به گزارش ایسنا بطور کلی حفظ ذخایر ژنتیکی در حوزه‌های مختلف به‌ویژه حفاظت از تنوع زیستی، سلامت و بهداشت، امنیت اقتصادی و امنیت غذایی اهمیت ویژه‌ای دارد. حداقل ۴۰ درصد اقتصاد جهان و ۸۰ درصد نیازهای بشر وابسته به ذخایر ژنتیکی و مشتقات زیستی است. در عصر حاضر افزایش جمعیت جهان، افزایش خطرات محیط زیستی مانند افزایش دمای کره زمین و تشدید خشکسالی‌ها و شیوع بیماری‌های نوپدید و واگیردار و دیگر موارد مشابه امنیت غذایی، سلامت و بهداشت جامعه را به‌شدت تهدید می‌کنند. از این رو بدون شک یکی از راه‌های اصلی برون رفت از این بحران‌های جدی، توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های ذخایر ژنتیکی است.

تنوع ذخایر ژنتیکی و زیستی یک کشور می‌تواند توانایی مقابله در برابر تهدیدات زیستی را افزایش دهد. در حقیقت هر چه تنوع درون گونه‌ای و برون گونه‌ای بیشتر باشد، احتمال وجود صفات و ویژگی‌های خاص برای تحمل شرایط سخت آتی بیشتر خواهد بود. 

علاوه بر کاربرد رویکردهای ژنتیکی در حفاظت از گونه‌های بومی/اندمیک و در خطر انقراض یک کشور، کشف و شناخت ویژگی‌های ژنومی گونه‌های بیگانه مهاجم، به عنوان یکی از پنج عامل اصلی تهدید تنوع زیستی جهان اهمیت زیادی دارد و نقش مهمی در پیش‌بینی درست رفتار تهاجمی این گونه‌های بیگانه دارد. برای مثال تاکنون ژنوم بیش از ۱۰۰ گونه بیگانه مهاجم توالی‌یابی شده و در پایگاه‌های داده‌ای تخصصی به ثبت رسیده‌اند. با توجه به اهمیت موضوع، به تازگی پایگاه داده‌ای تهاجم (InvasionDB)، به عنوان یک پایگاه داده‌ای ژنوم گونه‌های بیگانه مهاجم معرفی شده است. در این زمینه، نمونه‌برداری دی‌ان‌ای محیطی (Environmental DNA  یا eDNA) از یک سو به عنوان یک ابزار بسیار ارزشمند به منظور حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض به شمار می‌رود و از سوی دیگر یک ابزار مهم در پایش و واکنش سریع در برابر معرفی گونه‌های بیگانه مهاجم است بنابراین توجه به جنبه‌های مختلف و استفاده از ابزارها و فناوری‌های نوین در حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور اهمیت ویژه‌ای دارد.

کشور ایران به دلیل شرایط جغرافیایی و موقعیت استراتژیک در بین زون‌های زیست جغرافیایی جهان، برخورداری از تنوع اقلیمی، پوشش دادن دو گستره بزرگ از کانون‌های داغ تنوع زیستی جهان (مناطق دارای تنوع زیستی قابل توجه در سطح جهان)، وجود منابع آبی عظیم دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب، از ذخایر ژنتیکی خیره کننده‌ای برخوردار است. به رغم برخی کمبودها، با توجه به ذخایر ژنتیکی غنی کشور در صورت مدیریت و بهره‌مندی صحیح از فناوری‌های نوین و هماهنگی و همکاری متقابل بین دستگاه‌های مسئول، فرصتی مناسب برای حفاظت و بهره‌برداری پایدار از  این ذخایر ارزشمند را خواهیم داشت. 

اولین گام در حفاظت از منابع و دارایی‌های زیستی، کسب شناخت کمی و کیفی مناسب از این دارایی‌ها است. به عنوان مثال باید بدانیم که ذخایری ژنتیکی کشور دارای چه ویژگی‌هایی هستند؟ پراکنش جغرافیایی ذخایر ژنتیکی کشور چگونه است؟ علی‌رغم تلاش‌های گسترده ای که تاکنون صورت گرفته است، هنوز شناخت مدونی از موجودی ذخایر ژنتیکی کشور وجود ندارد. 

یکی دیگر از گام های اساسی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور، تدوین و تصویب قوانین و مقررات مناسب است که در این خصوص قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیکی کشور در سال ۱۳۹۷ ابلاغ شده است. حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات وحش به استناد قوانین و اسناد بالادستی، از جمله قانون یاد شده، یکی از وظایف مهم سازمان حفاظت محیط زیست محسوب می شود. شناسایی، نگهداری، ثبت، پایش و احیای منابع ژنتیکی حیات وحش کشور و دانش سنتی مرتبط با آن، استیفای حقوق ملی و صیانت از آن در سطح داخلی و بین‌المللی، ارتقای آگاهی‌های عمومی و دانش تخصصی مربوط، شناسایی عوامل تهدیدکننده، پیشگیری و به حداقل رساندن تهدیدهای متوجه ذخایر ژنتیکی حیات وحش کشور از جمله وظایف قانونی سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه حفاظت از منابع ژنتیکی حیات وحش کشور هستند.

در همین راستا و به منظور انجام تکالیف قانونی سازمان به نحو مطلوب، اقداماتی از جمله تجدیدنظر و به‌روزرسانی در برنامه‌ریزی‌های بانک ژن ستاد و شش بانک ژن استانی به عنوان بانک‌های ژن موازی و ارتقای کمی و کیفی آن‌ها، تدوین، به‌روزرسانی و ابلاغ دستورالعمل‌های مرتبط با قوانین و اسناد بالادستی، تهیه نقشه ژنتیکی گونه‌های در تهدید حیات وحش کشور، غنی‌سازی بانک‌های ژن از نظر تعداد و پراکنش جغرافیایی نمونه‌های زیستی و غنای گونه‌ای در دستور کار قرار دارد.

از دیگر اقدامات در دستور کار می‌توان به فراهم کردن زیرساخت‌های لازم جهت ایجاد و تکمیل سامانه‌های اطلاعاتی، به منظور ساماندهی داده‌ها و اطلاعات منابع ژنتیکی در حوزه حیات وحش، برنامه‌ریزی و اقدام در خصوص استفاده از فناوری‌ها و رویکردهای نوین در حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی نظیر کاربرد هوش مصنوعی، ارزیابی و اقدام در زمینه فراهم کردن زیرساخت‌های لازم به منظور ایجاد بانک سلولی گونه‌های در معرض خطر در سازمان حفاظت محیط زیست، تنویر افکار عمومی و تقویت دانش تخصصی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات وحش، تقویت ارتباط با سازمان‌های مسئول، دانشگاه‌ها، انجمن‌ها و مراکز علمی پژوهشی در زمینه حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی حیات وحش اشاره کرد.

به گزارش روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، با توجه به جایگاه مهم ذخایر ژنتیکی در توسعه و تعالی کشور و مسئولیت سنگین ما در برابر نیازهای حیاتی نسل‌های امروز و آینده، همکاری و تعامل تمام دستگاه‌های ذیربط در حفاظت و پاسداری از این نعمت های الهی بسیار حائز اهمیت است.

انتهای پیام