مقاله اصلی یک مطالعه هم‌گروهی مشاهده‌ای مبتنی بر جمعیت در سوئد است که مرگ و میر ناشی از کووید-۱۹ در سالمندان بالای ۷۰ سال و عوامل خطر مرتبط با آن را طی موج اول اپیدمی از ماه مارس تا مه، با استفاده از داده های جمعیتی بیش از ۲۰۰ هزار نفر سالمند ساکن استکهلم بررسی کرده است.

اگرچه این مطالعه مربوط به سوئد است اما نتایج کاربردی فراوانی دارد که حتی در شرایط کشور ما نیز می تواند کمک‌کننده باشد. عوامل خطری که در این مطالعه با افزایش مرگ و میر سالمندان همراه بوده اند عبارتند از:

۱- زندگی در خانه سالمندان؛ این سالمندان بیشترین نرخ افزایش مرگ و میر را داشته‌اند.

۲- زندگی با سایر بزرگسالان با سن کمتر از ۶۶ سال که در سن کار و فعالیت می باشند و یا وجود حداقل یک کودک زیر ۱۶ سال در منزل؛ خطر مرگ ناشی از کووید-۱۹ در این سالمندان در مقایسه با سالمندانی  که با افراد بالاتر از ۶۶ سال زندگی می‌کرده‌اند ۶۰ درصد بالاتر بوده است (مثلا زندگی با همسر سالمند در مقایسه با زندگی با فرزندان با مرگ و میر کمتری همراه بوده است).

۳- تنها زندگی کردن فرد سالمند؛ این سالمندان مرگ و میری مشابه سالمندانی داشتند که با افراد جوانتر زندگی می کردند. علت این موضوع، عدم وجود حمایت اجتماعی برای انجام خرید دارو یا مایحتاج روزانه است که باعث می‌شود این سالمندان در خارج از منزل و موقع خرید نتوانند فاصله فیزیکی را با دیگران رعایت کنند.

۴- سکونت سالمند در محله های شلوغ و پرجمعیت؛ در این گروه در مقایسه با کسانی که در این شرایط نبودند، خطر مرگ ناشی از کووید-۱۹، به میزان ۷۰ درصد بالاتر بود.

۵- سکونت سالمند در خانه های شلوغ و پرازدحام؛ خطر مرگ ناشی از کووید-۱۹ در این گروه دو برابر سالمندانی بود که در خانه های با حداقل جمعیت زندگی می کردند.

نویسندگان اینگونه نتیجه‌گیری کرده اند که تماس با بزرگسالان در سن کار و فعالیت چه در منزل، خانه سالمندان (تماس با مراقبین و یا ملاقات‌کنندگان) و یا در محلات شلوغ و پرتراکم، با مرگ و میر بیشتر در سالمندان بالای ۷۰ سال ارتباط مستقل دارد.

اگرچه از ابتدای اپیدمی مشخص شد که سالمندان ساکن در خانه های سالمندان در خطر بالایی از مرگ و میر کووید-۱۹ هستند، اما این مطالعه تصویر نگران کننده ای از خطراتی که کروناویروس برای سالمندان ساکن در منازل و محلات مختلف دارد ترسیم کرده است. در واقع، بدون رعایت اصول فاصله گذاری فیزیکی توسط سایر گروه های سنی و افراد جوان‌تر، انتظار نمی‌رود که پناه گرفتن سالمندان در خانه ها برای آنها حفاظت‌کننده باشد.

این نتایج نشانگر ناکافی بودن توصیه به ماندن سالمندان در خانه هایی است که به خصوص افرادی از چندین نسل مختلف مانند عروس و داماد، فرزندان و نوه‌ها، بدون رعایت اصول پیشگیرانه، در آن خانه زندگی می کنند و یا رفت‌وآمد مداوم دارند.

همین‌طور که با بهبود اقدامات و استفاده از تجهیزات پیشگیرانه، انتظار می رود مرگ و میر در خانه های سالمندان رو به کاهش بگذارد، وضعیت سالمندان در خانوارهای چند نسلی ساکن در یک منزل، نیاز به بررسی موشکافانه‌تری دارد. اگرچه فرد سالمند در چنین منازلی، حمایت عاطفی و جسمی قابل توجهی از افراد خانواده و مراقبین جوان‌تر از خود دریافت می کند، اما در عین حال ممکن است خطر قابل توجهی از نظر مواجهه با کروناویروس برای وی ایجاد شود.

تنها گذاشتن سالمندان بدون تامین لوازم و امکانات مورد نیاز جهت آسایش آنها نیز راه حل خوبی نیست و با افزایش مرگ و میر همراه است. کمترین مرگ و میر در سالمندانی دیده شد که با سالمندی دیگر، مثلا همسر خود، زندگی می‌کردند.

یک محدودیت این مطالعه عدم بررسی میزان مرگ و میر در سالمندان ساکن در خانوارهای دارای کودک (مثلا نوه‌ها) هست. اگرچه به نظر می‌رسد زندگی با کودکان نیز خطر بالایی برای سالمندان از نظر مواجهه با کروناویروس داشته است اما برای این نتیجه گیری نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد.

