محسن گرامی یکشنبه ۳۱ فروردین، در نشست تخصصی «خطرپذیری و توانمندسازی آثار تاریخی در برابر زلزله در مشهد» به مناسبت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی اظهار کرد: امروزه علاوه بر اهمیتی که متخصصان به آن اشاره کرده‌اند، گردشگری در مناطق تاریخی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. به نظر می‌رسد در هشت سال اخیر سلیقه مردم در تفریحات تغییر کرده و علاقه به بازدید از بناهای تاریخی رو به افزایش است. این موضوع ارزش‌های فرهنگی کشور را برجسته می‌کند که باید حفظ شوند.

وی اضافه کرد: مسائلی مانند فرسودگی بناها، مشکلات مربوط به آجر و ملات و عدم توانایی سازه‌ها در تحمل وزن اضافی از جمله چالش‌هایی است که در بناهای تاریخی با آنها روبه‌روییم. ارزیابی و شناسایی این مشکلات، تهیه روش‌های مرمت، تصمیم‌گیری در مورد نحوه اجرا و حفاظت از بناها پس از بازسازی همگی حائز اهمیت است.

گرامی ادامه داد: استفاده از فناوری‌های جدید مانند اسکن‌های سه بعدی و نرم‌افزارهای شبیه‌سازی، اگرچه ممکن است در بهسازی ساختمان‌های معمولی توجیه اقتصادی نداشته باشد، اما در بناهای تاریخی به دلیل ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی آنها قابل توجیه است.

عضو هیئت‌ علمی گروه عمران دانشگاه سمنان گفت: در مرمت آثار تاریخی، چالش‌های فنی، مالی و سیاسی وجود دارد. روش کار در ترمیم ساختمان‌های تاریخی با ساختمان‌های معمولی متفاوت است و ملاحظات بیشتری را شامل می‌شود. علاوه بر مسائل فنی، ملاحظات مالی، تصمیم‌گیری‌ها در حوزه بازسازی و حفاظت از آثار نیز چالش برانگیزند.

گرامی بیان کرد: انتخاب تکنیک مناسب مرمت بسیار مهم است و باید به حفظ ساختار اصلی بنا، ترمیم نقوش مرتبط با آن درصورت تخریب و استحکام‌بخشی اسکلت بنا توجه شود. همچنین حفظ کاربری بنا، هویت و اصالت آن، تاریخ‌نگاری، اهمیت تاریخی، مسائل فرهنگی و اجتماعی و جنبه‌های مالی و عملکردی بنا نیز باید در نظر گرفته شوند. هدف از مرمت، رساندن اثر به وضعیت پایدار و در صورت لزوم، اختصاص کاربری مناسب دیگر به آن است.

وی اظهار کرد: اقدامات حقوقی و قانونی نیز از جمله چالش‌های مهم در این زمینه‌اند. تعیین شعاعی که یک اثر فرهنگی یا بنای تاریخی تحت تأثیر قرار می‌گیرد نیز اهمیت دارد.

گرامی افزود: در مورد عوامل آسیب‌زا، می‌توان به نفوذ رطوبت در دیوارها، عدم وجود عایق انرژی، پارگی لایه‌ها و جدایی دیوارها اشاره کرد. باید تلاش شود لایه‌ خارجی بنا مقاوم‌سازی شده و از آن محافظت شود. همچنین ارتباط و اتصال سقف‌ها به دیوارها باید مورد توجه قرار گیرد تا نیروها به درستی منتقل شوند. عدم پیوستگی کلاف‌ها و شناژها نیز از جمله ضعف‌هایی است که در ابنیه‌ تاریخی به وفور مشاهده می‌شود و باید برطرف شود. می‌توان در حین ایجاد جداره‌ خارجی برای محافظت از اثر تاریخی، کارهای جدید مهندسی مانند عایق انرژی را نیز پیش‌بینی کرد.

وی با بیان اینکه نشریه‌های بهسازی در سطح بین‌المللی به دلیل حمایت از احیای بافت‌های تاریخی گسترش یافته‌اند، تصریح کرد: در سال ۱۳۹۸ این موضوع بطور رسمی و جدی‌تر مورد توجه قرار گرفت. همچنین منشورهای مرمت آثار تاریخی از سال ۱۹۳۱ میلادی تاکنون در حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان تدوین شده‌اند.

