کودکان، بخش اصلی گردشگری خانواده‌ها هستند که در نگاه برنامه‌ریزان، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. در جشن نوروز که در سه بنای تاریخی باغ فین، محوطه سیلک و خانه بروجردی کاشان برگزار شد برنامه‌هایی با هدف آموزش گردشگران کودک اجرا شد که «عیدی‌سازی» یکی از این کارگاه‌های پرمخاطب بود.

الهه جمّال، فعال میراث فرهنگی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: عیدی‌سازی، نوع خاصی از کارت‌پستال است که به شیوه چاپ چوب با طرح‌های متنوعی از موضوع‌های طبیعی، تاریخی و رزمی در ایران تولید می‌شده است و برخی از این مهرها، به‌گونه‌ای طراحی شده که ترتیب آن‌ها، اتفاق خاصی را روایت می‌کند.

وی افزود: این نوع چاپ دستی را به این علت «عیدی سازی» نام‌گذاری کرده‌اند که ملاهای مکتب این طرح را به‌عنوان عیدی به شاگردان مکتب‌خانه می‌دادند و هر شاگرد، برای هر سال تحصیلی، یک اثر عیدی‌سازی هدیه می‌گرفت و تعداد این برگه‌ها نشان دهنده تعداد سال‌های تحصیل بود.

این فعال فرهنگی بیان کرد: از هنر عیدی‌سازی، سند قابل توجهی در دست نیست و برخی نمونه‌های آن مربوط به یک هنرمند اهل نیشابور به‌نام سیدعلی علمدار است که برخی منابع، این هنرمند را مبدع هنر عیدی‌سازی می‌دانند.

جمال گفت: مهرهای عیدی‌سازی، با چند خط و منحنی ساده ساخته می‌شد که هر نقش، مهر جداگانه‌ای داشته که هنرمند با سلیقه خود، چند نقش را با هم تلفیق می‌کرد.

وی افزود: مُهر را بر بالشتکی سیاه‌رنگ، آغشته به دوده، کتیرا و نبات فشار داده و آن را روی کاغذ می‌کوبیدند تا نقش مهر بر کاغذ نمایان شود. این بالشتک، یک کیسه پارچه‌ای با آستر تیماج بود که داخل آن را با «زیره» پر می‌کردند تا پستی و بلندی‌های مهر به‌خوبی با مرکب آغشته شود.

این کارشناس گردشگری اظهار کرد: پژوهشگران هنر بر این باور هستند که عیدی‌سازی، نخستین تصویرهایی که پیش از صنعت چاپ به دست شاگردان مکتب‌خانه رسید و چون هنگام عید به کودکان هدیه می‌دادند، این‌ تصویرها عیدی‌سازی نامیده شد.

جمال تصریح کرد: عیدی‌سازی‌ها، نشانه سال‌های آموزش شاگردی بود که آن را هدیه می‌گرفت. ملاهای مکتب‌خانه در بخشی از این برگ‌ها گزارشی از وضع آموزشی کودک را می‌نوشتند وکودکان نیز در برابر آن، هدیه‌هایی برای ملا می‌بردند.

وی گفت: امروز فقط برخی از قالب‌های عیدی‌سازی موجود است که به علت استفاده زیاد و مرور زمان فرسوده شده‌اند. نقش‌های عیدی‌سازی تنوع بسیاری داشته ولی مضمون‌ آن‌ها یکنواخت نبود.

جمّال درباره شیوه عیدی‌سازی اظهار کرد: هنرمند، برشی بـه ضخامت تقریبی هشت سانتی‌متر از عرض تنه‌ درخت گلابی تهیه می‌کرد و مدتی در روغن‌های گیاهی مثل بَرزَک یا زیتون قرار می‌داد تا نرم شود تا بتوان به‌آسانی روی آن حکاکی کرد.

این کارشناس گردشگری گفت: هنرمند، ابتدا طرح قالب را روی کاغذ می‌کشید سپس خط‌های دور آن را با فاصله‌های نزدیک به هم با سوزن، سوراخ می‌کرد و کاغذ را روی چوب قــرار می‌داد، کیسه‌ای از تنظیف که خاک زغال داخل آن بود بر روی طرح می‌زد تا خاک زغال از سوراخ‌های کاغذ گذشته و طرح کاغذ بر چوب چاپ شود.

این مدرس عیدی‌سازی‌ خاطرنشان کرد: اطراف طرح را با مغار حکاکی می‌کرد تا قالبی برجسته به دست آید. قالب آماده را بر بالشتک آغشته به رنگ سیاه، فشار می‌داد و سپس بر روی کاغذ می‌زد تا نقش مهر، به کاغذ منتقـل شود.

انتهای پیام