با فرا رسیدن ماه محرم، جو اجتماعی و فرهنگی در شهرها و روستاهای خراسان رضوی به طرز چشمگیری تغییر می‌کند و مردم با شور و اشتیاق بیشتری به برگزاری مراسم عزاداری می‌پردازند.
علی‌اکبر خلیلی پژوهشگر آئین‌های محرم در گفت و گو با ایسنا به پیشینه تاریخی عزاداری محرم در این استان اشاره کرد و گفت: عزاداری محرم در خراسان رضوی به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد؛ این منطقه به عنوان یکی از مراکز مهم اسلامی و شیعه در ایران، از دیرباز محل برگزاری مراسم مذهبی و سوگواری بوده است.
وی با بیان اینکه با نزدیک شدن به ماه محرم، محافل عزاداری در شهرها و روستاها شکل می‌گیرد و مردم با عشق و ارادت به یاد شهدای کربلا به برگزاری این مراسم می‌پردازند، اظهار کرد: قبل از ورود به ماه محرم، مردم به طور جدی به آماده‌سازی مقدمات مراسم سوگواری اقدام می‌کنند؛ این فرآیند شامل تدارک محافل و مجالس عزاداری، تزئین حسینیه‌ها و تکیه‌ها و همچنین جمع‌آوری کمک‌های مالی از مردم است.
خلیلی با اشاره به اینکه در روزهای نزدیک به محرم، تکیه‌ها و حسینیه‌ها با برگزاری مجالسی، عزاداران و اهالی محل را دعوت کرده و به جمع‌آوری کمک‌های مالی برای برگزاری مراسم دهه اول محرم می‌پردازند، بیان کرد: مردم با حضور پرشور در این مجالس، به صورت خالصانه و با کمال میل، کمک‌های خود را به مسئولان هیئت‌ها ارائه می‌دهند؛ این کمک‌ها شامل نذورات، مواد غذایی و کمک‌های مالی است و مسئولان تکیه نام تمامی افراد و میزان کمک‌های آنان را در دفتری ثبت می‌کنند.
وی ادامه داد: چند روز پیش از محرم، فعالان هیئت‌های مذهبی، به ویژه جوانان، با همکاری یکدیگر اقدام به غبارروبی، تزئین و آماده‌سازی هیئت‌ها می‌کنند؛ از شب اول محرم، تمامی هیئت‌های مذهبی برای ارادتمندان اهل‌بیت باز می‌شود و این آغاز یک سفر معنوی و عاطفی برای مردم است.
این پژوهشگر آئین‌های محرم با بیان اینکه مراسم عزاداری در محرم، به ویژه در روزهای اول و دهم، به شکلی باشکوه برگزار می‌شود، تصریح کرد: این مراسم شامل قرائت زیارت عاشورا، نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی است؛ مردم با حضور در این مجالس، ضمن سوگواری برای شهدای کربلا، روح و دل خود را با معنویت محافل عاشورایی صیقل می‌دهند.
خلیلی با اشاره به نقش جوانان در عزاداری گفت: جوانان در برگزاری مراسم عزاداری محرم نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند؛ آن‌ها نه تنها در آماده‌سازی و برگزاری مراسم شرکت می‌کنند، بلکه مسئولیت انتقال این سنت‌ها و ارزش‌ها به نسل‌های بعدی را بر عهده دارند.
وی حضور جوانان در این مراسم را نشانه‌ای از زنده بودن این سنت‌ها و ارادت به اهل‌بیت (ع) دانست و تصریح کرد: در این ایام، مردم به صورت خودجوش اقدام به برپایی نذری‌ها و اطعام عزاداران می‌کنند؛ این نذری‌ها شامل غذاهای مختلف و شله‌زرد، آش و نان است که به صورت رایگان در اختیار عزاداران قرار می‌گیرد.
آداب و رسوم خاص
این پژوهشگر آئین‌های محرم به آداب و رسوم خاص عزاداری در شهرهای مختلف اشاره کرد و گفت: در شهرها و روستاها هنگام حرکت دسته‌های عزاداری در سطح خیابان‌ها، بسیاری از مردم به ویژه کسبه، با راه‌اندازی ایستگاه‌های صلواتی از عزاداران پذیرایی می‌کنند؛ این ایستگاه‌ها در تابستان با آب و شربت سرد و در زمستان با چای و شیر کاکائو از عزاداران پذیرایی می‌کنند.
