پزشکی شدن جامعه به معنای نفوذ و گسترش گفتمان پزشکی به موضوعات و قلمروهایی از اجتماع است که پیش از این در اختیار گفتمان‌‍‌های دیگر و گونه‌های مختلفی از دانش بود. یکی از این موضوعات سوء مصرف مواد است؛ اعتیاد به مواد به عنوان یک پدیده چند بعدی اجتماعی، به تدریج از حوزه اجتماعی خارج شده و تحت سیطره گفتمان پزشکی قرار گرفته است.

زمینه‌های علمی، تحقیقاتی و تکنولوژیکی در رابطه با مسائلی مانند مرگ، زندگی و رفاه، ابعاد پزشکی گسترده‌ای پیدا کرده و در قرن بیستم با حوزه قدرت پیوند خورده است.

به گزارش ایسنا، در پژوهشی با عنوان «پای پزشکان در کفش جامعه شناسان؛ نقدی بر پزشکی شدن اعتیاد در ایران» که توسط منصور حقیقتیان- استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، ابوعلی دادهیر - دانشیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران و سلمان قادری - دانشجوی دکتری جامعه شناسی گرایش مسائل اجتماعی ایران در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان انجام شد؛ آمده است: «پزشکی شدن و گسترش آن از مهمترین عوامل زیستی شدن در جامعه امروزی محسوب می‌شود. امروزه دانش پزشکی تبدیل به یک صنعت بزرگ شده است.»

در این تحقیق در توضیح مفهوم پزشکی شدن آمده است: «در حال حاضر حوزه قلمرو و اقتدار پزشکی رشد داشته، به صورتی که بسیاری از مشکلاتی که در قلمرو اجتماعی قرار گرفته بر اساس دیدگاه پزشکی تعریف می‌شود. در اصطلاح به این فرآیند پزشکی شدن می گویند.

مفهوم پزشکی شدن برای مطالعه ارتباط بین پزشکی و جامعه به کار می‌رود و به عنوان یک فرایند در حال رشد نگرش منفعلانه‌ای نسبت به نقش بیمار و درمان دارویی دارد. بنابراین ویژگی انسانی و مسائل اجتماعی در قالب مفاهیم پزشکی در نظر گرفته می‌شود».

در این پژوهش پزشکی شدن به عنوان یک موضوع جدید مطرح و متخصصان پزشکی را علاقه‌مند به کنترل و تسلط بر جسم انسان‌ها معرفی کرده است.

در ادامه این تحقیق آمده است: «پیچیده شدن تکنولوژی به طور فزاینده‌ای پزشکی شدن را به عنوان شکلی از کنترل اجتماعی درآورده که در اصطلاح به آن فناوری روان شناسانه گفته می‌شود. جامعه شناسان از مفهوم پزشکی شدن به منظور تبیین مسائلی می‌پردازند که در واقع پزشکی نبوده، بلکه دارای ماهیت اجتماعی است».

این محققان ادامه می‌دهند: «در سال‌های اخیر به دلیل گسترش قلمرو دانش پزشکی و افزایش قدرت پزشکان در زمینه‌های اجتماعی بسیاری از مسائل اجتماعی مانند سالمندی، کودک آزاری، اختلالات روانی، چاقی، همجنس گرایی، یائسگی، زاد و ولد و اعتیاد تحت قلمرو آن قرار گرفته و بر اساس آن طبقه بندی، تعریف و سنخ بندی می‌شود».

این تحقیق به روش کیفی و از نوع تحلیل مضنون و نمونه گیری هدفمند از نوع تنوع حداکثر انتخاب شد. نمونه گیری تا رسیدن به اشباع نظری انجام و تحلیل مضامین مصاحبه از طریق کدگذاری سه مرحله ای استراوس و کوریین پرداخته شد.

بر اساس این پژوهش، «اعتیاد در ایران متاثر از عوامل، نیروهای محرک، شرایط و رخدادهای مختلف بین المللی، ساختاری (نظام سیاسی، قوانین، اقتصادی و فرهنگی) نیروهای تعیین کننده بازار، نظام دارویی، سازمان های غیر دولتی، نظام مدیریت، توسعه شهری، رسانه ها، تحقیقات و خرده فرهنگ نسل جدید است. به عبارتی هر یک از این زمینه ها در قالب تکه های پارل اعتیاد در ایران، نقش تعیین کننده ای در به وجود آمدن وضعیت موجود دارند».

محققان در توضیح یافته های این مقاله می گویند: «سهم زمینه های ساختاری، بازار درمان دارویی، رسانه ها، سیستم قاچاق و خرده فرهنگ نسل جدید زنان و جوانان بیشتر از سایر زمینه ها است. پزشکی شدن و دارویی شدن درمان اعتیاد در کشور مولد اتخاذ رویکردهای تقلیل گرایانه و فردی و عدم توجه به نقش عوامل پدید آورنده اعتیاد در کشور است».

در ادامه یافته های این تحقیق آمده است: «پزشکی مداری هسته مرکزی مصادیق پزشکی شدن اعتیاد است که دارای سه مقوله اصلی "بیمارانگاری اعتیاد"، "دارو درمانی" و "درمان پزشکی محور" است. همچنین هسته مرکزی زمینه های پزشکی شدن اعتیاد عبارت است از "پزشکی شدن جامعه" که دارای مقولات اصلی "تجاری سازی درمان"، "فرهنگ بیمارانگاری اعتیاد" و "پزشکی سالاری" است.»

در این پژوهش محققان نتیجه گرفتند که می توان این گونه استدلال کرد که پزشکی به مثابه گفتمان مسلط در جامعه امروز ایران، بیشتر حوزه ها را تحت تاثیر قرار داده و عمده مسائل و موضوعات اجتماعی از جمله اعتیاد از نظرگاه تحلیل اجتماعی خارج شده و به قلمرو پزشکی و سایر موضوعات فردمحور منتقل شده است.

با توجه به یافته های این پژوهش، به نظر می رسد که اعتیاد در ایران یک پدیده چند وجهی است که متاثر از عوامل بین المللی، ساختارها و عوامل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، درجه توسعه یافتگی شهرها، عوامل مدیریتی در سطح سازمان ها، بروز هنجارها و خرده فرهنگ های نسل جدید و فقدان دانش سازمان یافته است. با این وجود طی روند سال های اخیر، بازیگران جدیدی در عرصه اعتیاد کشور وارد شده که روند وضعیت موجود را پیچیده تر کرده است.

نتایج این مقاله در شماره پنجاه و دوم فصلنامه اعتیاد پژوهی سوءمصرف مواد چاپ شد.

انتهای پیام