فدافن امروز به عنوان یکی از الگوهای موفق در زمینه‌ی مشارکت اجتماعی و فرهنگی در سطح ملی شناخته می‌شود؛ جایی که کتاب‌خوانی نه تنها یک فعالیت فرهنگی بلکه بخشی از سبک زندگی روزمره‌ی مردم شده است.

در کوچه‌های باریک و صمیمی فدافن، می‌توان خانه‌هایی را یافت که کتابخانه‌های کوچک دارند، یا جمع‌های دوستانه‌ای که در دل عصرهای آرام روستا به گفت‌وگو درباره کتاب‌ها اختصاص می‌یابند. مدارس و مساجد، هرکدام سهمی در گسترش کتاب‌خوانی داشته‌اند و جوانان روستا با برگزاری جشنواره‌ها و نشست‌های فرهنگی، روحی تازه به پویایی فرهنگی منطقه بخشیده‌اند. همین انسجام و تعلق جمعی به فرهنگ مطالعه باعث شد فدافن در سال‌های پس از ۱۳۹۶ نیز همواره در رده‌ی برترین روستاهای فرهنگی استان قرار گیرد و نامش به عنوان نمونه‌ای موفق از سرمایه‌گذاری اجتماعی فرهنگی در سطح ملی مطرح شود.

با این‌حال، در میان این همه شور و پویایی فرهنگی، یک خلأ محسوس به چشم می‌خورد: فدافن، با تمام پیشینه و افتخار فرهنگی‌اش، هنوز فاقد نماد یا المانی است که این هویت را در نمای روستا منعکس کند. نه در ورودی آن نشانی از کتاب دیده می‌شود، نه در میدان‌ها و فضاهای عمومی‌اش تندیسی از فرهنگ مطالعه خودنمایی می‌کند. چنین غیاب بصری، در نگاه نخست شاید جزئی به نظر برسد، اما در واقع حامل معنایی عمیق است؛ نبودِ نماد یعنی نبودِ بازنماییِ هویت در سطح منظر عمومی.

رییس اداره کتابخانه‌های عمومی کاشمر در گفت و گو با ایسنا، با اعلام اینکه ساختمان کتابخانه روستای فدافن در سال ۱۳۹۳ افتتاح شده، گفت: از همان آغاز فعالیت‌های متعددی در زمینه کتاب و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی انجام شده است.

محمدرضا بدیع‌زادگان، با اشاره به دستاوردهای این کتابخانه در سطح استان افزود: در سال ۱۳۹۶، کتابخانه فدافن موفق به کسب عنوان «روستای دوستدار کتاب» در سطح کشور شد. این جشنواره هر ساله برگزار می‌شود و تاکنون تنها دو روستا در خراسان رضوی موفق به دریافت این عنوان مهم شده‌اند.

بدیع‌زادگان، روستای دوستدار کتاب را به عنوان یک برند برای فدافن دانسته و تصریح کرد: متأسفانه بسیاری از اهالی از این موفقیت‌ها بی‌خبرند.

وی همچنین با ابراز تأسف از غیبت دیوارنوشته‌ها، تندیس‌ها یا المان‌های فرهنگی در روستا گفت: انتظار داریم اعضای شورای روستای فدافن در ورودی روستا و حتی در ورودی کاشمر، نشانی از روستای دوستدار کتاب قرار دهند تا بتوانیم فدافن را بهتر معرفی کنیم.

رییس اداره کتابخانه‌های عمومی کاشمر افزود: جشنواره بوم و نوا که توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود، از میان تمام روستاهای استان، شش روستا را در بخش‌های مختلف انتخاب کرده که فدافن به عنوان «روستای چشمه معرفت» معرفی شده است.

وی با اشاره به اینکه کتابخانه‌ها به فرهنگسراهای اجتماعی تبدیل شده‌اند و دیگر صرفاً مکانی برای امانت کتاب و مطالعه نیستند، بیان کرد: در کتابخانه فدک روستای فدافن، فعالیت‌ها فراتر از امانت کتاب رفته و برنامه‌های متنوعی برگزار می‌شود.

بدیع‌زادگان با اعلام اینکه کتابخانه به یک مرکز فرهنگی تبدیل شده، اظهار کرد: نیاز است فضایی برای سالن اجتماعات و برگزاری فعالیت‌ها به بنا اضافه شود و خوشبختانه فضای لازم نیز در دسترس است.