گرامی اظهار کرد: انتخاب تکنیک‌های مناسب برای حفظ ساختار اصلی بنا باید انجام شود. نقوش مرتبط با بنا باید در مناطقی که دچار تخریب شده‌اند، ترمیم شوند تا شکل کلی و ساختار اصلی بنا حفظ شود. همچنین توجه به استحکام‌بخشی اسکلت بنا از جمله مواردی است که هرچند در ظاهر ناپیداست، اما بر حیات بنا تأثیرگذار است.

وی اظهار کرد: در مرمت ابنیه‌ تاریخی ضروری است که اثر به وضعیت پایدار برسد و از حالت ناپایدار خارج شود. اگر لازم باشد به اختصاص یک کاربری مناسب دیگر نیز فکر شود؛ اینها مواردی است که بسته به نوع بنا باید به آنها توجه شود.

وی افزود: اقدامات حقوقی و قانونی نیز از پارامترهایی است که در این زمینه باید مد نظر قرار گیرند، به‌ویژه با توجه به موانع تازه‌ای که پس از بحث‌های فنی وجود دارد. موضوع نواحی اطراف آثار فرهنگی نیز بسیار مهم است؛ به چه شعاعی از یک اثر فرهنگی می‌خواهیم تأثیر بگذاریم، کم و بیش اهمیت دارد.

گرامی بیان کرد: اگر بخواهیم به عوامل آسیب‌زای بناها اشاره کنیم، می‌توان به نفوذ رطوبت در دیواره‌های آجری و بحث نداشتن سیر انرژی اشاره کرد. این سیستم‌ها تنها از ضخامت زیاد برخوردارند و سیر انرژی در حد ضخامت آنهاست.

وی به گستردگی نشریه‌های بهسازی در سطح بین‌الملل اشاره کرد و ادامه داد: منشورهای مرمت آثار تاریخی از سال ۱۳۱۳ آغاز شده و تاکنون ادامه یافته‌اند. این منشورها در حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان اهمیت ویژه‌ای دارند و در سال‌های مختلف به‌روزرسانی شده‌اند.

هوش مصنوعی در مرمت آثار تاریخی تاثیرگذار است

محسن طبس، دانشیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد نیز در این نشست در خصوص هوش مصنوعی و کاربرد آن در حوزه میراث فرهنگی و مرمت آثار اظهار کرد: سیستم‌هایی وجود دارند که می‌توانند واکنش‌ها و رفتارهای هوشمند انسانی را از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه‌سازی و شیوه‌های استدلالی در بر داشته باشند. با کنار گذاشتن تعریف‌ها، مفهوم آن در واقع شبیه‌سازی هوش انسان در یک سامانه یا به اصطلاح ماشین است که باعث می‌شود ربات‌ها و ماشین‌ها مانند انسان‌ها و حتی برتر از آن‌ها فکر کنند و کارهای آن‌ها را تقلید کنند.

دانشیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد اضافه کرد: ترس بشر از همین جنبه‌ فرابشری هوش مصنوعی نشأت می‌گیرد، که گزارش‌هایی نیز وجود دارد مبنی بر اینکه در بسیاری از موارد، هوش مصنوعی به صورت خودجوش عمل می‌کند و دیگر به انسان نیاز ندارد. به این ترتیب قسمت‌های ترسناک و به اصطلاح هالیوودی این فناوری شروع به ظهور کرده است.

وی گفت: مثال‌های عینی هوش مصنوعی مواردی هستند که امروزه مانند ربات‌های خدمتکار، ربات‌های شطرنج‌باز و ربات‌های جراح بسیار متداول شده‌اند. هر کدام از این‌ها درجاتی از هوش انسانی را دارند و بالطبع تفاوت‌هایی نیز در مهارت‌های خود دارند. به عنوان مثال آخرین اطلاعاتی که از هوش مصنوعی جراح داریم نشان می‌دهد که این ربات توانسته عمل پیوند قلب را به تنهایی انجام دهد که یکی از سخت‌ترین عمل‌های پیوند است.

طبسی ادامه داد: این موارد زیرشاخه‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین (Machine Learning) هستند. پردازش تصویر، پردازش زبان طبیعی، رباتیک و شبکه‌های عصبی همگی از جمله علوم و فناوری‌هایی هستند که متخصصان داده و دانشمندان به شدت روی آن‌ها کار می‌کنند.

