بر اساس آنچه پیش از این در مورد راهکارهای گرافیکی در گردشگری مذهبی عزاداری عاشورا در ایران و کاربرد رنگ‌ها در طراحی هویت بصری مراسم محرم همچنین کاربرد نمادها در طراحی هویت بصری مراسم محرم ذکر شد یکی دیگر از مواردی که در آیین‌ها بسیار مورد توجه قرار گرفتند نمادها هستند که ابزار اصلی کنش فرهنگی محسوب می‌شوند در مطلب گذشته به برخی از این نمادها اشاره شد و در اینجا چند نمونه دیگر ذکر شده است.

پرچم، شمایل و کتیبه

پرچم در آیین عزاداری عاشورا، بسیار پرکاربرد و با ظاهر بسیار ساده‌ هنگام برافراشته شدن قادر است اشکال بسیار متنوعی به خود بگیرد و حرکتی مدام را به نمایش بگذارد، بخصوص در رنگ‌های گرم، قادر به ایجاد هیجانات و تحریکات حسی بسیاری است به همین دلیل از قدیم در تمام فرهنگ‌ها، جنگ‌ها و آیین‌ها استفاده فراوان داشته است به‌طوری که امروز، نماد اصلی هر کشوری، پرچم آن کشور است. در آیین عزاداری نیز، علاوه بر استفاده در شکل اصلی خود که گاه حاوی نوشته‌های کوتاه و طولانی مرتبط و نقش‌های مناسب است به کتیبه و شمایل و پوشش مکان‌های عزاداری تغییر شکل یافته است.

نخل

در کویر، نخل‌ها، نشانه سوگواری شهر و جمعیت آن هستند و هنرهای سنتی و آرایه‌هایی که نشانه عزا و پاسداشت آیین‌های مذهبی است در نخل‌ها نمود پیدا می‌کنند. نخل، گهواره یا تابوتی از چوب است که نمادی از تابوت امام حسین (ع) به شمار می‌رود. در واقع، نخل تابوت بزرگ و بلندی است که در روز عاشورا به عنوان تابوت امام حسین (ع) حرکت داده می‌شود. محلی که نخل بر دوش جمعیت به آن می‌رسد، به محل روشه خوانی و تعزیه تبدیل می‌شود. در ایام محرم، نخل‌ها با پارچه‌های سیاه پوشانده می‌شوند در این نخل‌ها تزییات مختلفی، از شمشیر گرفته تا آیینه و منگوله و دستمال‌های رنگی آویزان می‌شود.

شمع و فانوس

نور، در تمام ادیان، حاوی والاترین معانی است و اشاره به خالق کل و فیضش بر موجودات دارد. در قرآن نیز، خدا خود را نور تمام آسمان‌ها و زمین خوانده است. در عزاداری امام حسین (ع) نیز در شب دهم محرم، عزادارن، شمع روشن می‌کنند و علامت‌هایی به نام چهلچراغ که بافانوس تزیین شدند نورافشانی می‌کنند که نمادی از زنده ماندن حق در دل تاریکی است. شمع و فانوس و روشن کردن آنها و در دست گرفتنشان و راه افتادن در دل شب روز یازدهم محرم، اشاره به روایت سرگردانی بازماندگان کاروان حسین بن علی (ع) پس از آن حادثه دارد.

طبل، سنج و نوای مداحی

در هر آیینی نوا و موسیقی و صوت، نقشی عمده در برپایی آن دارند. در عزاداری محرم نیز  موسیقی در شکل وسایلی مانند طبل و سنج و هم در قالب نوای مداحی که همراه با دسته‌های عزاداری حرکت می‌کند یا از بلندگوهای مساجد و تکایا پخش می‌شود، مراسم را همراهی می‌کند. عزاداران، هماهنگ با نوای مداحی و متناسب با ریتم و ضرب آن و حرکت دست‌های جماعت آنها را می‌نوازند.