آماده همکاری در تأمین بخشی از هزینه‌ها هستیم

در بسیاری از نقاط کشور و جهان، المان‌های فرهنگی نقشی کارکردی و هویتی دارند. آن‌ها به بازدیدکنندگان می‌گویند این‌جا چه مردمی زندگی می‌کنند، به چه می‌اندیشند و چه ارزش‌هایی را در زندگی روزمره پاس می‌دارند. به همین دلیل، المان‌ها نه ‌فقط تزئینی، بلکه ابزار انتقال فرهنگ و حافظه جمعی محسوب می‌شوند. هنگامی که یک روستا به شهرت فرهنگی می‌رسد اما سیمای محیطی آن روایتگر این هویت نیست، نوعی گسست میان محتوای فرهنگی و فرم کالبدی رخ می‌دهد.

برای فدافن، این کمبود می‌تواند پیامدهای تربیتی و اجتماعی نیز داشته باشد. جوانان و کودکان که بیشتر هویت فرهنگی خود را از محیط پیرامون می‌آموزند، در غیاب چنین نشانه‌هایی ممکن است ارتباط عمیق‌تری میان افتخارات فرهنگی روستا و زندگی روزمره‌شان برقرار نکنند. وجود یک المان مرتبط با کتاب، علاوه‌ بر تقویت احساس تعلق‌ خاطر و هویت بومی، می‌تواند نماد ماندگاری از پیشینه فرهنگی فدافن باشد و حتی به عنوان جاذبه‌ای برای گردشگری فرهنگی عمل کند.

علی توکلی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهرستان کاشمر، با تأکید بر لزوم توسعه فرهنگ مطالعه و توزیع عادلانه امکانات فرهنگی در تمامی مناطق شهرستان، عنوان «روستای دوستدار کتاب» را برای فدافن افتخاری بزرگ دانست و گفت: کمتر روستایی در استان موفق به کسب این عنوان شده است.

وی افزود: از سال ۹۶ که فدافن به این عنوان نائل شد، به طور مداوم یک سهمیه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب را به خود اختصاص داده و امسال نیز به عنوان یکی از ۶ روستای برتر در حوزه شاخص‌های فرهنگی و هنری استان خراسان انتخاب شده است.

توکلی وضعیت کتاب و کتاب‌خوانی در روستای فدافن را مطلوب ارزیابی کرد و گفت: این روستا با چنین افتخاراتی، متأسفانه هیچ المان و نمادی از کتاب در ورودی و داخل خود ندارد.

وی همچنین بیان کرد: در راستای رفع این مشکل، آمادگی همکاری برای طراحی و ساخت المان را داریم و بخشی از هزینه‌ها را نیز متقبل خواهیم شد تا هرچه زودتر نمادی ماندگار برای روستا تهیه و نصب شود.

توکلی در ادامه از آغاز هفته فرهنگی روستای فدافن همزمان با هفته کتاب خبر داد و گفت: برای نخستین بار، جشن کتاب در محل سالن ورزشی روستا با حضور پرشور دانش‌آموزان، مسئولان و اهالی فدافن و سایر روستاهای اطراف برگزار خواهد شد.

کتاب در سایه فراموشی

در روزگاری که رواج شبکه‌های مجازی و محتوای سریع و لحظه‌ای، فرصت اندیشیدن و مطالعه عمیق را از بسیاری گرفته است، کتاب بیش از هر زمان دیگری در سایه فراموشی قرار دارد. در چنین شرایطی، نام روستای فدافن از توابع شهرستان کاشمر در خراسان رضوی، به‌عنوان نقطه‌ای روشن در نقشه فرهنگی کشور می‌درخشد؛ جایی که هنوز چراغ کتاب و مطالعه خاموش نشده و تلاش جمعی اهالی نشان داده است که حتی در عصر دیجیتال، می‌توان کتاب را در متن زندگی نگه داشت؛ اما در کنار تمام این تحرکات فرهنگی، آنچه جای تأمل و نگرانی دارد، بی‌توجهی ساختاری به جایگاه کتاب و فرهنگ مطالعه در سطح سیاست‌گذاری و مدیریت فرهنگی است؛ مسئله‌ای که فعالان محلی همچنان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

حسین افشاری از مروّجان کتاب‌خوانی به ایسنا گفت: در زمانه‌ای که کتاب به حاشیه رانده شده، تلاش‌های مردمی و داوطلبانه اهالی فدافن ارزش دوچندانی دارد.

