی بر رد آن صادر میشود.
مدیرکل اداره ثبت احوال خراسان رضوی ضمن اشاره به اینکه این تصمیم هیئت حل اختلاف از طریق سامانه سهیم به ارباب رجوع ابلاغ میشود، تصریح کرد: طبق مقررات، این تصمیم ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ، قابل اعتراض است. بنابراین، اگر فردی بخواهد دوباره اعتراض کند قبل از قطعیشدن تصمیم، میتواند ظرف این مهلت به دادگاههای عمومی صلاحیتدار، اعتراض خود را تقدیم کند.
تسهیل دریافت خدمات برای مردم در بستر الکترونیک
امیرآبادیزاده کاهش اطاله دادرسی را یکی از اثرات تغییر در قوانین انحصار وراثت بر نظام حقوقی و اجتماعی در آینده کشور دانست و بیان کرد: یکی از مستندات قانونی که ورثه یا اشخاص ذینفع برای طرح دعاوی حقوقی خود از جمله تقسیم ترکه یا ادعای دینی که بر عهده متوفی بوده و در دوران حیاتش پرداخت نشده است، نیاز به گواهی انحصار وراثت است. این گواهی به عنوان سند قانونی، مبنای لازم برای مراجعه به مراجع قضایی را فراهم میکند. با توجه به حجم بالای پروندههای موجود در قوه قضاییه، کوتاهتر کردن زمان صدور گواهی انحصار وراثت میتواند به کاهش اطاله دادرسی کمک کند.
وی در رابطه با اینکه الکترونیکی شدن فرآیند دادرسی و رسیدگی به درخواستهای انحصار وراثت، نقش مهمی در تسریع این روند و کاهش زمان رسیدگی دارد، خاطرنشان کرد: در گذشته، شهروندان در برخی موارد ملزم بودند دو تا چهار شاهد به محضر اسناد رسمی بیاورند و گواهی امضای رسمی دریافت کنند که خود مستندی برای پرونده محسوب میشد. حتی در برخی موارد، مرجع انحصار وراثت از سازمان ثبت احوال استعلام میگرفت که این فرآیندها به صورت دستی انجام میشد و زمان رسیدگی را طولانی میکرد.
مدیرکل اداره ثبت احوال خراسان رضوی عنوان کرد: در نظام حقوقی، دو نوع گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود وجود داشت که با اجرایی شدن صدور گواهی انحصار وراثت به صورت الکترونیکی، این تقسیمبندی حذف شده است. این تغییر نه تنها سرعت رسیدگی به پروندهها را افزایش داده، بلکه به شهروندان امکان میدهد با دقت و سرعت بیشتری به سایر دعاوی مرتبط با انحصار وراثت رسیدگی کنند.
امیرآبادی زاده ضمن تشریح نقش قضات در موارد اعتراضی شهروندان، گفت: در مواردی که شهروندان بخواهند اعتراضی را ثبت کنند، نقش قضات دادگستری مطرح میشود. فرآیند از ثبت فوت تا صدور گواهی انحصار وراثت، به دلیل سیاست «قضازدایی»، کاملاً بر عهده سازمان ثبت احوال کشور قرار دارد. البته تصمیمات قضات در مرحله اعتراضات میتواند تأثیرگذار باشد.
وی درخصوص چگونگی همکاری دادگستری با ثبت احوال، یادآور شد: برخی قضات دادگستری استانها برای رسیدگی به پروندههای مفتوح خود که ممکن است موضوع مستقیم آنها انحصار وراثت نباشد، به گواهی انحصار وراثت یکی از متوفیان پرونده نیاز پیدا میکنند. در چنین شرایطی، ما موظفیم به سرعت پاسخ داده و نمونه گواهی را برای آنها ارسال کنیم.
مدیرکل اداره ثبت احوال خراسان رضوی اظهار کرد: بر اساس شیوهنامه و آییننامه تدوینشده، در آینده نزدیک این دادهها به صورت الکترونیک در اختیار قضات قرار خواهد گرفت. به این ترتیب، مرکز فناوری اطلاعات قوه قضاییه بهصورت برخط به مرکز صدور انحصار وراثت ثبت احوال متصل شده و استعلامات به صورت کاملاً الکترونیکی انجام خواهد شد.
انتهای پیام


نظرات