کودکان عاشورایی

پدیده نمادین دیگری که در دهه اول محرم، بخصوص در روزهای نهم و دهم محرم مشاهده می‌شود لباس خاص کودکان است و بر اساس رسوم قدیمی و نذرها، برخی کودکان، لباس سفید و سربند به سبک عربی می‌پوشند و وسیله‌ای برای حمل آب به همراه دارند و به رهگذران آب آشامیدنی تعارف می‌کنند که حاصل پیوند بین ۲ نماد سقای سپاه امام حسین (ع) از سویی و کودکان حاضر در واقعه از سویی دیگر است.

دسته‌های عزاداری

یک دسته عزاداری معمولی در سطح شهر بزرگترین و گسترده‌ترین نمود مشارکت محوری عاشورا، پدیده دسته‌های خیابانی عزاداری است. در روزهای آخر دهه اول محرم، هیات‌ها، تکایا و حسینیه‌ها که هر کدام معمولا محل استقرار و میزبان مراسم عزاداری گروهی از مردم هستند؛ دسته‌هایی را سازمان‌دهی می‌کنند تا در ساعاتی مشخص در خیابان با نظم و ترتیب و آرایش خاصی به سمت مقصدی روانه شوند. در شهری مذهبی مانند مشهد معمولا مقصد این دسته‌ها حرم امام رضا (ع) است.

این دسته‌ها خصوصیات خاصی دارند اول اینکه بسیاری از نمادهایی که گفته شد در آنها به نمایش گذاشته می‌شود. علم،کتل، نخل، پرچم‌ها، طبل و سنج از جمله ادواتی هستند که یک دسته معمولا آنها را حمل می‌کند. در برخی موارد هر یک از عزاداران نیز زنجیر دارند که وسیله‌ای است جهت وارد کردن ضربه‌های منظم و خفیف بر پشت توسط خود فرد که نوایی مخصوص و از جهت بصری نیز، در هنگام حرکت فرم‌های بصری خاصی تولید می‌کند.

مشارکت‌کنندگان در یک دسته معمولا چند گروه هستند. یک یا ۲ مداح کـه بـه کـمـک هـم و نوبتی نوحه‌ای ریتیمیک و آهنگین را اجرا می‌کنند که گام‌ها و حرکات گام‌ها و سینه‌زنـی یـا زنجیر زنی گروه با آنها تنظیم می‌شود. عده‌ای علمداران، حمل‌کنندگان کتل، پرچم، طبل‌زن و سنج زن  دو یا سه نفر نیز میاندار هستند. برخی از آنها نظم خود دسته را برقرار و عده‌ای دیگر نیز حرکات دسته را با ترافیک افراد و ماشین‌های موجود در خیابان هماهنگ می‌کنند.

بدنه اصلی دسته معمولا ۲ صف موازی هستند که هم نوا با مداحی و نوای طبل و سنج به‌طور منظم، به سینه‌زنی یا زنجیر زنی می‌پردازند و با لحن درست، ترجیع بند نوحه را به‌طور آهنگین تکرار می‌کنند. جلوه تصویری اصلی دسته از مجموع این افراد ایجاد می‌شود که معمولا همگی مردهایی در سنین مختلف هستند. تعداد زیادی از جمعیت که شامل مرد و زن و کودک و پیر و جوان هستند، به‌طور نامنظم و فشرده در انتهای ۲ صف حرکت می‌کنند و به اندازه توان خود سعی در ر هماهنگ شدن با حرکت و سینه زدن و نوای مداحی دارند.

غذای نذری

تهیه، توزیع و مصرف غذای نذری، یکی دیگر از جلوه‌های بصری ایام عزاداری محرم است. تهیه‌کنندگان این نوع غذاها، در اغلب موارد، آنها را در انتهای مراسم عزاداری، بین مشارکت‌کنندگان و اگر مقدار غذا کافی بود در بین درخواست‌کنندگان بیرون از مراسم نیز توزیع می‌کنند. در برخی موارد هم این غذاها، بدون مراسم و در ایستگاه‌های صلواتی یا حتی در کنار خیابان، بدون هیچ تشریفات خاصی توزیع شده و موجب ایجاد صف‌های طولانی از مردم درخواست کننده، می‌گردند.

انتهای پیام