وی همچنین به اطعام عزاداران در روز عاشورا اشاره کرد و افزود: در روز تاسوعا و عاشورا، کمتر مردی پیدا می‌شود که در منزل خود بر سر سفره بنشیند؛ اکثر قریب به اتفاق مردان آن روز بر سر سفره امام حسین (ع) می‌نشینند؛ همچنین، سینه‌زنی، زنجیرزنی، شبیه‌سازی، نخل‌گردانی و علم‌بندی از دیگر شیوه‌های عزاداری در این شهرها است که هر یک داستانی خاص دارد.
خلیلی در ادامه با بیان اینکه شبیه‌خوانی یکی از آئین‌های سنتی است که در آن وقایع عاشورا به صورت نمایشی به تصویر کشیده می‌شود، گفت: این مراسم معمولاً با لباس‌های مخصوص و در مکان‌های عمومی برگزار می‌شود و هدف آن زنده نگه داشتن یاد و خاطره واقعه عاشورا و بیان پیام‌های انسانی و اخلاقی آن است.
وی با اشاره به اینکه علم گردانی یکی از آئین‌های سنتی در شهرهای خراسان رضوی است که در آن، علم‌های بزرگ و نمادین با شعارها و نوشته‌های مذهبی به نمایش گذاشته می‌شوند، افزود: این علم‌ها در دسته‌های عزاداری حمل می‌شوند و به عنوان نمادی از وفاداری به امام حسین (ع) و یارانش شناخته می‌شوند؛ دسته‌های عزاداری معمولاً با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی در خیابان‌ها و معابر اصلی شهر حرکت می‌کنند.
مجالس خانگی و نقش بانوان
خلیلی در ادامه به اهمیت مجالس خانگی نیز اشاره کرد و افزود: علاوه بر برنامه‌های مختلفی که در تکایا، حسینیه‌ها و مساجد برگزار می‌شود، مجالس خانگی نیز نقش مهمی دارند؛ این مجالس بیشتر متعلق به بانوان است و زنان با حضور در این محافل به عزاداری می‌پردازند، همچنین مجالس ویژه مردان نیز برگزار می‌شود که بیشتر در صبح زود و بعد از طلوع آفتاب تشکیل می‌شود.
وی در ادامه با تأکید بر اینکه این واقعه مهم و پرسوز و گداز باید در کسوت یک آیین سوگ مورد بررسی قرار گیرد، اظهار کرد: این آیین دارای جلوه‌های متعددی از جمله موسیقی عزا، سینه‌زنی، زنجیرزنی و نوحه‌خوانی است.
این پژوهشگر آئین‌های محرم همچنین پیشنهاد داد: این فعالیت‌ها مستندسازی شود و نتایج آن دست‌مایه یک فیلم مستند، کتاب و طرح پژوهشی قرار گیرد.
وی عزاداری محرم در خراسان رضوی را نه تنها یک سنت مذهبی بلکه جزئی از هویت فرهنگی و اجتماعی این منطقه دانست و افزود: با حفظ و انتقال این فرهنگ غنی به نسل‌های آینده، امید است که این آئین با تمام جلوه‌های معنوی و اجتماعی‌اش همواره در دل مردم زنده بماند و به عنوان نمادی از وفاداری و ارادت به اهل‌بیت، در جامعه جاری و ساری باشد.
خلیلی خاطرنشان کرد: با تغییرات اجتماعی و فرهنگی سریع در دنیای مدرن، مستندسازی آئین‌های محرم می‌تواند به حفاظت از این آئین‌ها در برابر فراموشی یا تحریف کمک کند؛ ثبت و ضبط این آئین‌ها به عنوان یک منبع معتبر می‌تواند از انحرافات و تغییرات غیر مستند جلوگیری کند و اصالت آن‌ها را حفظ کند.
وی همچنین مستندسازی آئین‌های محرم را فرصتی برای تجلیل از شخصیت‌های محلی و پیشکسوتانی دانست که در برگزاری و ترویج این آئین‌ها نقش داشته‌اند.
انتهای پیام
نظرات