حبوبات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اجزای سبد غذایی خانوار، نقش بسیار حیاتی در تأمین پروتئین گیاهی، فیبر، مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز بدن دارد، این گروه غذایی نه‌تنها از منظر تغذیه‌ای، بلکه به‌لحاظ اقتصادی و پایداری کشاورزی نیز اهمیت بالایی دارد. در کشورهای در حال توسعه، حبوبات به‌عنوان جایگزین مناسبی برای گوشت و فرآورده‌های حیوانی در تأمین امنیت غذایی و سلامت جامعه نقش کلیدی ایفا می‌کنند. با توجه به هزینه پایین‌تر تولید نسبت به منابع پروتئینی حیوانی و قابلیت نگهداری بالا، حبوبات همواره جزء اقلام استراتژیک و ضروری به‌شمار می‌رود.

در سال‌های اخیر، تولید، توزیع و مصرف حبوبات در کشور با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده است. کاهش منابع آبی، قطعی برق چاه‌های کشاورزی، نبود برنامه‌ریزی دقیق و نبود آمار جامع از سطح زیر کشت، موجب شده تولید داخلی حبوبات به‌ویژه در اقلامی همچون لوبیا با افت چشمگیری روبه‌رو شود، در عین حال واردات این محصولات نیز به‌صورت محدود، انحصاری و بعضاً غیرشفاف انجام می‌شود که موجب افزایش قیمت‌ها و کاهش دسترسی مصرف‌کنندگان به این ماده غذایی مهم شده است.

نوسانات ارزی، حذف ارز ترجیحی و جایگزینی آن با ارز نیمایی و سپس ارز توافقی با نرخ‌های بالا، فشار مضاعفی را بر واردات حبوبات وارد کرده و موجب افزایش بی‌رویه قیمت این کالا در بازار شده است. در چنین شرایطی، حبوبات که باید به‌عنوان یک منبع تغذیه‌ای ارزان و سالم در دسترس عموم مردم قرار گیرد، به‌تدریج به کالایی نیمه‌لوکس تبدیل می‌شود و بسیاری از خانوارها دیگر توان خرید منظم آن را ندارند.

از طرف دیگر، نبود سیاست‌گذاری‌های بلندمدت در وزارت جهاد کشاورزی، فقدان اطلاعات دقیق از میزان تولید، مصرف، واردات و نبود حمایت کافی از تولیدکنندگان داخلی، منجر به ایجاد یک چرخه معیوب در بازار حبوبات شده است؛ این مشکلات نه‌تنها امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند پیامدهایی نظیر کاهش سلامت عمومی، وابستگی بیشتر به واردات و افزایش نابرابری‌های اقتصادی در پی داشته باشد، بنابراین بررسی دقیق و کارشناسانه وضعیت تولید، واردات، توزیع و مصرف حبوبات، همچنین شناسایی چالش‌ها و ارائه راهکارهای اجرایی، برای تدوین یک سیاست کارآمد در این حوزه ضروری است؛ تا این گروه کالایی مهم، همچنان جایگاه خود را به‌عنوان ستون تغذیه‌ای خانواده‌های ایرانی حفظ کند و در دسترس همگان قرار گیرد.

سیدمسعود بحق، رئیس اتحادیه برنج و خواروبار اصفهان درباره توزیع حبوبات به ایسنا می‌گوید: در این استان توزیع حبوبات بسیار کم و تنها در منطقه دهاقان از توابع شهرستان شهرضا کشت می‌شود، تولید در این منطقه به‌دلیل کم‌آبی بسیار کم و غیرقابل توجه است.

وی در خصوص گرانی حبوبات به‌ویژه لوبیا و کم بود آن می‌افزاید: تأکید بر این نیست که آیا استان اصفهان تولیدکننده حبوبات هست یا خیر، چرا که در نهایت هر استانی که تولید داشته باشد، محصولات خود را به سایر استان‌ها ارسال می‌کند، با این حال گرانی لوبیا بیشتر ناشی از کم‌آبی و قطعی برق چاه‌ها در سال گذشته بوده است؛ به همین علت تولید لوبیا چیتی در هر هکتار به‌شدت کاهش پیدا کرده و عملکرد آن به حدود یک‌سوم میزان معمول رسیده که دلیل آن تأمین نشدن آب کافی برای کشاورز در زمان اوج نیاز گیاه به آب بوده و همین امر موجب کاهش جدی در تولید آن شده است.

رئیس اتحادیه برنج و خواروبار اصفهان در ادامه با اشاره به واردات حبوبات بیان می‌کند: واردات به‌صورت قطره‌چکانی و امتیاز آن تنها به گروه و شرکت‌های خاص تعلق می‌گیرد، حال واردات محدود و انحصاری به نفع جامعه نیست، چرا که برخی اقلام با قیمت بالاتر به بازار عرضه می‌شود که هیچ سودی برای مردم و جامعه ندارد.

بحق ادامه می‌دهد: درحال‌حاضر، بسیاری از حبوبات مصرفی کشور وارداتی است و تنها برخی همچون لوبیا چیتی، لوبیا سفید، مقداری لوبیا قرمز و لوبیای کشاورزی اقلام داخلی‌اند، با این وجود به‌دلیل کمبود آب و قطعی برق چاه‌ها، تولید کاهش پیدا کرده که نتیجه آن افزایشی شدن قیمت‌ها بوده است.