پژوهشگر حوزه مرمت آثار تاریخی تصریح کرد: اهمیت توجه به هوش مصنوعی و استقبال از آن دو دلیل عمده دارد که یک مورد سهم اقتصاد دیجیتال است و در دنیا از آنچه تصور می‌شد فراتر رفته است. در یک مطالعه آکادمیک در چین بر اساس داده‌های سال ۲۰۰۶ پیش‌بینی شده که تا سال ۲۰۲۵، این سهم به ۲۳ تریلیون دلار خواهد رسید. در حالی که این عدد در سال ۲۰۲۰ یعنی ۵ سال پیش برای ۴۷ کشور به ۳۰ تریلیون دلار رسیده است و این بیش از آن چیزی است که فکر می‌کردیم. این رشد نشان‌دهنده تأثیرات عمیق هوش مصنوعی بر اقتصاد جهانی است.

وی تحول در مشاغل را دومین مورد برشمرد و گفت: همان‌طور که انقلاب صنعتی روی مشاغل کشاورزی و دامپروری تأثیر گذاشت، اکنون نیز طرفداران هوش مصنوعی معتقدند که این فناوری می‌تواند مشاغل را تغییر دهد. تصور عمومی این است که هوش مصنوعی ممکن است منجر به بیکاری فراوانی شود. آمارهای سازمان جهانی اشتغال در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که هوش مصنوعی ۸۵ میلیون شغل را از بین برده، اما همچنین به وجود آمدن ۹۷ میلیون شغل جدید مرتبط با این فناوری را نیز پیش‌بینی کرده است. این نشانه‌ای از نیاز جوانان ما به یادگیری مهارت‌های هوش مصنوعی برای آینده شغلی‌شان است.

طبسی گفت: با ورود به بحث چالش‌های هوش مصنوعی در کشور دو چالش اصلی وجود دارد یک مورد چالش مصرف انرژی است که اگر به بیت‌کوین همچون یک کشور نگاه کنیم، بیست و هفتمین مصرف‌کننده برق در دنیاست. لازم است که به موضوع مصرف انرژی در این فناوری توجه کنیم. دومین مورد چالش‌های سیاست‌گذاری است که دولت‌ها معمولاً از پیشرفت تکنولوژی عقب هستند.

وی اضافه کرد: کمپانی‌های بزرگ متوجه این موضوع شده و به فکر تأسیس کمیسیون‌هایی افتاده‌اند تا مقررات مربوط به این فناوری را ایجاد کنند. اتحادیه اروپا نیز در این زمینه پیشتاز عمل کرده و قوانینی در مورد هوش مصنوعی و به خصوص در حوزه‌های مرمت تصویب کرده است.

دانشیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد افزود: در مورد حوزه‌های راهبردی برای آینده، صنایع تولیدی و حوزه‌های مختلف ساخت و ساز در اولویت قرار دارند. یکی از حوزه‌های مهم که در کشور ما کمتر به آن توجه شده، صنعت میراث فرهنگی است. کشورهای اروپایی به شدت در زمینه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده و در حال توسعه پایگاه‌های داده خود در این زمینه هستند. این در حالی است که در ایران هنوز ظرفیت‌های لازم در این زمینه وجود ندارد.

وی ادامه داد: از کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه میراث فرهنگی می‌توان به اسکن دقیق آثار تاریخی، شبیه‌سازی سه‌بعدی و شناسایی مصالح بکار رفته اشاره کرد. هوش مصنوعی قادر است تحلیل‌های بسیار دقیقی از آسیب‌ها، فرسایش‌ها و تهدیدات جوی ارائه و به پیش‌بینی آسیب‌های احتمالی کمک کند. به همین ترتیب در فرآیند مرمت بناهای تاریخی، ربات‌های هوشمند می‌توانند به کارشناسان کمک کنند تا به بهترین شکل ممکن این خدمات را ارائه دهند.

طبسی اظهار کرد: از سویی دیگر در انتخاب مصالح جدید و استفاده از فناوری‌های نوین در مرمت بناهای تاریخی نیاز به تغییر نگرش وجود دارد. لازم است که تیم‌های تخصصی در زمینه هوش مصنوعی برای مرمت بناهای تاریخی تشکیل شود تا بتوان از ظرفیت‌های این فناوری به بهترین نحو استفاده کرد.

وی به چالش‌های عمومی در بهره‌گیری از هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: تأمین هزینه‌های زیرساختی نیاز به تخصص‌های بین‌رشته‌ای، مسائل حقوقی و اخلاقی و همچنین خطر تفکیک نادرست داده‌ها از مهمترین چالش‌های عمومی هوش مصنوعی به شمار می‌رود.

انتهای پیام