وی معتقد است: کم‌رنگ شدن جایگاه کتاب در برنامه‌های رسمی موجب شده فعالیت‌های فرهنگی در این زمینه بیشتر به‌ صورت خودجوش و مردمی جریان پیدا کند.

 افشاری اظهار کرد: متأسفانه توجه به کتاب در میان برخی مدیران فرهنگی در آخرین ردیف اولویت‌ها قرار گرفته است و همین امر سبب می‌شود بسیاری از ظرفیت‌های محلی، به‌ جای شکوفا شدن، پنهان بمانند.

وی بر ضرورت سرمایه‌گذاری فرهنگی در حوزه کودک و نوجوان تأکید و خاطرنشان کرد: هر اقدامی که در زمینه کتاب برای نسل آینده انجام شود، در واقع سرمایه‌گذاری بلندمدتی برای آینده جامعه است.

این مروج کتابخوانی اظهار کرد: تربیت ذهن‌های پرسشگر و خلاق تنها از مسیر کتابخوانی می‌گذرد و بی‌توجهی به این مسئله می‌تواند در سال‌های آینده به فقر فرهنگی منجر شود.

با وجود چنین هشدارهایی، فدافن همچنان نمونه‌ای از پایداری فرهنگی است. این روستا که عنوان «اولین روستای دوستدار کتاب» ایران را دارد، توانسته است با فعالیت جمعی مردم، نهادهای مدنی و مدارس خود، به الگویی از یک جامعه کوچک فرهنگی تبدیل شود؛ اما به‌ رغم این موفقیت‌ها، نبود زیرساخت‌های حمایتی و عدم حضور نمادهای فرهنگی، نشان می‌دهد که این تلاش‌ها همچنان بر دوش مردم است، نه در گرو سیاست‌های کلان فرهنگی.

افشاری در ادامه تأکید کرد: فدافن همه معیارهای لازم برای تبدیل شدن به مرکز مطالعات و فرهنگ کتاب در منطقه را دارد. اگر برنامه‌ریزی دقیق و حمایت نهادهای مسئول در کنار کنش داوطلبانه مردم قرار گیرد، کاشمر می‌تواند به پایتخت فرهنگ کتاب کشور تبدیل شود.

کتابخانه فدک؛ مرکز رشد اجتماعی و فرهنگی

روستای فدافن امروز به نمادی از امید در روزگار فراموشی کتاب تبدیل شده است؛ اما برای اینکه این شعله فروزان بماند، نیاز است نهادهای فرهنگی و آموزشی کشور نیز در مسیر ترویج کتاب‌خوانی گام‌های استوارتر و برنامه‌مندتری بردارند.

زهره خزایی، مسئول کتابخانه فدک روستای فدافن، با اشاره به حضور ۷۰۰ عضو فعال در این کتابخانه افزود: این اعضای فعال، پشتیبان مجموعه‌ای بالغ‌بر ۱۸ هزار جلد کتاب هستند؛ گنجینه‌ای که بخش عمده‌ای از آن مرهون حمایت‌های سخاوتمندانه خیرین است.

وی این مشارکت مالی مردمی را نشان ‌دهنده یک فرهنگ حمایتی قوی در منطقه دانست که ارزش منابع مکتوب را به درستی درک کرده است.

خزایی با اشاره به اینکه کتابخانه فدک از یک ساختار سنتی فاصله گرفته است، تصریح کرد: این کتابخانه از روزهای ابتدایی فعالیت، هدفش صرفاً ارائه خدمات امانت‌دهی نبوده، بلکه طراحی شده تا به یک مرکز فرهنگی پویا تبدیل شود.

وی گفت: این پویایی از طریق برگزاری کلاس‌های آموزشی متنوع محقق شده است؛ کتابخانه به مکانی برای یادگیری مستمر و توسعه مهارت‌ها بدل شده است.