انجام تست‌های بیشتر، بیماریابی فعال، شستشوی دست ها و استفاده از ماسک در بیرون از منزل از جمله اقدامات اثرگذار در کاهش آلودگی و انتشار عفونت هستند، اما بعید است که چنین اقداماتی از انتقال بیماری در درون خانوارها و بین کسانی که زیر یک سقف زندگی می‌کنند جلوگیری کند. بنابراین، با تداوم پاندمی، برای محافظت از سالمندان، به اقدامات پیشگیرانه بهتری در سطح خانوار نیازمندیم.

آنچه مسلم است اینکه در نهایت و با در دسترس قرار گرفتن واکسن مناسب و اثربخش، بهترین اقدام این است که سالمندان و افراد هم‌خانه آنها جزء اولین دریافت کنندگان واکسن باشند. اما تا آن زمان، فقط با تدوین و پیاده سازی یک راهبرد جامع بهداشت عمومی، می توان بار غیرمتعارف مرگ‌ومیر سالمندان در این اپیدمی را کاهش داد. به خصوص کنترل بیماری و کاهش انتقال آن در سطح جامعه، اصلی ترین رویکرد ریشه ای برای کاهش بیماری و مرگ و میر در سالمندان است.

اما با توجه به نتایج این مطالعه، می‌توان برای حفاظت از سالمندان در ایران و بالاخص استان بوشهر به موارد زیر اشاره کرد:

۱- بسیاری از سالمندان در ایران در کنار فرزندان خود؛ پسر و عروس، دختر و داماد و نوه ها زندگی می کنند. این خانوارهای چندنسلی که در استان بوشهر فراوانی قابل توجهی به خصوص در مناطق روستایی دارند در حال حاضر که انتقال بیماری در سطح جامعه در سطح بالایی است از کانون های عمده انتقال بیماری به سالمندان به‌شمار می‌آیند.

۲- حتی در مورد سالمندانی که تنها و یا با همسر خود نیز زندگی می کنند، احتمال اینکه فرزندان همراه با نوه ها به منزل آنها رفت و آمد کنند وجود دارد.

۳- سالمندانی که تنها زندگی می کنند مجبورند برای خرید مایحتاج روزانه و دارو در مکان هایی خارج از منزل حضور یابند که شاید رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی در این مکان ها برای ایشان چندان آسان نباشد.

نکته مهم دیگر که در استان بوشهر قابل توجه می باشد حضور سالمندان در مراسم عزاداری سنتی، بزرگداشت درگذشتگان و آئین های مذهبی محلی و خانگی به عنوان بخشی از ارتباطات اجتماعی سالمندان است که همراه با خطر بالایی از نظر انتقال کروناویروس می باشد.

به نظر می رسد زمان زیادی تا در دسترس قرار گرفتن واکسن کروناویروس در ایران مانده باشد؛ بنابراین تنها روش در دسترس فعلی، تلاش بیشتر برای رعایت فاصله گذاری فیزیکی با سالمندان است؛ بهتر است خرید مایحتاج و دارو برای سالمندانی که تنها زندگی می کنند توسط افراد و آشنایان جوانتر انجام شود ولی باید خریدها را با رعایت فاصله فیزیکی و به خصوص پوشیدن ماسک توسط هر دو طرف تحویل سالمند دهیم.

البته به نظر می‌رسد در استان بوشهر و در مناطق روستایی و محلات قدیمی‌تر شهر، عدم شرکت سالمند در مراسم عزاداری و مذهبی محلی اهمیت بیشتری دارد؛ به خصوص که فراوانی بیماری های زمینه ای نظیر دیابت و فشارخون بالا که خطر مرگ ناشی از کووید-۱۹ را افزایش می دهد، در سالمندان استان بوشهر قابل توجه است.

سر زدن به پدر و مادر و سالمندان نمی تواند با روش های قبل از اپیدمی کروناویروس ادامه یابد. ملاقات های کوتاه‌تر، با رعایت فاصله حداقل دو متری و استفاده از ماسک توسط سالمندان و همه افراد فامیل، برقراری تهویه مناسب منزل با باز گذاشتن درب ها و پنجره ها در زمانی که اعضای خانواده برای دیدار با پدر و مادر در منزل آنان حضور می‌یابند، با کاهش خطر انتقال همراه خواهد بود؛ اگرچه در صورت فراهم بودن شرایط در خانواده، حتی الامکان بهتر است تماس ها و احوالپرسی از افراد سالمند خانواده، غیر حضوری، به صورت صوتی و تصویری باشد.

بغل کردن و بوسیدن نوه ها و فرزندان توسط سالمندان، در عین سادگی و زیبایی از جمله رفتارهای پرخطر برای انتقال بیماری محسوب می شوند؛ کما اینکه بوده است مواردی از انتقال کرونا به پدربزرگ و مادربزرگ توسط بوسه های شیرین آنها بر گونه نوه شان.

