به گزارش ایسنا، در سال‌های اخیر، استفاده از موتورسیکلت در شهرهای ایران، به‌ویژه در مناطق شمالی کشور، رشد قابل توجهی داشته است. این رشد بیشتر به دلیل مزایای خاص موتورسیکلت است؛ از جمله قیمت مناسب‌تر، مصرف سوخت کمتر، امکان حرکت در کوچه‌ها و مسیرهای پرترافیک، و همچنین تعمیرات ارزان‌تر. این وسیله نقلیه سبک به انتخابی محبوب در بین جوانان تبدیل شده و در سفرهای درون‌شهری و حتی روستایی نقش پررنگ‌تری پیدا کرده است. با این حال، رشد سریع استفاده از موتورسیکلت بدون در نظر گرفتن زیرساخت‌های فرهنگی، اجتماعی و قانونی مناسب، پیامدهای منفی جدی به همراه داشته است. یکی از مهم‌ترین این پیامدها، بی‌توجهی به نکات ایمنی، به‌ویژه استفاده نکردن از کلاه ایمنی، است که جان هزاران نفر را به خطر انداخته است.

در واقع، با اینکه بسیاری از کشورها تلاش کرده‌اند فرهنگ استفاده از کلاه ایمنی را جا بیندازند، هنوز در ایران این فرهنگ به‌خوبی شکل نگرفته است. این در حالی است که آمارها به‌وضوح نشان می‌دهند که در تصادفات جاده‌ای، موتورسواران به‌شدت در معرض آسیب‌های جسمی، به‌ویژه ضربه به سر، قرار دارند. استفاده از کلاه ایمنی می‌تواند احتمال مرگ و شدت آسیب را تا حد زیادی کاهش دهد. اما با وجود هشدارها و حتی قوانین الزام‌آور، بسیاری از موتورسواران همچنان تمایلی به استفاده از این وسیله ایمنی ندارند. بررسی دلایل این رفتار و شناخت عوامل مؤثر بر آن، برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر، امری ضروری و حیاتی است.

در همین راستا، وجیهه جلائیان بخشنده، استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه گلستان، به همراه یکی از همکاران خود، پژوهشی در مورد دلایل استفاده نکردن از کلاه ایمنی در بین موتورسواران شهر گرگان انجام داده‌اند. هدف اصلی آن‌ها بررسی این موضوع از زاویه دید خود موتورسواران و با تمرکز بر شرایط اجتماعی و ذهنی آن‌ها بوده است.

این تحقیق با نگاهی جامعه‌شناختی به دنبال درک این مسئله بوده که چرا با وجود آگاهی عمومی از خطرات، همچنان استفاده از کلاه ایمنی در سطح پایینی قرار دارد.

برای انجام این مطالعه، پژوهشگران از روشی به نام تحلیل مضمون استفاده کردند که روشی کیفی است و به‌جای تمرکز بر اعداد و آمار، تلاش می‌کند معانی و باورهای افراد را از دل مصاحبه‌ها و صحبت‌هایشان بیرون بکشد. آن‌ها با ۱۵ موتورسوار در شهر گرگان مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته انجام دادند؛ یعنی مصاحبه‌هایی که چارچوبی کلی دارد اما اجازه می‌دهد گفت‌وگو به صورت باز و آزاد هم پیش برود.

نتایج این پژوهش نشان دادند که استفاده نکردن از کلاه ایمنی تنها به دلایل فیزیکی یا ناراحتی از پوشیدن آن محدود نمی‌شود. شش دلیل اصلی برای این رفتار شناسایی شد؛ از جمله فشار اجتماعی، مشکلات ظاهری و فیزیکی، نبود آموزش کافی، بی‌اعتمادی به قانون و مسئولان، نادیده گرفتن خطر و نیاز به ابراز خود.

به طور خاص، بسیاری از موتورسواران گفته‌اند که برای پرهیز از تمسخر یا برچسب خوردن از سوی دوستانشان، از کلاه ایمنی استفاده نمی‌کنند، حتی اگر آن را همراه داشته باشند.

در کنار این موارد، محدودیت‌هایی که کلاه ایمنی ایجاد می‌کند نیز تأثیر زیادی داشته است. موتورسواران به سنگینی کلاه، فشار آن بر گردن، مختل شدن دید و شنیدن و همچنین به‌هم‌ریختن ظاهرشان اشاره کرده‌اند. برخی گفته‌اند فقط در زمستان یا برای فرار از جریمه از کلاه استفاده می‌کنند. همچنین، کمبود آموزش‌های ایمنی و شکل‌گیری عادت‌های غلط در بین موتورسواران، باعث شده که حتی اگر کسی اعتقاد به فایده کلاه داشته باشد، باز هم از آن استفاده نکند.

در بخش دیگر نتایج، محققان به نکته مهمی اشاره کرده‌اند که در تحقیقات قبلی کمتر به آن توجه شده بود: بی‌اعتمادی به نهادهای قانونی و اجرایی. بسیاری از افراد معتقدند قانون‌ها سلیقه‌ای اجرا می‌شود و اجرای ناعادلانه یا ناقص قوانین باعث شده آن‌ها حس کنند رعایت قانون ضرورتی ندارد. این فقدان اعتماد، باعث شده که قانون‌گریزی در این حوزه عادی شود. در کنار این موضوع، احساسی که برخی موتورسواران نسبت به مهارت شخصی یا کنترل شرایط دارند، باعث می‌شود خود را از خطر استثنا بدانند.

اهمیت این یافته‌ها در آن است که نشان می‌دهند برای افزایش استفاده از کلاه ایمنی، نمی‌توان فقط به جریمه یا قانون اکتفا کرد. راهکارهایی مانند آموزش عمومی، دسترسی بهتر به کلاه‌های ایمن و ارزان، تبلیغات توسط افراد مشهور، و همچنین اجرای مؤثر و دائمی قانون، در کنار یکدیگر می‌توانند مؤثر واقع شوند.

پژوهشگران معتقدند برنامه‌ای جامع در این زمینه می‌تواند به‌ویژه در شهرهایی مثل گرگان که استفاده از موتورسیکلت رایج است، جان انسان‌های بسیاری را نجات دهد.

این تحقیق علمی که با تکیه بر داده‌های میدانی و با نگاه جامعه‌شناسانه، تصویری واقعی و دقیق از وضعیت ایمنی موتورسواران و موانع اجتماعی پیش‌روی آن‌ها ارائه کرده است، در «فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی» منتشر شده که از نشریات علمی پژوهشی وابسته به دانشگاه اصفهان است.

انتهای پیام