مسئول کتابخانه فدک روستای فدافن با بیان اینکه فعالیت‌ها تنها بر کودکان و دانش‌آموزان متمرکز نیست؛ بلکه کلاس‌های آموزشی ویژه‌ای برای بانوان روستا نیز برگزار شده است، افزود: این برنامه‌ها نه تنها سطح سواد و آگاهی زنان منطقه را ارتقا می‌دهد، بلکه آن‌ها را به شکلی فعال در چرخه توسعه فرهنگی روستا درگیر می‌سازد.

خزایی اعلام کرد: در حال رایزنی و همکاری با شورای روستا و دهیاری هستیم تا یک المان یا نماد فرهنگی فاخر به یادبود جایگاه روستای دوستدار کتاب تهیه و نصب شود. این اقدام، تلاش برای ملموس ساختن موفقیت‌های معنوی و تقویت هویت جمعی روستاست.

ضرورت تلاش مضاعف برای معرفی هرچه بهتر این روستا

فدافن به عنوان یک روستای پیشرو در حوزه فرهنگ و کتاب‌خوانی، نیازمند تلاش‌های مستمر برای معرفی هرچه بهتر قابلیت‌ها و موفقیت‌های خود است. این روستا با داشتن کتابخانه فدک، به عنوان یکی از فعال‌ترین کتابخانه‌ها در استان شناخته می‌شود و می‌تواند الگوی مناسبی برای دیگر روستاهای شهرستان کاشمر باشد.

محمد قربانی، فرماندار و رئیس انجمن کتابخانه‌های عمومی کاشمر، با تأکید بر جایگاه منحصربه ‌فرد فدافن، اظهار کرد: باید قدر این موفقیت بزرگ دانسته شود و تلاش مضاعفی برای معرفی هرچه بهتر این روستا صورت گیرد.

وی با اشاره به اقدامات عملی در حوزه زیرساختی، بیان کرد: پیگیری‌های لازم برای نصب المان مناسب در روستا در جریان است تا این دستاورد فرهنگی به صورت عینی در منظر عمومی قرار گیرد.

 فرماندار کاشمر همچنین ابراز امیدواری کرد: باید این موفقیت، انگیزه‌بخش دیگر روستاهای شهرستان کاشمر شود تا آن‌ها نیز به جمع روستاهای فعال در حوزه کتاب بپیوندند.

وی کتابخانه فدک را یکی از فعال‌ترین کتابخانه‌ها در سطح استان دانست و تصریح کرد: این جایگاه، مرهون برنامه‌های نوآورانه و ابتکاری آن است.

قربانی تأکید کرد: کتابخانه فدک روستای فدافن برای حفظ این جایگاه و ارتقاء مستمر فرهنگ مطالعه، باید یک بسته جامع از فعالیت‌های ترویجی را فراتر از امانت‌دهی صرف در دستور کار خود قرار دهد.

وی گفت: این اقدامات شامل برگزاری نشست‌های منظم کتاب‌خوانی برای کودکان و نوجوانان به منظور آشنایی آنان با ادبیات، برگزاری کارگاه‌های آموزشی با موضوعات فرهنگی، اجتماعی و هنری برای توانمندسازی اهالی و برپایی جشنواره‌های فرهنگی برای نمایش آثار و ایجاد تعامل جمعی است. همچنین، ترویج مطالعه در مدارس از طریق همکاری با کادر آموزشی نیز باید در اولویت قرار گیرد.

روستای فدافن، به عنوان «اولین روستای دوستدار کتاب» در خراسان رضوی، نماد موفقی از تلاش جمعی برای ترویج فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی است. با وجود دستاوردهای چشمگیر فرهنگی و اجتماعی، این روستا هنوز فاقد نمادها و المان‌های فرهنگی است که هویت و افتخاراتش را در منظر عمومی منعکس کند. بی‌توجهی به این جنبه می‌تواند موجب گسست میان محتوای فرهنگی و فرم کالبدی روستا شود و بر ارتباط جوانان و کودکان با فرهنگ مطالعه تأثیر منفی بگذارد اما اگر حمایت‌های لازم از سوی نهادهای فرهنگی و اجتماعی صورت گیرد، فدافن می‌تواند به الگویی برای دیگر روستاها تبدیل شود و به عنوان یک مرکز فرهنگی معتبر در کشور شناخته شود.

انتهای پیام