گرانی و کمبود حبوبات؛ حاصل کم‌آبی، انحصار واردات و بی‌برنامگی

وی مطرح می‌کند: تا اسفند ۱۴۰۲، واردات حبوبات با ارز ۲۸هزار و ۵۰۰ تومانی انجام می‌شد، اما از ابتدای ۱۴۰۳ اعلام کردند این ارز دیگر پرداخت نمی‌شود و واردات به ارز نیمایی موکول شد، بعد از این مرحله ارز نیمایی به ارز توافقی با نرخ حدود ۷۰ هزار تومان تغییر پیدا کرد. زمانیکه واردات با دلار ۷۰ هزار تومانی انجام می‌شود، طبیعی است که قیمت محصول بالا می‌رود، اگر واردات هم در اختیار افراد محدود و انحصاری باشد؛ قیمت، به‌دلیل اینکه دیگر رقابتی وجود ندارد، بیشتر افزایش پیدا خواهد کرد، به‌عنوان مثال اگر واردات برای واردکننده هزار تومان هزینه داشته باشد، آن را با دو برابر قیمت به بازار عرضه می‌کند.

رئیس اتحادیه برنج و خواروبار اصفهان با اشاره به این موضوع که کشور به‌دلیل کم‌آبی توانایی کشت گسترده محصولات وارداتی برای رسیدن به خودکفایی را ندارد، می‌گوید: باتوجه به اینکه برای کشت حبوبات به آب کافی نیاز داریم و سال جاری میزان بارندگی‌ها بسیار کم بوده، قادر به کشت بسیاری از اقلام همچون عدس، نخود، لپه، ماش و لوبیا چشم‌بلبلی که وارداتی هستند، نیستیم و تا زمانی‌که وزارت جهاد کشاورزی آمار دقیقی از سطح زیر کشت نداشته باشد، نمی‌توان سیاست کلانی برای واردات داشته باشیم، چراکه طبق آمار دقیق از میزان تولید داخلی می‌توان نیاز کشور به واردات برای جبران کمبود کالا را تخمین زد. 

بحق ادامه می‌دهد: از آنجایی که بررسی و جمع‌آوری اطلاعات در خصوص میزان مساحت زیر کشت بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است، این سازمان باید یک دید چهار تا پنج‌ساله داشته باشد و سال به سال برای رسیدن به اهداف مشخص شده، آن‌ها را به‌صورت عملیاتی پیاده‌سازی کند، چراکه باکاهش مصرف حبوبات بیماری‌ها افزایش پیدا خواهد کرد و با ادامه روند گرانی‌ها، حبوبات به کالایی نیمه‌لوکس تبدیل خواهد شد و مردم دیگر قدرت خرید آن را نخواهند داشت.

وی در ادامه می‌افزاید: درحال‌حاضر، قیمت عمده لوبیا چیتی حدود ۳۰۰ هزار تومان است که با احتساب هزینه‌ها، با قیمت حدود ۳۵۰ هزار تومان  به دست خرده‌فروش می‌رسد، در این شرایط مصرف‌کننده نهایی دیگر توان خرید را نخواهد داشت. از آنجایی که حبوبات جزء اقلام ضروری است، باید برای آن سیاست‌ و برنامه‌ریزی‌های دقیقی انجام شود.

به گزارش ایسنا، وضعیت حبوبات در کشور به‌ویژه از منظر تولید داخلی، واردات و قیمت‌گذاری مطلوب نیست و نیازمند بازنگری اساسی در سیاست‌های کلان کشاورزی و بازرگانی است.

 بحران کم‌آبی، قطعی برق چاه‌ها، نبود آمار دقیق از سطح زیر کشت و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت از سوی وزارت جهاد کشاورزی، موجب کاهش شدید تولید داخلی شده است، همچنین انحصار در واردات، تخصیص ارز با نرخ‌های متغیر و غیرقابل پیش‌بینی و نبود رقابت سالم در بازار موجب شده تا قیمت نهایی حبوبات برای مصرف‌کننده به شکل نگران‌کننده‌ای افزایش پیدا کند.

حال حبوبات که باید به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین پروتئین در سبد خانوار قرار بگیرد، به‌دلیل شرایط موجود به‌تدریج از سفره بسیاری از خانواده‌ها حذف می‌شود؛ این وضعیت، زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی جامعه و امنیت غذایی کشور است، چرا که تداوم این روند، منجر به کاهش مصرف مواد غذایی سالم و افزایش وابستگی به اقلام ناسالم یا وارداتی خواهد شد، بنابراین لازم است سیاست‌گذاران حوزه کشاورزی و بازرگانی با نگاهی جامع، علمی و بلندمدت نسبت به اصلاح ساختارهای تولید، تدوین آمار دقیق، حذف انحصار در واردات و حمایت واقعی از تولیدکنندگان داخلی اقدام کنند. ایجاد تعادل میان تولید داخلی و واردات براساس نیاز واقعی می‌تواند، ضمن کنترل قیمت‌ها، دسترسی عادلانه مردم به این کالای اساسی را تضمین کند، در غیر این صورت باید انتظار داشت که حبوبات نیز به سرنوشت کالاهای لوکس دچار شده و از دسترس عموم مردم خارج شود.

انتهای پیام