آموزش اختصاصی در مورد اهمیت کاهش مراودات با دیگران و رعایت فاصله فیزیکی به سالمندانی که در محلات شلوغ زندگی می کنند و در طول روز با همسایگان زیادی رفت و آمد می کنند و یا سالمندان ساکن در مناطق روستایی که طبق فرهنگ منطقه معاشرت فراوانی با سایر همسایگان و دوستان دارند، اهمیت فراوانی دارد.

اما در مورد سالمندانی که در منازل شلوغ در کنار افرادی در گروه های سنی مختلف زندگی می کنند و بخصوص در شرایطی که مساحت منزل و تعداد اتاق ها متناسب با تعداد افراد خانوار نیست، شرایط بغرنج تر است. به هر حال شکی نیست که در این شرایط و تا فراهم شدن واکسن موثر، تغییر در شیوه زندگی و تامین شرایط مناسب تر برای زندگی سالمندان همراه با رعایت فاصله فیزیکی، کاهش مراوده با دیگران و بهبود تهویه محیط زندگی الزامی است.

طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی، بهتر است در چنین منازلی اتاق یا فضای جداگانه ای در نظر گرفته شود که در صورت ابتلای یکی از افراد جوان‌تر به کووید-۱۹، بیمار از سایر افراد خانواده و از جمله فرد سالمند جدا شود. اما شاید جداسازی معکوس راه حل مناسبتری در استان بوشهر باشد؛ در این روش پیشنهاد می شود در صورتی که در خانوارهای دارای سالمند، فرد دیگری (علامت دار یا بدون علامت) از نظر کروناویروس مثبت شود و یا حتی تماس مشکوک با افراد مبتلا داشته باشد یا علایم مشکوک به کووید-۱۹ بدون انجام تست داشته باشد، فرد سالمند را در اتاق یا فضای جداگانه از سایرین جدا کنیم و تنها افراد غیرمشکوک خانواده خدمات لازم را به وی ارائه دهند.

در مواردی که در منزل، حتی امکان تامین اتاق یا فضای جداگانه ای برای فرد بیمار وجود ندارد، باید با کمک مراجع محلی نظیر شهرداری، دهیاری و یا مراجع بهداشتی نظیر مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی، مکانی مناسب و امن برای جداسازی فرد بیمار از دیگر اعضای خانواده و از جمله سالمندان فراهم شود. همچنین شناسایی سالمندان منطقه و تامین وسایل حفاظت شخصی برای سالمندان و مراقبین آنها در خانوارهای چندنسلی و با ازدحام بالا توسط مراجع مسئول منطقه، توصیه شده است.

شاید بهتر باشد در چنین خانوارهایی فقط یک نفر از اعضای خانوار و ترجیحا کسی که مراوده کمتری با سایرین و به خصوص افراد خارج از منزل دارد خدمات لازم را به سالمند ارائه دهد و در زمان خدمت رسانی نیز دو طرف ترجیحا از وسایل حفاظت شخصی نظیر ماسک استفاده کنند. همچنین تامین تهویه مناسب با اقدامات ساده نظیر بازگذاشتن درب ها و پنجره‌ها و نصب و روشن‌گذاشتن هواکش های پنجره‌ای در این منازل ضروری است.

نکته آخر اینکه، هیچکدام از موارد ذکر شده نباید منجر به قطع ارتباطات اجتماعی سالمند یا ترک فعالیت بدنی توسط وی بشود. علاوه بر حفظ ارتباط اجتماعی با فامیل و آشنایان با روش های ایمن ذکر شده، حداقل سی دقیقه قدم زدن ساده در پارک ها و طبیعت در ساعات خلوت و مناسب روز، به شرط دوری از شلوغی و ازدحام، توصیه می شود.

*نیلوفر معتمد، دانشیار پزشکی اجتماعی بوشهر
*سعید کشمیری، رئیس دانشگاه علوم پزشکی و دبیر ستاد مبارزه با کرونا در استان بوشهر

منابع:
۱. https://www.thelancet.com/journals/lanhl/article/PIIS۲۶۶۶-۷۵۶۸(۲۰)۳۰۰۳۵-۰/fulltext. doi.org/۱۰.۱۰۱۶/S۲۶۶۶-۷۵۶۸(۲۰)۳۰۰۳۵-۰

۲. https://www.thelancet.com/journals/lanhl/article/PIIS۲۶۶۶-۷۵۶۸(۲۰)۳۰۰۱۶-۷/fulltext. doi.org/۱۰.۱۰۱۶/S۲۶۶۶-۷۵۶۸(۲۰)۳۰۰۱۶-۷

۳. https://www.who.int/news-room/q-a-detail/coronavirus-disease-covid-۱۹-risks-and-safety-for-older-people

۴. https://www.nytimes.com/۲۰۲۰/۰۳/۱۴/health/coronavirus-elderly-protection.html

۵. http://outbreaknewstoday.com/older-people-living-with-or-in-close-contact-with-people-of-working-age-may-be-at-higher-risk-of-covid-۱۹-mortality-in-stockholm-sweden-study-۳۹۱۹۳/

انتهای پیام