میثم یوسفی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: تعریف ادبیات آیینی موضوعی گسترده و چالش‌برانگیز است که نمی‌توان آن را در چارچوبی محدود خلاصه کرد. برخی از صاحب‌نظران این نوع ادبیات را صرفاً در حوزه مدح و مرثیه اهل بیت(ه) تعریف می‌کنند، اما گروهی دیگر دامنه آن را فراتر از این می‌دانند؛ به‌گونه‌ای که شعر مقاومت، دفاع مقدس یا ترکیب مفاهیم دینی و اجتماعی نیز در این چارچوب می‌گنجند.
وی ادامه داد: دیدگاهی عمیق‌تر نیز وجود دارد که معتقد است ادبیات آیینی تمام تلاش انسان را در ساحت ولایت الهی شامل می‌شود. از آنجا که انسان میان دو ساحت ولایت الهی و ولایت طاغوت قرار دارد، هر شعری که انسان را به سوی نور هدایت کند، آیینی محسوب می‌شود. چراکه اساس خلقت، عشق است و شیطان همواره در تلاش برای تزلزل آن است. در نتیجه، شعری که انسان را در مسیر عشق الهی نگه دارد، واجد ویژگی‌های آیینی است. چنین نگاهی ادبیات آیینی را منحصر به مدح اهل بیت نمی‌داند، بلکه آن را بسیار فراگیرتر تلقی می‌کند.
مدیر فرهنگی دانشگاه سوره بیان کرد: در گذشته چنین دسته‌بندی‌هایی معمول نبوده است. اما در ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال اخیر با شکل‌گیری شاخه‌هایی نظیر ادبیات حماسی، غنایی، پایداری و مقاومت، تقسیم‌بندی‌هایی برای شعر آیینی نیز شکل گرفته است. امروز اگر شاعری در حوزه اهل بیت(ه) شعر بسراید، او را "شاعر آیینی" می‌نامند. اما ممکن است شاعری در حوزه دفاع مقدس نیز با نگاهی دینی و عاشقانه شعر بگوید که آثارش در همین دسته قرار گیرد.
یوسفی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین آسیب‌های شعر امروز از جمله در شعر آیینی، کلیشه‌سازی و تکرار است، گفت: گاه به نظر می‌رسد ۱۰۰ شعر در یک موضوع، از یک زبان و زاویه بیان شده‌اند. برای برون‌رفت از این مشکل، مطالعه گسترده ضروری است. شاعران باید آثار بزرگان ادبیات کلاسیک و معاصر، همچنین ادبیات جهان، به‌ویژه شعر مقاومت، اعتراض و آزادی‌خواهی در کشورهای دیگر را بخوانند.
وی عنوان کرد: باید نگاهی چندلایه و متنوع به پدیده‌ها داشت. مثلاً چرا نباید به موضوع غزه یا عاشورا از زاویه‌ای عاطفی یا عاشقانه نگاه کرد؟ آیا فقط باید از خیبر و شجاعت گفت، یا می‌توان به رابطه انسانی در دل جنگ نیز پرداخت؟ شعر می‌تواند از دل یک بحران، روایت عاطفی خلق کند. برای این نوع نگاه، باید ادبیات متنوع را خواند تا دید و زبان شاعر گسترش یابد.
این شاعر اظهار کرد: در شاهنامه فردوسی، با آنکه بن‌مایه اصلی آن حماسه است، مقاطع عاطفی، عاشقانه و سوزناک نیز فراوان است. این یعنی شاعر موفق کسی است که دیدگاه‌های متنوع را در جان خود بنشاند. خواندن و نوشتن، دو بال اصلی شعرند و سلوک شاعرانه نیز مکمل آن است. هرچه خوانده‌ها بیشتر و متنوع‌تر باشد، ذهن شاعر برای نوشتن خلاق‌تر و پرورده‌تر عمل خواهد کرد.
یوسفی در پاسخ به اینکه آیا شعر آیینی با نسل جوان امروز ارتباط برقرار کرده است، خاطرنشان کرد: وضعیت آن در حال حاضر مناسب و حتی امیدبخش است. بسیاری از شاعران جوان با نگاهی تازه به مضامین آیینی می‌پردازند؛ نگاهی که گاه عاشقانه و عاطفی است، و وقایع تاریخی را به پدیده‌های معاصر گره می‌زند. از قالب‌های صرفاً روضه‌محور یا حماسی فاصله گرفته‌اند و فرم‌های نو و مفاهیم تازه را آزموده‌اند.
وی افزود: البته باید اذعان کرد که ارتباط بدنه جامعه با شعر نسبت به دهه‌های گذشته تضعیف شده است. مدرنیته و گسترش فناوری‌های جدید، فاصله‌ای میان مردم و شعر ایجاد کرده است. با این حال سطح کیفی اشعار خصوصاً در حوزه آیینی، به مراتب بالاتر رفته است.
ادبیات آیینی نقشی اساسی در فرهنگ ما دارد
مدیر فرهنگی دانشگاه سوره در مورد نقش و جایگاه شعر آیینی در هویت فرهنگی ایران بیان کرد: ادبیات آیینی نقشی اساسی در فرهنگ ما داشته و خواهد داشت. انقلاب اسلامی موجب رشد و تداوم این جریان شد و اکنون در کنار دیگر شاخه‌های ادبی، چون ادبیات مقاومت و پایداری به رسمیت شناخته می‌شود. می‌توان پیش‌بینی کرد که در دهه‌های آینده، شعر آیینی به عنوان یکی از جریان‌های مهم و مؤثر شعر فارسی مطرح خواهد بود.
یوسفی در ادامه گفت: این ارتباط نیز دوسویه است؛ شعر به فهم بهتر مفاهیم دینی کمک می‌کند و در مقابل، مفاهیم دینی نیز شعر را عمیق‌تر می‌کنند. شاعر آیینی، از آنجا که در مواجهه با مضامین مقدس ناچار است مراقب زبان و کلام خود باشد، به ناچار ذهن خلاق‌تری می‌یابد. او نمی‌تواند هر حرفی را در مدح اهل بیت(ع) بزند، پس باید با ظرافت، خلاقیت و مراقبت مضامین تازه بیافریند.
وی عنوان کرد: این محدودیت‌ها باعث می‌شود که شاعر آیینی ذهنی ورزیده داشته باشد و وقتی در قالبی آزادتر مثل غزل عاشقانه می‌نویسد، با مهارتی بالا ظاهر شود. او مانند ورزشکاری‌ست که در زمین کوچک تمرین کرده و حالا در زمین وسیع‌تر، آزادتر و قدرتمندتر می‌درخشد.
یوسفی تصریح کرد: شعر آیینی هم از ادبیات ما بهره می‌گیرد و هم به آن می‌افزاید؛ باعث رشد شاعر، پرورش اندیشه و ارتقای کیفیت زبان شعر می‌شود. آینده درخشانی برای این جریان قابل تصور است، چراکه هم تکیه بر سنت و هم ظرفیت نوآوری دارد.
انتهای پیام
نظرات